USA wobec zakończenia zimnej wojny. Liberalny consensus ery końca historii (1989–2000) / Grzegorz Nycz

Monografia obejmuje analizę polityki zagranicznej Stanów Zjednoczonych w latach 1989–2000. Autor zaprezentował cele i funkcje propagowania demokratyzacji w okresie zakończenia zimnej wojny, co nastąpiło podczas prezydentury George’a H. W. Busha, a także skupił się na przybliżeniu założeń dotyczących budowania euroatlantyckiego systemu sojuszy i obszaru „demokratycznego pokoju” w trakcie prezydentury Williama Billa Clintona. Ostatnią część publikacji stanowią rozważania na temat faktycznej rangi propagowania demokratyzacji w polityce zagranicznej USA. Autor doszedł do wniosku, że paradoksalnie promowanie demokracji mogło być traktowane zarówno jako cel polityki zagranicznej Stanów Zjednoczonych, jak i instrument, którego tak skutecznie wówczas używano, przynajmniej na obszarze Europy Środkowo-Wschodniej.

Innowacyjność publikacji przejawia się w podjętym temacie. Jego omówienie prezentuje się dobrze na tle konkurencyjnych tytułów, w pewnym sensie uzupełnia lukę informacyjną w tym zakresie na rynku krajowym, a także przekonuje o zasadności przedstawionych badań. Autor oparł swą monografię na krytycznej analizie dostępnej literatury zagranicznej i polskiej, koncentrując się na publikacjach zwartych i źródłach netograficznych. Krąg odbiorców tej publikacji to studenci historii najnowszej, a także nauk o polityce, bezpieczeństwie i stosunkach międzynarodowych. Do lektury zachęca jasność przekazu i logiczna narracja.

Z recenzji Grzegorza Ciechanowskiego

Podziękowania 11

Wstęp 13

Rozdział 1. PROMOCJA DEMOKRACJI – CEL CZY INSTRUMENT POLITYKI ZAGRANICZNEJ USA? 15

1.1. Demokracja, demokracja liberalna i demokratyzacja a rola USA na arenie międzynarodowej 16

1.2. Wpływ czynników zewnętrznych na procesy demokratyzacji – stanowiska teoretyczne 18

1.3. Amerykańska promocja demokracji – zarys zagadnienia 22

1.4. Meandry amerykańskiej polityki krzewienia demokracji po zimnej wojnie 29

Rozdział 2. WSPIERANIE PROCESÓW DEMOKRATYZACJI W POLITYCE ZAGRANICZNEJ STANÓW ZJEDNOCZONYCH W LATACH PREZYDENTURY GEORGE’A H.W. BUSHA 35

2.1. Uwagi wprowadzające 36

2.2. Problemy demokratyzacji w ogólnych założeniach amerykańskiej polityki międzynarodowej w latach 1989–1993 39

2.2.1. Administracja G.H.W. Busha wobec głównych problemów polityki zagranicznej u progu nowej ery 39

2.2.2. Sprawy demokratyzacji w strategii bezpieczeństwa administracji G.H.W. Busha 43

2.2.3. Wspieranie demokratycznych przemian w zarysach nowej amerykańskiej polityki bezpieczeństwa regionalnego 48

2.3. Kwestia wspierania demokratyzacji w polityce USA wobec przemian w bloku wschodnim 51

2.3.1. Schyłek ery containment i poszukiwanie nowej polityki wobec ZSRR i krajów bloku wschodniego 51

2.3.2. USA wobec wydarzeń roku 1989 w Europie Wschodniej 55

2.3.3. Reakcja USA na przemiany w ZSRR 59

2.3.4. Nowe kierunki polityki USA wobec Europy Wschodniej. SEED Act 61

2.3.5. USA wobec budowy nowego ładu europejskiego 67

2.3.6. USA wobec przemian Europy Środkowej i Wschodniej w latach 1990–1991. Rola NATO i KBWE z perspektywy amerykańskiej 72

2.3.7. Implementacja amerykańskich programów wspierania demokracji w Europie Wschodniej: rola USAID, NED i Kongresu 77

2.4. Polityka USA wobec przemian ustrojowych w ZSRR i procesów demokratyzacji w dawnych republikach radzieckich 84

2.4.1. Sprawy demokratyzacji w polityce USA wobec rozkładu ZSRR (1990–1991) 84

2.4.2. Rola promowania demokracji w nowych założeniach polityki USA wobec ZSRR po sierpniu 1991 roku 91

2.4.3. Promocja demokracji w polityce USA wobec Rosji i krajów byłego Związku Radzieckiego w 1992 roku: ustawa Freedom Support Act 95

2.5. Stany Zjednoczone wobec problemów demokratyzacji w Ameryce Łacińskiej w latach 1989–1993 99

2.5.1. Promocja demokracji jako forma ingerencji USA w przemiany polityczne krajów Ameryki Łacińskiej 99

2.5.2. Metody polityki promowania demokracji na zachodniej półkuli 101

2.5.3. Promocja demokracji na forum OPA w latach 1989–1993 103

2.5.4. USA wobec przemian politycznych w Nikaragui po 1989 roku 105

2.5.5. Sprawy demokratyzacji w amerykańskiej polityce wobec Panamy w latach 1989–1990 108

2.5.6. Działania USA na rzecz demokratycznych przemian na Kubie w latach 1989–1992 111

2.5.7. Poparcie USA dla demokratyzacji Haiti w latach 1990–1993 112

2.6. Podsumowanie 115

Rozdział 3. AMERYKAŃSKA POLITYKA PROMOWANIA DEMOKRACJI W LATACH PIERWSZEJ ADMINISTRACJI W.J. CLINTONA 119

3.1. Uwagi wprowadzające 120

3.2. Promocja demokracji w ogólnych założeniach polityki zagranicznej administracji Billa Clintona 122

3.2.1. Clinton – piewca wartości liberalnych w polityce zagranicznej i wewnętrznej 122

3.2.2. Administracja Clintona: retoryka i priorytety 125

3.2.3. Sprawy wspierania demokratyzacji w polityce bezpieczeństwa pierwszej administracji Clintona 128

3.2.4. Strategia „Zaangażowania i Poszerzania” 133

3.2.5. Instytucjonalne aspekty polityki promowania demokracji 135

3.3. Sprawy promowania demokracji w polityce USA wobec Rosji i obszaru poradzieckiego w latach 1993–1997 137

3.3.1. Ogólne założenia polityki administracji Clintona wobec Moskwy a sprawy promowania demokracji 137

3.3.2. Zaangażowanie Waszyngtonu na rzecz reform B. Jelcyna 141

3.3.3. Ograniczenia polityki administracji Clintona wobec Rosji 143

3.3.4. Problemy w stosunkach amerykańsko-rosyjskich a zagrożenia dla przemian w Rosji w latach 1995–1996 147

3.3.5. Amerykańskie programy promowania demokracji w Rosji w latach 1990–1996 150

3.4. „Partnerstwo dla Pokoju” i problem rozszerzenia NATO a sprawy wspierania demokratycznych przemian w państwach dawnego bloku wschodniego 154

3.4.1. „Partnerstwo dla Pokoju” w strategii międzynarodowej Waszyngtonu 154

3.4.2. Problem rozszerzenia NATO z perspektywy amerykańskiej 157

3.4.3. Kryteria członkostwa w sojuszu. Decyzja o rozszerzeniu NATO 159

3.5. Amerykańska polityka wspierania demokratycznej konsolidacji w Europie Środkowo-Wschodniej w latach pierwszej kadencji Billa Clintona 162

3.5.1. Miejsce Europy Środkowo-Wschodniej w polityce międzynarodowej Waszyngtonu po 1992 roku. Rola „Partnerstwa dla Pokoju” 162

3.5.2. Promocja demokracji w Europie Środkowo-Wschodniej w ramach ustawy SEED 164

3.5.3. USA wobec zagrożeń dla procesów demokratyzacji w krajach dawnego bloku wschodniego 167

Rozdział 4. SPRAWY PROMOWANIA DEMOKRACJI W POLITYCE ZAGRANICZNEJ STANÓW ZJEDNOCZONYCH W LATACH 1997–2001 171

4.1. Uwagi wprowadzające 172

4.2. Wspieranie demokratyzacji w polityce zagranicznej i bezpieczeństwa USA w drugiej kadencji Billa Clintona 174

4.2.1. Druga administracja Clintona 174

4.2.2. Finalizacja procesu rozszerzenia NATO 177

4.2.3. Promocja demokracji w założeniach Strategii bezpieczeństwa narodowego w latach drugiej kadencji B. Clintona 180

4.2.4. Główne wyzwania amerykańskiej polityki promowania demokracji w ostatnich latach prezydentury Clintona 184

4.3. Sprawy promowania demokracji w polityce USA wobec Rosji i krajów WNP w latach 1997–2001 186

4.3.1. Podstawowe problemy stosunków amerykańsko-rosyjskich po 1996 roku 186

4.3.2. Pomoc gospodarcza USA dla Rosji po 1996 roku 188

4.3.3. Amerykańskie programy wspierania przemian wewnętrznych w Rosji w latach 1997–2001 192

4.3.4. Problemy demokratyzacji w amerykańskiej polityce wobec Ukrainy w latach 1996–2000 195

4.3.5. Sprawy demokratyzacji w polityce USA wobec regionu przykaspijskiego w ostatnich latach prezydentury B. Clintona 198

4.4. Wspieranie demokratyzacji w polityce USA wobec Federalnej Republiki Jugosławii w latach 1997–2001 201

4.4.1. Zmiany w polityce USA wobec konfliktów na obszarze byłej Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii po 1994 roku 201

4.4.2. Problem Kosowa w polityce USA wobec Jugosławii po 1996 roku 203

4.4.3. Amerykańskie programy wspierania demokracji w Serbii i Czarnogórze w latach 1996–2000 208

4.4.4. Działania USA na rzecz zmiany reżimu w Belgradzie w latach 1999–2000 210

4.5. Promocja demokracji w polityce administracji Clintona wobec krajów Ameryki Łacińskiej i regionu karaibskiego. Przypadki Haiti i Kuby 214

4.5.1. Ogólne kierunki polityki USA na zachodniej półkuli po 1992 roku. Nowa rola OPA 214

4.5.2. Amerykańska polityka promowania demokracji na Haiti po 1992 roku 218

4.5.3. Promocja demokracji a główne problemy stosunków amerykańsko-kubańskich po 1992 roku 222

4.6. Ograniczenia amerykańskiej polityki promowania demokracji w latach prezydentury Billa Clintona 226

4.6.1. Prymat amerykańskich interesów strategicznych nad promocją demokracji w polityce międzynarodowej Clintona 226

4.6.2. Kwestia zmiany reżimu w amerykańskiej polityce wobec Iraku w latach 1993–2000 228

4.6.3. Nadrzędność interesów gospodarczych nad polityką promowania praw człowieka – przypadek relacji USA–ChRL po zimnej wojnie 231

4.6.4. Próby instytucjonalizacji międzynarodowej współpracy w dziedzinie wspierania przemian demokratycznych – Wspólnota Demokracji (Community of Democracies) oraz Światowy Ruch na rzecz Demokracji (World Movement for Democracy) 235

4.7. Podsumowanie 240

Zakończenie 243

Bibliografia 247

Monografie 247

Artykuły naukowe 262

Raporty ośrodków badawczych i artykuły prasowe 264