Łączenie spółek kapitałowych. Regulacje prawnorachunkowe w Kodeksie spółek handlowych i innych ustawach / Dawid Rejmer

Książka zawiera szczegółową analizę zagadnień prawnych i rachunkowych dotyczących aspektów łączenia spółek kapitałowych. Omówiono w niej połączenia, które wpisują się w szersze pojęcie fuzji i przejęć (ang. mergers and acquisitions), a także te dokonywane w ramach reorganizacji struktury grupy kapitałowej lub holdingu. Wartością publikacji są praktyczne i inspirujące przykłady obrazujące możliwość strukturyzowania połączenia od strony prawnej i rachunkowej, ze wskazaniem konsekwencji dla spółek i ich wspólników.

Publikacja jest podyktowana potrzebą dwóch światów i spojrzenia na połączenie z perspektywy zarówno prawnohandlowej, jak i prawnobilansowej. Wskazuje ona na te zagadnienia prawnorachunkowe, które pozostają ze sobą w funkcjonalnym związku i na siebie wpływają.

W książce czytelnik znajdzie odpowiedź m.in. na pytania:
• jak rozumieć podstawowe pojęcia rachunkowe;
• jak ustalić stosunek wymiany udziałów lub akcji;
• jak określić maksymalne dopłaty w planie połączenia;
• jak sporządzić sprawozdanie uzasadniające połączenie;
• jak sporządzić opinię z badania planu połączenia;
• jak rozliczyć połączenie metodą nabycia oraz metodą łączenia udziałów;
• jaki wpływ na spółkę i wspólników mają prawne i rachunkowe aspekty połączenia.

Opracowanie jest przeznaczone przede wszystkim dla doradców podatkowych, księgowych, biegłych rewidentów oraz dyrektorów finansowych. Zainteresuje także prawników praktyków, m.in. adwokatów, radców prawnych, sędziów, notariuszy, komorników, jak również przedstawicieli środowiska naukowego.

Wykaz skrótów | str. 11

Przedmowa | str. 13

Wstęp | str. 15

Rozdział 1

Kluczowe zagadnienia prawa bilansowego dotyczące łączenia się spółek | str. 21

1. Uwagi wprowadzające | str. 21

1.1. Obowiązek prowadzenia ksiąg rachunkowych i sporządzania sprawozdania finansowego przez spółki prawa handlowego | str. 21

1.2. Spółki, do których stosuje się ustawę o rachunkowości | str. 23

1.3. Spółki, które są zobowiązane do stosowania MSR i MSSF oraz w zakresie tam nieuregulowanym stosują ustawę o rachunkowości | str. 23

1.4. Spółki, które podjęły decyzję o stosowaniu MSR, MSSF oraz w zakresie tam nieuregulowanym ustawy o rachunkowości | str. 24

2. Sprawozdanie finansowe | str. 25
3. Konstrukcja bilansu: aktywa i pasywa | str. 28

3.1. Definicja bilansu | str. 28

3.2. Definicja aktywów | str. 28

3.2.1. Uwagi wprowadzające | str. 28

3.2.2. Kontrola nad zasobem | str. 30

3.2.3. Zdarzenia przeszłe | str. 31

3.2.4. Przyszłe korzyści ekonomiczne | str. 32

3.2.5. Wiarygodnie określona wartość | str. 34

3.3. Struktura aktywów | str. 36

3.4. Definicja pasywów | str. 37

3.5. Definicja zobowiązania | str. 40

3.5.1. Uwagi wprowadzające | str. 40

3.5.2. Zdarzenia przeszłe | str. 41

3.5.3. Wypływ korzyści ekonomicznych | str. 42

3.5.4. Wiarygodna wycena | str. 43

3.6. Kapitał własny | str. 45

3.6.1. Uwagi wprowadzające | str. 45

3.6.2. Kapitał podstawowy | str. 46

3.6.3. Kapitały zapasowe i rezerwowe | str. 47

4. Rachunek zysków i strat oraz jego wpływ na kształtowanie kapitału własnego | str. 50

Rozdział 2

Plan połączenia jako kluczowy dokument procedury łączenia się spółek – perspektywa prawa handlowego i prawa bilansowego | str. 54

1. Uwagi wprowadzające | str. 54
2. Sposoby ustalenia oraz prezentacji stosunku wymiany | str. 55

2.1. Istota stosunku wymiany | str. 55

2.2. Sposoby ustalenia stosunku wymiany | str. 56

2.2.1. Uwagi wprowadzające | str. 56

2.2.2. Ustalenie stosunku wymiany na podstawie wyceny udziałów lub akcji | str. 56

2.2.3. Ustalenie stosunku wymiany na podstawie wartości aportowej przejmowanego majątku | str. 67

2.2.4. Ustalenie stosunku wymiany na podstawie współczynnika cena do zysku oraz wskaźnika zysk na akcję | str. 68

2.2.5. Ustalenie stosunku wymiany na podstawie negocjacji między łączącymi się spółkami | str. 72

2.3. Brak jednego poprawnego stosunku wymiany | str. 74

2.4. Dopuszczalność występowania wielu stosunków wymiany dla danego połączenia | str. 75

2.5. Ustalenie stosunku wymiany w drodze negocjacji a prawa wspólników | str. 78

2.6. Dopuszczalność prezentacji stosunku wymiany w liczbach wymiernych | str. 81

3. Dopłaty w spółce przejmującej lub nowo zawiązanej – perspektywa prawna i księgowa | str. 88

3.1. Wysokość maksymalnych dopłat | str. 88

3.2. Dopłaty a stosunek wymiany | str. 95

3.3. Dobrowolność dopłat | str. 97

3.4. Ujęcie księgowe dopłat od wspólników | str. 99

3.5. Źródło pokrycia i źródło finansowania dopłat dla wspólników | str. 101

3.6. Brak źródła pokrycia dopłat w kapitałach własnych | str. 107

4. Ustalenie wartości majątku spółki i oświadczenie o stanie księgowym spółki | str. 110

4.1. Brak konieczności ustalenia wartości majątku spółki przejmującej | str. 110

4.1.1. Wykładnia językowa i wykładnia celowościowa art. 499 § 2 pkt 3 k.s.h. | str. 110

4.1.2. Stanowisko większościowe (odmienne) – obowiązek ustalenia wartości majątku spółki przejmującej | str. 116

4.1.3. Polemika ze stanowiskiem większościowym | str. 119

4.1.4. Oświadczenie o stanie księgowym | str. 124

Rozdział 3

Etapy procedury połączenia pozostające w związku z problematyką rachunkowości | str. 131

1. Sprawozdanie uzasadniające połączenie | str. 131

1.1. Uwagi wprowadzające | str. 131

1.2. Uzasadnienie stosunku wymiany | str. 132

1.3. Zakres ujawnianych informacji | str. 134

1.4. Szczególne trudności związane z wyceną udziałów lub akcji | str. 135

1.5. Termin sporządzenia sprawozdania uzasadniającego połączenie | str. 136

1.6. Informacje o charakterze rachunkowym w sprawozdaniu uzasadniającym połączenie | str. 137

2. Obowiązki informacyjne zarządów spółek uczestniczących w połączeniu | str. 137

2.1. Uwagi wprowadzające | str. 137

2.2. Rodzaje zmian w aktywach i pasywach będące przedmiotem obowiązku informacyjnego | str. 139

2.3. Analiza pojęcia „istotnych” zmian w aktywach i pasywach | str. 141

2.4. Proponowane kierunki zmian legislacyjnych | str. 146

3. Badanie planu połączenia | str. 147

3.1. Uwagi wprowadzające | str. 147

3.2. Cel badania planu połączenia w Polsce oraz w wybranych państwach europejskich | str. 148

3.3. Biegły badający plan połączenia a biegły sądowy | str. 153

3.4. Brak wymagań dotyczących niezależności biegłego | str. 159

3.5. Kwalifikacja prawna badania biegłego | str. 162

3.5.1. Uwagi wprowadzające | str. 162

3.5.2. Badanie biegłego jako usługa atestacyjna | str. 162

3.5.3. Badanie biegłego jako odrębny rodzaj opinii | str. 164

3.5.4. Analiza rozwiązania przyjętego w ustawodawstwie francuskim | str. 165

3.5.5. Opinia z badania a fairness opinion | str. 167

3.6. Przedmiot badania i metoda pracy biegłego | str. 169

3.7. Opinia biegłego | str. 174

3.8. Wyłączenie obowiązku badania planu połączenia przez biegłego | str. 178

Rozdział 4

Metody i rozliczenie połączenia spółek w świetle prawa bilansowego | str. 182

1. Uwagi wprowadzające i terminologiczne | str. 182

1.1. Połączenia w sensie prawnym, rachunkowym i ekonomicznym | str. 182

1.2. Uwagi terminologiczne | str. 183

1.3. Zakres stosowania przepisów ustawy o rachunkowości o połączeniu spółek | str. 185

1.4. Istniejące metody rachunkowego rozliczenia połączenia | str. 188

1.5. Metoda rachunkowego rozliczenia połączenia a prawa wspólników i kapitały własne spółki | str. 190

2. Metoda łączenia udziałów | str. 191

2.1. Warunki zastosowania metody łączenia udziałów | str. 191

2.2. Przebieg stosowania metody łączenia udziałów | str. 194

3. Metoda nabycia | str. 197

3.1. Przebieg stosowania metody nabycia – uwagi wprowadzające | str. 197

3.2. Wartość księgowa aktywów i pasywów | str. 198

3.3. Aktywa i pasywa podlegające ujawnieniu | str. 200

3.4. Wartość godziwa aktywów i pasywów spółki przejętej | str. 201

3.5. Wyłączenie kapitału własnego spółki przejętej | str. 205

3.6. Cena przejęcia | str. 206

3.6.1. Uwagi wprowadzające | str. 206

3.6.2. Cena rynkowa nowych udziałów lub akcji przyznanych wspólnikom spółki przejmowanej lub spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki | str. 207

3.6.3. Cena nabycia udziałów lub akcji własnych przyznanych wspólnikom spółki przejmowanej | str. 208

3.6.4. Wartość godziwa innych form zapłaty | str. 211

3.6.5. Wpływ dopłat od wspólników na cenę przejęcia | str. 211

3.6.6. Korekta ceny przejęcia a plan połączenia | str. 214

3.7. Rozpoznanie wartości firmy lub ujemnej wartości firmy | str. 217

3.8. Ustalenie, która ze spółek jest spółką przejmującą, a która przejętą | str. 219

3.8.1. Uwagi wprowadzające | str. 219

3.8.2. Stanowisko pierwsze | str. 220

3.8.3. Stanowisko drugie | str. 222

3.8.4. Metoda nowej jednostki jako rodzaj metody nabycia | str. 230

4. Wpływ wyboru metody rozliczenia połączenia na kapitał własny spółki przejmującej lub nowo zawiązanej | str. 233

4.1. Uwagi wprowadzające | str. 233

4.2. Metoda łączenia udziałów a zmiana kapitału własnego | str. 234

4.3. Metoda nabycia a zmiana kapitału własnego | str. 235

4.3.1. Uwagi wprowadzające | str. 235

4.3.2. Połączenie rozliczane przez przyznanie nowych udziałów lub akcji | str. 236

4.3.3. Połączenie rozliczane przez przyznanie udziałów lub akcji własnych | str. 241

4.4. Prezentacja dodatniego kapitału powstającego w wyniku połączenia w sprawozdaniu finansowym spółki przejmującej lub nowo zawiązanej | str. 243

4.5. Prezentacja ujemnego kapitału powstającego w wyniku połączenia w sprawozdaniu finansowym spółki przejmującej lub nowo zawiązanej | str. 246

5. Rozliczenie połączenia zgodnie z MSSF | str. 250

5.1. Zakres stosowania | str. 250

5.2. Przepisy właściwe dla rachunkowego rozliczenia połączeń jednostek pozostających pod wspólną kontrolą | str. 253

5.3. Wybrane różnice między rozliczeniem połączenia zgodnie z MSR i MSSF a rozliczeniem połączenia zgodnie z ustawą o rachunkowości | str. 257

Rozdział 5

Wpływ rozliczenia połączenia na sytuację korporacyjną spółek biorących w nim udział oraz ich wspólników | str. 259

1. Uwagi wprowadzające | str. 259
2. Wpływ rachunkowego rozliczenia połączenia na sumę dywidendową | str. 260

2.1. Sposób obliczenia sumy dywidendowej | str. 260

2.2. Wpływ ujemnego kapitału z połączenia na sumę dywidendową | str. 261

2.3. Metoda łączenia udziałów a suma dywidendowa | str. 263

2.4. Metoda nabycia a suma dywidendowa | str. 265

2.4.1. Wyłączenie zysku spółki przejmowanej lub spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki | str. 265

2.4.2. Amortyzacja wartości firmy lub odpisy od ujemnej wartości firmy | str. 266

2.4.3. Wpływ metody ustalenia ceny przejęcia w połączeniu realizowanym etapami na wartość firmy | str. 268

3. Rozliczenie połączenia a prawa korporacyjne wspólników spółki przejmującej lub nowo zawiązanej | str. 272
4. Rozliczenie połączenia a pokrycie kapitału zakładowego | str. 275

4.1. Uwagi wprowadzające | str. 275

4.2. Pokrycie kapitału zakładowego w metodzie nabycia | str. 278

4.3. Pokrycie kapitału zakładowego w metodzie łączenia udziałów | str. 281

4.4. Pokrycie kapitału zakładowego w sensie prawnym | str. 282

5. Zamknięcie ksiąg rachunkowych i obowiązki sprawozdawcze | str. 286

5.1. Uwagi wprowadzające | str. 286

5.2. Obowiązek dokonania inwentaryzacji a dzień połączenia | str. 288

5.3. Obowiązek sporządzenia sprawozdania finansowego za spółkę przejmowaną lub spółkę łączącą się przez zawiązanie nowej spółki | str. 290

5.4. Sprawozdanie finansowe sporządzane za spółkę przejmowaną lub spółkę łączącą się przez zawiązanie nowej spółki jako sprawozdanie roczne | str. 291

5.5. Obowiązek badania sprawozdania finansowego sporządzanego za spółkę przejmowaną lub spółkę łączącą się przez zawiązanie nowej spółki | str. 293

5.6. Obowiązek przedstawienia do zatwierdzenia sprawozdania finansowego sporządzonego za spółkę przejmowaną lub za spółkę łączącą się przez zawiązanie nowej spółki | str. 295

5.7. Zagadnienie podziału zysku spółki przejmowanej lub spółki łączącej się przez zawiązanie nowej spółki w kontekście rachunkowych zasad rozliczenia połączenia | str. 297

5.8. Obowiązek złożenia sprawozdania finansowego spółki przejmowanej lub spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki do rejestru | str. 302

Podsumowanie i wnioski de lege ferenda | str. 305

1. Swoboda w określaniu stosunku wymiany | str. 305
2. Pokrycie dopłat przy połączeniu przez przejęcie oraz wpływ dopłat na ustalenie wartości firmy | str. 307
3. Możliwość wyboru metody księgowego rozliczenia połączenia | str. 308
4. Możliwość przeszacowania wartości aktywów z wartości bilansowej do wartości godziwej | str. 308
5. Możliwość wykazania dodatkowego aktywa „wartość firmy” | str. 309
6. Możliwość utworzenia kapitału zakładowego nieznajdującego pokrycia w majątku spółki przejmowanej lub spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki | str. 310
7. Wpływ metody księgowego rozliczenia połączenia na prawa wspólników, w szczególności na prawo do zysku | str. 311
8. Możliwość wpływu spółek uczestniczących w połączeniu na sumę dywidendową po połączeniu | str. 313
9. Uwaga końcowa | str. 314

Bibliografia | str. 315

Orzecznictwo | str. 323