Producenci margaryny. Marian Zdziechowski i polski modernizm katolicki to pierwsza monografia opisująca obecność modernizmu katolickiego w polskiej kulturze przełomu XIX i XX wieku. Autor nie tylko opowiada o osobach zaangażowanych w recepcję modernizmu, prezentuje ich intelektualne biografie i kluczowe dla nich zagadnienia, ale także poświęca uwagę samemu pojęciu modernizmu katolickiego. Termin „modernizm” od początku swojej historii wiązał się z wieloma negatywnymi skojarzeniami. Papież Pius X w 1907 roku uczynił z niego nazwę jednej z najgroźniejszych herezji, dając początek wielu nadużyciom i uproszczeniom, tymczasem modernizm to nie spójny system filozoficzny, ale zróżnicowany wewnętrznie ruch, który łączy jeden wspólny cel: pogodzenie katolicyzmu ze współczesną cywilizacją. Modernizm wiąże się z całą paletą rozmaitych postaw i rozwiązań. Widać to także w jego polskim wariancie, którego centralną postacią jest jeden z najważniejszych konserwatywnych myślicieli pierwszej połowy XX wieku – Marian Zdziechowski.
Wstęp
Część I
Modernizm katolicki: pojęcie, stan badań, tendencje
Rozdział 1. Pojęcie modernizmu katolickiego
Problem ram chronologicznych
Wspólne źródło modernizmu i antymodernizmu
Rozdział 2. Podstawowe problemy modernizmu katolickiego
Spór o historyczność
Spór o dogmaty
Spór o jednostkę
Spór o wielość
Część II
Marian Zdziechowski – modernista katolicki
Rozdział 1. „Tego nie wiem”. Początki przygody z katolicyzmem liberalnym
Bohater opowieści
Pierwsze symptomy
Jasna deklaracja
Rozdział 2. „Nowy bojownik katolicyzmu liberalnego”. O Pestis perniciosissima
Dwie optyki apologetyczne: racjonalizm i moralizm
Liberalizm katolicki Zdziechowskiego
Struktura argumentacyjna Pestis perniciosissima
Antyliberalna retoryka i jej zagrożenia – argumentacja Zdziechowskiego
Pojęcie modernizmu a katolicyzm liberalny Zdziechowskiego
Rozdział 3. Lata 1905–1907. Reakcje na Pestis perniciosissima i włączenie
w katolicki ruch reformistyczny w Europie
Polemika z katolicyzmem liberalnym Zdziechowskiego: recenzja Jana Rostworowskiego
Zdziechowski koresponduje
Kwestia religijna i kwestia słowiańska: Die Grundprobleme Rußlands
Rozdział 4. Zaangażowanie Zdziechowskiego w modernizm katolicki po
encyklice Pascendi dominici gregis w latach 1907–1914
Zdziechowski w trybach instytucji. Próby wpływu na treść encykliki i dotknięcie jej skutkami
O modernizmie do Rosjan. Artykuły Zdziechowskiego w czasopiśmie „Московский Еженедельник”
Wypracowywanie syntezy. Świadectwa powstawania pracy Pesymizm, romantyzm a podstawy chrześcijaństwa
Rozdział 5. Pesymizm, romantyzm a podstawy chrześcijaństwa jako namysł
nad modernizmem katolickim
Głos autora i temat pracy
Kategoria pesymizmu – jej rola i znaczenie w strukturze książki
Kant a sprawa modernizmu
Wizja idealnego modernizmu katolickiego
Figury oczyszczonego modernizmu 1 – Newman
Figury oczyszczonego modernizmu 2 – Blondel i Laberthonniére
Figury oczyszczonego modernizmu 3 – Tyrrell
Modernizm katolicki a sprawa polska
Rozdział 6. Zdziechowski a modernizm katolicki po roku 1914
Koniec z modernizmem katolickim? Śmierć syna Edmunda i pamiętnik
z roku 1915
Odniesienia modernistyczno-katolickie w późnej twórczości Zdziechowskiego
Część III
Polska recepcja modernizmu katolickiego:
zjawiska, idee, interpretacje
Rozdział 1. Antymodernistyczne tezy o nieistnieniu polskiego modernizmu
Antymodernistyczne wykazy polskich „modernizantów”
Rozdział 2. Tłumaczenia obcojęzycznych prac modernistycznokatolickich
Rozdział 3. Personalia i etapy recepcji
Etapy recepcji
Marian Zdziechowski
Maurycy Straszewski
Ignacy Charszewski
Izydor Kajetan Wysłouch
Jan Ciemniewski
Stanisław Brzozowski
Ignacy Szmidt
Ignacy Radliński
Modernizm katolicki jako kategoria badawcza i samoidentyfikacja
Rozdział 4. Modernistyczne wizje reformy Kościoła
Maurycy Straszewski – reformator katolicyzmu
Izydor Kajetan Wysłouch: katolicyzm jako uduchowiony socjalizm
Rozdział 5. Próba modernistycznej teologii
Rozdział 6. Syntetyczne ujęcia modernizmu katolickiego
Ignacy Radliński – modernizm katolicki jako przedsionek wolnomyślicielstwa
Ignacy Szmidt – modernizm skazany na porażkę
Stanisław Brzozowski – apologeta modernizmu katolickiego
Rozdział 7. Postulaty reformy a ocena współczesności
Zakończenie
Podziękowania
Summary
Bibliografia
Źródła archiwalne
Literatura podmiotu
Literatura przedmiotu
Indeks nazwisk