Ramiona Antajosa. Z teorii i historii regionalizmu literackiego w Polsce / Małgorzata Mikołajczak

Tematem książki jest regionalizm literacki w Polsce. Autorka trojako oświetla zagadnienia z tego kręgu, rozpatrując je w perspektywie historycznej i teoretycznej oraz w ujęciu interpretacyjnym. Pisze o rozwoju idei regionalistycznej, omawia problemy badawcze, które towarzyszą literackiej regionalistyce, analizuje wybrane tematy literatury regionalnej, a w zakończeniu przygląda się wątkom regionalnym w twórczości Czesława Miłosza i Zbigniewa Herberta. Jej rozpoznania wyrastają z prac nad międzyuczelnianym projektem „Nowy regionalizm w badaniach literackich”.
Tytuł książki – wzięty z eseju Antajos Herberta – nawiązuje do mitu o Anteuszu, który jest nazywany „regionalistycznym”. Anteusz to figura synowskiego związku z ziemią, ale także figura klęski w starciu z Herkulesem – te wcielenia wyznaczają bieguny regionalistycznej refleksji i patronują dwóm narracjom obecnym w badaniach nad literaturą regionalną: tellurycznej i konfrontacyjnej. Tytułową metaforę można odnieść również do zainteresowania, jakim cieszy się dziś regionalizm: pod wpływem „mody na regionalizm”, a także przemian kulturowych oraz nowych orientacji w naukach humanistycznych i społecznych wzbogaca się (i zmienia) obszar problemów badawczych – Ramiona Antajosa próbują objąć i ukazać to bogactwo.


Jestem przekonana, że wartościowe, potrzebne i oczekiwane opracowanie Małgorzaty Mikołajczak zostanie zauważone, będzie źródłem inspiracji do kolejnych naukowych poszukiwań i impulsem do dyskusji. […] Autorkę interesuje regionalizm jako idea, problem badawczy i literatura bądź praktyka kulturowa. Dzięki takiemu uporządkowaniu treści regionalizm został ukazany w sposób wieloaspektowy, z różnych punktów widzenia. […] Lektura przygotowanej publikacji przekonuje o tym, że Autorka jest badaczką zaangażowaną, autentycznie przejętą ideami regionalnym. Przedstawione analizy są rzetelne, dobrze umocowane w stanie badań, a argumentacja jest przekonująca. Małgorzata Mikołajczak trafnie diagnozuje i nazywa problemy badawcze, mnoży propozycje problematyzacji zagadnień regionalnych, wchodzi w niuanse. W kolejnych szkicach do głosu dochodzi historyk, teoretyk i praktyk nowego regionalizmu, gdyż w tak różnych rolach spełnia się badaczka. Rola tego tomu w serii wydawniczej „Nowy regionalizm w badaniach literackich” będzie nie tylko niezwykle ważna, ale też fundamentalna dla tej serii.
Z recenzji prof. dr hab. Elżbiety Dutki

Małgorzata Mikołajczak – prof. dr hab., kierowniczka Zakładu Literaturoznawstwa w Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu Zielonogórskiego, członek Komitetu Nauk o Literaturze PAN, autorka monografii poświęconych poezji Urszuli Kozioł i Zbigniewa Herberta, a także autorka i współredaktorka monografii dotyczących literackiego regionalizmu. W latach 2013–2017 kierowała międzyuczelnianym zespołem realizującym projekt „Regionalizm w badaniach literackich: tradycja i nowe orientacje”. Jest redaktorką naukową serii „Nowy regionalizm w badaniach literackich”.

Mit Anteusza

I. Z DZIEJÓW LITERACKIEJ IDEI REGIONALISTYCZNEJ

W poszukiwaniu początków

„Dlaczego regionalizm literacki jest dziś tak modny?” Rola literatury w programie regionalistycznym dwudziestolecia

„Skrzypce w orkiestrze”? Spory o regionalizm w środowisku wileńskim

Literatura regionalna w służbie powojennej polityki kulturalnej

„Wyrok skazujący”. Regionalizm w stanie oskarżenia

Między mimikrą a rebelią. Pejzaż (post)kolonialny regionalnej literatury

II. REGIONALIZM JAKO PROBLEM BADAWCZY

Kłopoty z regionalizmem

Od „wpływu tellurycznego” do nowego regionalizmu. Literackie badania regionalistyczne w Polsce (zarys)

Teoria terytorialności Bronisława Chlebowskiego – niewykorzystany potencjał polskich badań regionalistycznych

Nowy regionalizm w badaniach literackich: projekt i realizacja

Regiopoetyka? Wstępne propozycje

Dyskurs regionalistyczny − pytania o status, poetykę i sposób

istnienia

Kilka uwag na temat geografii wyobrażonej regionu

III. TEMAT REGIONALNY – PRZEKROJE I ZBLIŻENIA

„Pocałunek śmierci”. Poezja regionalna jako literatura mniejsza

Do czego literaturze regionalnej potrzebny jest Niemiec? Przypadek z dziejów twórczości lubuskiej

Naród – region – literatura: przymiarki do tematu

„Jak bardzo trzeba cenić prowincję”. O heterogenicznym regionalizmie Czesława Miłosza (na podstawie wiersza Mój dziadek Zygmunt Kunat)

„W cieniu rozłożystych ramion Antajosa”. Regionalizm spod znaku Herberta

Nota bibliograficzna

Wybrana bibliografia

Indeks osób