Stowarzyszanie się „wykluczonych”. Przykład bezdomności / Małgorzata Kostrzyńska

Podstawę do napisania książki stanowi trwające kilka lat badanie partycypacyjne, prowadzone wśród bezdomnych mężczyzn próbujących „Wziąć sprawy w swoje ręce” i samodzielnie powołać organizację, która miała temu sprzyjać. Efektem badania stała się rekonstrukcja procesu ich stowarzyszania się, w który wpisane są mechanizmy stygmatyzacji ujawniające się na styku światów osób bez domu oraz „domnych”.Wygenerowana w badaniu teoria ciągłości biograficznej stowarzyszenia, ujawniająca cykliczność przemian władzy i powtarzalność towarzyszących jej mechanizmów, może mieć zastosowanie w różnych stowarzyszeniach, które są specyficzne, lecz nie ze względu na kwestię społeczną, ale działanie społeczne, komunikację - bezdomność stanowi tu jedynie przykład służący dalszemu uogólnieniu.

Publikacja skierowana jest zarówno do środowiska akademickiego (badacze, studenci), jak i środowiska organizacji pozarządowych i profesjonalistów zajmujących się na co dzień pomocą oraz integracją społeczną.

„Opis zawarty w pracy jest uchwyceniem procesu stowarzyszania się, równoznacznego z kondycją demokracji, która „istoczy się” między innymi w takim właśnie - ludzkim działaniu. W tym przypadku, dzięki wybranej metodologii i ogromnej wrażliwości badawczej Autorki - działaniu znakomicie wiążącym zróżnicowane światy Badanych i Badaczki, przekraczającym społeczne podziały, łamiącym stereotypy oraz zdejmującym (przemieszczającym) piętna [...]. Autorka zadbała o każdy szczegół i - ogromnie celnie - określiła go jako badanie społecznie zaangażowane, wiążące się ze społeczną zmianą [...]. Arcyciekawe są wyniki analizy strategii i taktyk rozgrywających się w przestrzeni hostelu i obecnych w analizowanym procesie stowarzyszania się. Zachowując świadomość ograniczeń wynikających z metody, skłaniają one do refleksji o uniwersalnym charakterze. Praca jest fascynująca.

Z recenzji prof. zw. dr hab. Marii Mendel

Wstęp 11

Rozdział I. Perspektywa badawcza 17

1. Wprowadzenie w kontekst badania 17

1.1. Usytuowanie badacza w świecie Uczestników badania 17

1.2. Tożsamość interdyscyplinarna badacza 25

2. Teoretyczno-metodologiczna perspektywa badania 28

2.1. Teoria w perspektywie interpretatywnej i jej uwrażliwiający charakter 28

2.2. Metodologiczne podstawy rekonstrukcji badanej rzeczywistości 38

Rozdział II. Rekonstrukcja kontekstu procesu stowarzyszania się 43

1. Materialny kontekst procesu stowarzyszania się 45

2. Symboliczny kontekst procesu stowarzyszania się 48

2.1. Biografia stowarzyszenia – historia buntu i przewrotu 49

2.2. Sposoby definiowania siebie i innych 65

Rozdział III. Teoria ciągłości biograficznej stowarzyszenia 77

1. Rytuał przejścia wpisany w ciągłość biograficzną stowarzyszenia 77

2. Interakcyjna dynamika procesu stowarzyszania się kolejnych przywódców 88

2.1. Różnice w interakcyjnej dynamice procesu stowarzyszania się kolejnych przywódców 89

2.2. Pola interakcyjnej pracy nad stowarzyszaniem się 94

Rozdział IV. Dochodzenie do stowarzyszenia 99

1. Narastanie 100

1.1. Narastanie możliwości 101

1.2. Narastanie napięcia 105

1.2.1. Napięcie związane z aktualnym przywódcą 106

1.2.2. Napięcie związane z przemianami kontekstów świadomościowych 107

2. Nastrajanie – interakcyjna praca nad stawaniem się przywódcą 116

2.1. Praca własna nowego 117

2.1.1. Praca nad autoprezentacją siebie jako przywódcy 118

2.1.2. Praca nad czarnym pijarem 125

2.2. Praca „innego znaczącego” – nagabywanie 125

3. Przewrót 132

3.1. Ścieżki przejmowania władzy 134

3.2. Strategie nastawione na „walkę” o władzę w stowarzyszeniu 139

3.2.1. Strategie ofensywne 141

3.2.2. Strategie defensywne 151

Rozdział V. (Od)budowanie 155

1. (Od)budowanie składu 157

1.1. Praca nad czyszczeniem 159

1.1.1. Pozbywanie się niewygodnych 159

1.1.2. Pozbywanie się „bez-użytecznych” 163

1.1.3. Taktyki realizacji pracy nad czyszczeniem składu 165

1.2. Praca nad dopełnianiem 171

1.2.1. Wbudowywanie członków 171

1.2.2. Obudowywanie się pionkami 178

1.3. Praca nad przywiązaniem 192

2. (Od)budowanie wizerunku 194

2.1. Praca nad domykaniem przeszłości 195

2.2. Praca nad dachowaniem 198

2.3. Praca nad relacjami 200

2.4. Praca nad pozyskiwaniem 204

3. (Od)budowanie statusu formalnego – interakcyjna praca nad walnym 209

Rozdział VI. (Prze)trwanie – „folwark zwierzęcy”, czyli rzeczywistość po przewrocie 217

1. Stagnacja – przywykanie 218

1.1. Cisza i spokój, czyli krajobraz po burzy 220

1.2. Demokratyzacja życia 222

2. Kryzys – republika recydywa 226

2.1. Za dużo luzu – solidarność w piciu 227

2.2. Republika recydywa 229

2.3. Maskarada demokracji 232

2.4. Przyczyny i konsekwencje kryzysu 232

3. Powrót/początek – świnia chodząca na zadnich nogach 235

3.1. Myślenie po prezesowemu 238

3.2. Stara gwardia 239

3.3. Przekładalność perspektyw 242

Rozdział VII. Rekonstrukcja dynamiki procesu stowarzyszania się ze stygmą w tle 245

1. Znaczenie stygmatyzacji w kontekście mieszanych sytuacji społecznych 245

2. Praca nad piętnem w procesie stowarzyszania się bezdomnych i „domnych” 248

2.1. Praca unieważniania piętna 252

2.1.1. Strategia pomijania piętna 252

2.1.2. Strategia zakrywania piętna 260

2.2. Praca uwydatniania (manifestowania) piętna 262

2.3. Praca zawieszania piętna 265

2.4. Praca „domnych” wykorzystująca piętno bezdomnego 267

2.2.1. Zapożyczanie piętna 267

2.2.2. Zarażanie piętnem 269

Zakończenie, czyli o możliwościach przekraczania trudności w procesie stowarzyszania się „wykluczonych” 275

Bibliografia 287

Spis rysunków 307