Zarys metodyki pracy obrońcy i pełnomocnika w sprawach przestępstw i wykroczeń drogowych / Kazimierz Pawelec

Kazimierz J. Pawelec, doktor nauk prawnych, adwokat specjalizujący się w prowadzeniu spraw o wypadki drogowe, wykładowca akademicki, autor kilkunastu książek i wielu artykułów naukowych i popularnonaukowych dotyczących przestępczości komunikacyjnej oraz procesu karnego.
Opracowanie przybliża najważniejsze zagadnienia związane z ustawowymi znamionami przestępstw w komunikacji drogowej oraz wykroczeniami godzącymi w bezpieczeństwo ruchu drogowego. Autor szczegółowo omawia kwestie związane z:
- istotą dowodzenia i ciężarem dowodu,
- inicjatywą dowodową stron i sądu,
- oceną dowodów, a także
- procesowymi konsekwencjami braków w postępowaniu dowodowym.
W publikacji przedstawiono zarówno istotne zagadnienia związane ze sprawowaniem obrony, jak i reprezentowania pokrzywdzonego, poczynając od czynności niepowtarzalnych, przez postępowanie przygotowawcze, sądowe oraz postępowanie odwoławcze. Poza tym zwrócono uwagę na okoliczności, na które obrońca lub pełnomocnik powinni szczególnie uważać, nie tylko w zakresie dowodzenia, ale również rozstrzygnięć o karze.
Książka przeznaczona jest nie tylko dla adwokatów i radców prawnych, lecz także dla sędziów, prokuratorów, aplikantów, policjantów, jak również biegłych.




Wykaz skrótów 13
Od Autora 15
ROZDZIAŁ I. Zagadnienia podstawowe w procesie rozpoznania znamion przestępstw i wykroczeń drogowych 19 1. Uwagi wprowadzające 19 2. Katastrofa w ruchu drogowym 21 2.1. Uwagi ogólne 21 2.2. Ustawowe znamiona 22 2.3. Strona podmiotowa 23 3. Sprowadzenie niebezpieczeństwa katastrofy 25 3.1. Uwagi ogólne 25 3.2. Strona podmiotowa 26 3.3. Skutkowy charakter czynu z art. 174 k.k. 28 4. Wypadek drogowy 30 4.1. Uwagi ogólne 30 4.2. Podmiot przestępstwa 32 4.3. Podmiotowa strona czynu 34 4.4. Przedmiotowa strona czynu 37 4.5. Miejsce wypadku drogowego 38 4.6. Skutek wypadku drogowego 40 4.7. Związek przyczynowy 42 4.8. Tryb ścigania 46 5. Pozostałe przestępstwa drogowe 49 5.1. Uwagi ogólne 49 5.2. Prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego 50 5.3. Odpowiedzialność z art. 179 k.k. 55 5.4. Odpowiedzialność za występek z art. 180 k.k. 57 5.5. Prowadzenie pojazdu mechanicznego bez uprawnień 59 6. Wykroczenia drogowe 61 6.1. Uwagi ogólne 61 6.2. Wykroczenia o ogólnych dyspozycjach 62 6.3. Pozostałe wykroczenia 69
ROZDZIAŁ II. Podstawowe zasady bezpieczeństwa - zasady sprawności 71 1. Uwagi wprowadzające 71 2. Nieprzewidywalność zachowań i ich ocena 72 3. Zasady sprawności psychomotorycznej 75 3.1. Uwagi ogólne 75 3.2. Stan nietrzeźwości 76 3.3. Stan po użyciu środka odurzającego 78 3.4. Zmęczenie i stan zdrowia 80 4. Zasada sprawności technicznej 82 5. Nakaz pozostania na miejscu wypadku 84
ROZDZIAŁ III. Zasady bezpieczeństwa - bezwzględne nakazy 91 1. Zasada ruchu prawostronnego 91 2. Zasada pierwszeństwa 92 3. Zasada pierwszeństwa na skrzyżowaniu 93 4. Zasada pierwszeństwa przy jeździe na wprost 95 5. Zasada pierwszeństwa między kierującymi i pieszymi 96 6. Pierwszeństwo pojazdu uprzywilejowanego 98 7. System znaków 99 8. Nakaz należytego zabezpieczenia 101
ROZDZIAŁ IV. Zasady bezpieczeństwa - reguły interpretacyjne 103 1. Uwagi wprowadzające 103 2. Zasada ostrożności szczególnej i ograniczonego zaufania 103 3. Zasada prędkości dostosowanej 108 4. Zachowanie wobec pieszych na przejściu 115 5. Zatrzymanie i postój 117 6. Wymijanie, omijanie i wyprzedzanie 119 7. Hamowanie i bezpieczny odstęp 122 8. Używanie świateł 123 9. Przejeżdżanie przez przejazd kolejowy 124 10. Reguły taktyczne 126 11. Zwyczaj 128
ROZDZIAŁ V. Przeprowadzanie dowodów 130 1. Uwagi wprowadzające 130 2. Poszlaka jako dowód 132 3. Dowody elektroniczne 137 4. Dowody naukowe 142 5. Ciężar dowodu 150
ROZDZIAŁ VI. Pozyskiwanie dowodów 154 1. Uwagi wprowadzające 154 2. Dowody przeprowadzane z urzędu 156 3. Dowody wnioskowane przez strony 163
ROZDZIAŁ VII. Proces dowodzenia w sprawach o przestępstwa i wykroczenia drogowe 169 1. Czynności niepowtarzalne na miejscu przestępstwa (wykroczenia) drogowego 169 1.1. Uwagi ogólne 169 1.2. Oględziny miejsca 171 1.3. Oględziny miejsca wypadku drogowego 177 1.4. Oględziny pojazdu i wstępne badanie jego sprawności technicznej 184 1.5. Wstępne badanie sprawności psychomotorycznej kierujących 191 2. Czynności niepowtarzalne przeprowadzane poza miejscem zdarzenia drogowego 192 2.1. Oględziny osób żywych i ich odzieży 193 2.2. Oględziny ciała osoby podejrzewanej 195 2.3. Oględziny pokrzywdzonego i jego odzieży 197 2.4. Oględziny i otwarcie zwłok 200 2.5. Oględziny wewnętrzne zwłok 202 2.6. Okazanie rzeczy i osoby 204 2.7. Eksperyment procesowy 207 2.8. Pobranie krwi i wydzielin organizmu 210 2.9. Badanie stanu technicznego pojazdu, jego zespołów lub części 211 3. Dokumentowanie czynności niepowtarzalnych 214 3.1. Protokolarne dokumentowanie czynności niepowtarzalnych 215 3.2. Szkic sytuacyjny 216 3.3. Dokumentacja wizualna 218 3.4. Rozpytanie uczestników i świadków 220 3.5. Notatka urzędowa i jej procesowe znaczenie 222 4. Eksperckie czynności niepowtarzalne 223 4.1. Uwagi ogólne 223 4.2. Opiniowanie 224 4.3. Kierunki wykorzystania treści informacyjnych uzyskanych podczas czynności niepowtarzalnych 227 4.4. Ekspercka ocena materiału badawczego uzyskanego podczas czynności niepowtarzalnych 230 4.5. Uwagi wstępne do problematyki opiniowania 235 4.6. Uwagi końcowe 237 5. Ujawnienie i ocena czynności niepowtarzalnych 239 6. Postępowanie sprawdzające 242 6.1. Przebieg 242 6.2. Ograniczenie kręgu podejrzanych 243
ROZDZIAŁ VIII. Czynności dowodowe po wszczęciu postępowania karnego 245 1. Wyjaśnienia oskarżonego 245 1.1. Uwagi ogólne 245 1.2. Wyjaśnienia jako środek dowodowy 246 1.3. Odmowa wyjaśnień 247 1.4. Przyznanie się do winy 248 1.5. Fałszywe samooskarżenie 251 1.6. Wyjaśnienia obciążające 253 1.7. Nieprzyznanie się do winy 255 1.8. Zmiana wyjaśnień 256 1.9. Wyjaśnienia pisemne 258 1.10. Ostatnie słowo 259 1.11. Ocena wyjaśnień 261 2. Badania i oględziny 263 2.1. Uwagi ogólne 263 2.2. Obowiązek znoszenia 265 2.3. Dopuszczalność zastosowania przymusu 267 3. Zeznania świadków 268 3.1. Uwagi ogólne 268 3.2. Czynniki zapewniające udział świadka 269 3.3. Procesowe czynniki wpływające na prawdomówność świadka 272 3.3.1. Prawo do odmowy zeznań 272 3.3.2. Częściowa odmowa zeznań 276 3.3.3. Zwolnienie z zeznań 278 3.3.4. Przyrzeczenie 280 3.3.5. Uprzedzenie o odpowiedzialności karnej 280 3.3.6. Pozostałe gwarancje 281 4. Pozycja i rola pokrzywdzonego 283 4.1. Uwagi ogólne 283 4.2. Świadek -pokrzywdzony 286 4.3. Kumulacja ról procesowych 286 4.4. Ocena zeznań świadka -pokrzywdzonego 288 4.5. Oględziny i badania pokrzywdzonego 291
ROZDZIAŁ IX. Dyskwalifikacja dowodu z zeznań lub wyjaśnień 295 1. Uwagi wprowadzające 295 2. Swoboda wypowiedzi 298 3. Zakaz zastępowania zeznań lub wyjaśnień pismami, zapiskami bądź notatkami 304 4. Procesowe możliwości wykorzystywania dowodów nielegalnie uzyskanych 306 4.1. Uwagi ogólne 306 4.2. Dowody pośrednio nielegalne 307 4.3. Wyłączenie dowodu nielegalnie uzyskanego 309
ROZDZIAŁ X. Czynniki procesowe mogące wpływać na zeznania i wyjaśnienia 311 1. Uwagi wprowadzające 311 2. Przesłuchanie 313 3. Odczytywanie protokołów wyjaśnień i zeznań 314 4. Konfrontacja 317 5. Eksperyment i wizja 317 6. Inne czynniki wpływające na treść zeznań lub wyjaśnień 320 7. Mediacja 321
ROZDZIAŁ XI. Opiniowanie w sprawach przestępstw i wykroczeń drogowych 323 1. Uwagi wprowadzające 323 2. Dopuszczenie dowodu 326 3. Przedmiot opinii 327 4. Zasada bezstronności i obiektywizmu 330 5. Przesłuchanie biegłego 334 6. Opinia pozaprocesowa i jej znaczenie dowodowe 337 7. Ocena opinii 339
ROZDZIAŁ XII. Rekonstrukcja przestępstwa lub wykroczenia drogowego przez biegłego 348 1. Uwagi wprowadzające 348 2. Opinie identyfikujące 349 2.1. Ekspertyza antropologiczna 349 2.2. Opinia biologiczna 350 2.3. Ekspertyza daktyloskopijna 351 2.4. Identyfikacja kierującego pojazdem 353 3. Opinie ujawniające 357 4. Opinia medyczna 357 4.1. Uwagi ogólne 357 4.2. Określenie rodzaju i stopnia obrażeń ciała 358 4.3. Rekonstrukcja wypadku na podstawie śladów biologicznych 359 5. Opinia toksykologiczna - zagadnienia węzłowe 361 6. Inne rodzaje opinii 363 6.1. Uwagi ogólne 363 6.2. Badanie psychotechniczne 363 6.3. Kryminalistyczne badanie żarówek 365 6.4. Badanie ogumienia 366 6.5. Ekspertyza metalograficzna 366 7. Wspomaganie rekonstrukcji danymi zakodowanymi w systemach informatycznych pojazdów 367 7.1. Uwagi ogólne 367 7.2. Ujawnianie dowodów i ich ocena 368 7.3. Dowody z odczytów tachografów oraz zapisów z systemów informatycznych 370 7.4. Uwagi końcowe 373 8. Opinia sądowo-psychiatryczna 374 8.1. Uwagi ogólne 374 8.2. Przesłanki powołania 376 8.3. Postanowienie o powołaniu 378 8.4. Opiniowanie 378 9. Opinia psychologiczna 381 9.1. Uwagi ogólne 381 9.2. Przedmiot opinii 381 9.3. Ocena opinii 383
ROZDZIAŁ XIII. Opinia biegłego do spraw ruchu drogowego i techniki samochodowej 386 1. Uwagi wprowadzające 386 2. Problematyka opiniowania 389 3. Opinia techniczna 390 4. Ogólne założenia opinii 392 5. Ocena materiału badawczego przez biegłego 394 5.1. Notatka informacyjna 394 5.2. Protokół oględzin miejsca wypadku 395 5.3. Szkic miejsca wypadku 395 5.4. Dokumentacja fotograficzna 396 5.5. Protokół oględzin powypadkowych pojazdu 397 6. Zakres opinii 399 7. Przyjęcie założeń do opiniowania 400 8. Dowody osobowe 401 9. Rekonstrukcja zdarzeń z udziałem pieszych 404 10. Rekonstrukcja zderzeń pojazdów 407 11. Opiniowanie zdarzeń z udziałem pojazdów jednośladowych 409 12. Zdarzenia z udziałem pojazdów szynowych 412 13. Zdarzenia drogowe z udziałem zwierzyny 413 13.1. Uwagi ogólne 413 13.2. Czynności na miejscu zdarzenia drogowego z udziałem zwierzyny 414 13.3. Uwagi końcowe 415 14. Komputerowe wspomaganie opinii 416 15. Podsumowanie 418
ROZDZIAŁ XIV. Procesowe konsekwencje braków w postępowaniu dowodowym 419 1. Uwagi wprowadzające 419 2. Istotne braki postępowania przygotowawczego 424 3. Niedostatki dowodowe w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji 428 4. Braki dowodowe a zarzuty odwoławcze 429 5. Dopuszczenie dowodów w postępowaniu odwoławczym 432 6. Uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji do ponownego rozpoznania 434 7. Skarga na wyrok sądu odwoławczego 435 8. Niedostatki dowodowe i ich ocena w ramach swobodnej oceny dowodów 437 9. Rzetelność w postępowaniu dowodowym 439
ROZDZIAŁ XV. Problematyka karania sprawców przestępstw i wykroczeń drogowych. Zagadnienia węzłowe 443 1. Uwagi wprowadzające 443 2. Nietrzeźwość 454 3. Ucieczka z miejsca zdarzenia 456 4. Zakaz prowadzenia pojazdów 457 5. Odszkodowanie i zadośćuczynienie 460 6. Orzeczenie świadczenia pieniężnego 462 7. Przyczynienie pokrzywdzonego 463 8. Warunkowe umorzenie postępowania karnego 465 8.1. Uwagi ogólne 465 8.2. Dodatnie przesłanki procesowe 466 8.3. Przesłanki materialne 468 9. Nadzwyczajne złagodzenie kary 469
ROZDZIAŁ XVI. Obrońca i pełnomocnik. Podstawowe kierunki działań 472 1. Uwagi wprowadzające 472 2. Obrońca i pełnomocnik w postępowaniu przygotowawczym 473 2.1. Uwagi ogólne 473 2.2. Pozycja i rola pełnomocnika w czynnościach niepowtarzalnych 475 2.3. Obrońca i pełnomocnik w fazie ad personam postępowania przygotowawczego 479 2.4. Uwagi końcowe 481 3. Udział obrońcy i pełnomocnika w postępowaniu przed sądem 483 3.1. Uwagi ogólne 483 3.2. Udział w posiedzeniu organizacyjnym 484 3.3. Udział obrońcy i pełnomocnika w rozprawie 485 3.4. Uwagi końcowe 486 4. Wniosek obrońcy o skazanie bez rozprawy 488 5. Skazanie bez rozprawy wnioskowane przez prokuratora 489 6. Dobrowolne poddanie się karze w trybie art. 387 k.p.k. 491 7. Podsumowanie 493
Wykaz ważniejszej literatury 497