Uczestnictwo osób starszych w obrocie cywilnoprawnym / Małgorzata Balwicka-Szczyrba, Dominik Mielewczyk, Anna Sylwestrzak

Publikacja zawiera analizę cywilnoprawnej sytuacji osób starszych w obrocie prawnym, w tym propozycję optymalnego modelu ich ochrony. Istotny problem starzenia się polskiego społeczeństwa powoduje, że istnieje potrzeba weryfikacji obecnych rozwiązań prawnych stanowionych w odmiennej sytuacji demograficznej i ich dostosowanie do szybko zachodzących zmian społecznych oraz standardów międzynarodowych.

Celem opracowania jest m.in.:
• zbadanie trendów i krytyczna analiza istniejących rozwiązań związanych z ochroną uzasadnionych interesów osób starszych w obrocie cywilnoprawnym w prawie obcym oraz w polskim prawie cywilnym, ze szczególnym uwzględnieniem instytucji wsparcia tejże grupy społecznej;
• syntetyczne, przekrojowe zestawienie środków ochrony na gruncie poszczególnych działów prawa cywilnego, które mogą służyć ochronie interesów osób doznających dolegliwości wieku starczego w obrocie cywilnoprawnym;
• przedstawienie perspektywy pozostałych uczestników obrotu wchodzących w stosunki prawne z osobami starszymi oraz dokonanie analizy takich relacji pod kątem zasady bezpieczeństwa obrotu cywilnoprawnego;
• zaproponowanie optymalnego modelu ochrony interesów osób starszych w obrocie cywilnoprawnym w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem należytej ich reprezentacji.

Książka jest przeznaczona dla pracowników administracji, adwokatów, radców prawnych, sędziów, notariuszy, a także przedstawicieli nauki prawa.

Wykaz skrótów | str. 13
Wprowadzenie | str. 17
Rozdział I
Ochrona osób starszych – ujęcie ogólne | str. 23

1. Definicja starości | str. 23
2. Starość w ujęciu interdyscyplinarnym | str. 26
   2.1. Ujęcie medyczne | str. 26
   2.2. Ujęcie psychologiczne | str. 28
   2.3. Ujęcie społeczne | str. 29
   2.4. Ujęcie rodzinne | str. 30
3. Ochrona praw osób starszych w prawie międzynarodowym i europejskim | str. 33
4. Ochrona praw osób starszych w Konstytucji RP | str. 43

Rozdział II
Ochrona praw osób starszych w aspekcie ich uczestnictwa w obrocie prawnym w obcych systemach prawnych | str. 49

1. Wprowadzenie | str. 49
2. Analiza wybranych porządków prawnych w zakresie cywilnoprawnych instytucji wsparcia osób starszych w obrocie prawnym | str. 50
   2.1. Włochy | str. 50
   2.1.1. Zagadnienia wprowadzające | str. 50
   2.1.2. Administracja wsparcia | str. 52
   2.1.3. Przesłanki i sposób ustanowienia administracji wsparcia | str. 53
   2.1.4. Zakres kompetencji administratora | str. 56
   2.1.5. Zagadnienia proceduralne | str. 60
   2.1.6. Interwencja i ubezwłasnowolnienie (częściowe) | str. 64
   2.1.7. Podsumowanie | str. 68
   2.2. Niemcy | str. 69
   2.2.1. Zagadnienia wprowadzające | str. 69
   2.2.2. Pełnomocnictwo opiekuńcze | str. 70
   2.2.3. Opieka prawna | str. 75
   2.2.4. Podsumowanie | str. 79
   2.3. Francja | str. 80
   2.3.1. Zagadnienia wprowadzające | str. 80
   2.3.2. Ochrona trwała osób dorosłych | str. 81
   2.3.3. Zabezpieczenie sądowe | str. 83
   2.3.4. Kuratela | str. 84
   2.3.5. Opieka | str. 86
   2.3.6. Rada rodzinna | str. 87
   2.3.7. Upoważnienie rodzinne | str. 89
   2.3.8. Pełnomocnictwo do przyszłej ochrony | str. 91
   2.3.9. Podsumowanie | str. 93
   2.4. Niderlandy | str. 94
   2.4.1. Zagadnienia wprowadzające | str. 94
   2.4.2. Kuratela | str. 95
   2.4.3. Administracja ochronna | str. 97
   2.4.4. Mentorstwo | str. 100
   2.4.5. Podsumowanie | str. 102
   2.5. Japonia | str. 104
   2.5.1. Zagadnienia wprowadzające | str. 104
   2.5.2. Asysta | str. 105
   2.5.3. Kuratela | str. 107
   2.5.4. Opieka ustawowa | str. 109
   2.5.5. Opieka dobrowolna | str. 110
   2.5.6. Rejestracja środków ochronnych | str. 112
   2.5.7. Podsumowanie | str. 113
   2.6. Chile | str. 114
   2.6.1. Zagadnienia wprowadzające | str. 114
   2.6.2. Kuratela | str. 117
   2.6.3. Podsumowanie | str. 120
3. Podsumowanie badań prawnoporównawczych – ujęcie przekrojowe | str. 121
   3.1. Instytucje wsparcia oparte na przedstawicielstwie ustawowym ustanawianym przez sąd | str. 121
   3.2. Instytucje wsparcia oparte na pełnomocnictwie | str. 132

Rozdział III
Instytucje ingerujące w zdolność osoby starszej do uczestnictwa w obrocie prawnym | str. 137

1. Wprowadzenie | str. 137
2. Instytucje trwale ingerujące w zdolność osoby starszej do uczestnictwa w obrocie prawnym o zasięgu ogólnym | str. 138
   2.1. Ubezwłasnowolnienie całkowite | str. 138
   2.2. Ubezwłasnowolnienie częściowe | str. 150
3. Instytucje trwale ingerujące w zdolność osoby starszej do uczestnictwa w obrocie prawnym o zasięgu ograniczonym przedmiotowo | str. 156
   3.1. Zarząd sądowy rzeczą wspólną | str. 156
   3.2. Pozbawienie małżonka zarządu majątkiem wspólnym | str. 158

Rozdział IV
Cywilnoprawne instytucje wsparcia osób starszych w obrocie prawnym | str. 163

1. Wprowadzenie | str. 163
2. Instytucje wsparcia związane z ingerencją w zdolność do uczestnictwa w obrocie prawnym osoby starszej | str. 164
   2.1. Opieka dla osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie | str. 164
   2.2. Kuratela dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo | str. 172
   2.3. Doradca tymczasowy | str. 174
3. Instytucje wsparcia niemające bezpośredniego związku z ingerencją w zdolność do uczestnictwa w obrocie prawnym osoby starszej | str. 177
   3.1. Pełnomocnictwo | str. 177
   3.2. Przedstawicielstwo ustawowe ex lege pomiędzy małżonkami | str. 182
   3.3. Kuratela dla osoby niepełnosprawnej (art. 183 k.r.o.) | str. 187
   3.4. Obowiązki wsparcia osoby starszej wynikające ze stosunków rodzinnych | str. 194
   3.5. Obowiązki wsparcia osoby starszej w ramach umów zobowiązaniowych | str. 196
   3.6. Dobrowolne wsparcie w obrocie prawnym udzielane osobie starszej bez obowiązku prawnego | str. 198

Rozdział V
Nieosobowe środki ochrony osób starszych w obrocie prawnym | str. 201

1. Wprowadzenie | str. 201
2. Środki ochrony osób starszych uregulowane w części ogólnej Kodeksu cywilnego | str. 202
3. Środki ochrony osób starszych w prawie zobowiązań | str. 207
4. Środki ochrony osób starszych w prawie spadkowym | str. 209
5. Środki ochrony osób starszych w prawie rodzinnym | str. 212
6. Prewencyjna rola organów publicznych i podmiotów pełniących funkcje publiczne w zapewnieniu ochrony osób starszych w obrocie prawnym | str. 214
7. Ułatwienia w dokonywaniu czynności prawnych pod względem formy i miejsca złożenia oświadczenia woli | str. 218
8. Znaczenie nieosobowych środków ochrony osób starszych w systemie prawa | str. 223

Rozdział VI
Ochrona osób starszych a interesy innych uczestników obrotu prawnego | str. 227

1. Wprowadzenie | str. 227
2. Zasada bezpieczeństwa obrotu prawnego a ubezwłasnowolnienie | str. 228
3. Zasada bezpieczeństwa obrotu prawnego a instytucje wsparcia niezwiązane bezpośrednio z ingerencją w zdolność do uczestnictwa w obrocie prawnym osoby starszej | str. 233
4. Odpowiedzialność odszkodowawcza osoby starszej – uwagi ogólne | str. 234
5. Odpowiedzialność osoby zobowiązanej do nadzoru za szkodę wyrządzoną przez niepoczytalną osobę starszą. Odpowiedzialność niepoczytalnej osoby starszej na zasadach słuszności | str. 239

Rozdział VII
Wybrane projekty bądź założenia projektów zmian prawa w obszarze instytucji wsparcia osób starszych w obrocie prawnym | str. 245

1. Wprowadzenie | str. 245

2. Projektowane instytucje oparte na przedstawicielstwie ustawowym ustanawianym przez sąd | str. 246
   2.1. Prace Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego | str. 246
   2.1.1. Projekt Księgi Pierwszej Kodeksu cywilnego (2009 r.) | str. 246
   2.1.2. Założenia projektu (2013) | str. 247
   2.1.3. Projekt Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego (2015 r.) | str. 250
   2.2. Poselski projekt (2018) – opiekun medyczny | str. 259
   2.3. Założenia projektu Ministerstwa Sprawiedliwości | str. 261

3. Projektowane instytucje o charakterze pełnomocniczym | str. 262
   3.1. Prace Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego | str. 262
   3.1.1. Projekt Księgi Pierwszej Kodeksu cywilnego (2009 r.) | str. 262
   3.1.2. Założenia projektu (2013 r.) | str. 262
   3.1.3. Projekt Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego (2015) – pełnomocnictwo opiekuńcze | str. 263
   3.2. Projekt Fundacji na rzecz Bezpieczeństwa Obrotu Prawnego – przedstawicielstwo opiekuńcze | str. 266
   3.3. Założenia projektu Polskiej Grupy Roboczej ds. Problemów Etycznych Końca Życia – pełnomocnictwo medyczne | str. 269
   3.4. Założenia projektu Ministerstwa Sprawiedliwości – pełnomocnictwo opiekuńcze | str. 271

Rozdział VIII
Optymalny model wsparcia osób starszych w polskim systemie prawnym. Wnioski de lege ferenda | str. 275

1. Wprowadzenie | str. 275

2. Wyróżnienie modelu represyjnego, modelu mieszanego i modelu wspierającego | str. 276

3. Model mieszany – podstawowe założenia | str. 280
   3.1. Zagadnienia wprowadzające | str. 280
   3.2. Proponowane modyfikacje instytucji opartych na przedstawicielstwie ustawowym | str. 282
   3.2.1. Ubezwłasnowolnienie częściowe – istota i przesłanki | str. 282
   3.2.2. Zakres kompetencji kuratora osoby ubezwłasnowolnionej częściowo | str. 284
   3.2.3. Kurator czy opiekun? O (nie)zasadności ewentualnej zmiany nazwy podmiotu udzielającego wsparcia | str. 285
   3.2.4. Zakres ograniczeń w obrocie prawnym osoby ubezwłasnowolnionej częściowo | str. 286
   3.2.5. Osoba kuratora | str. 287
   3.2.6. Organ ustanawiający | str. 288
   3.2.7. Ujawnianie kurateli w obrocie prawnym | str. 288
   3.2.8. Sądowa kontrola zasadności kontynuacji ubezwłasnowolnienia częściowego | str. 289
   3.2.9. Przepisy międzyczasowe | str. 289
   3.2.10. Kurator dla osoby niepełnosprawnej | str. 290
   3.3. Proponowane zmiany polegające na wprowadzeniu do polskiego systemu prawnego instytucji pełnomocniczej poświęconej osobom dorosłym | str. 292
   3.3.1. Pełnomocnictwo opiekuńcze – istota | str. 292
   3.3.2. Zakres pełnomocnictwa opiekuńczego | str. 294
   3.3.3. Forma pełnomocnictwa opiekuńczego | str. 295
   3.3.4. Osoba pełnomocnika opiekuńczego | str. 296
   3.3.5. Rejestr pełnomocnictw opiekuńczych | str. 296
   3.3.6. Sądowa kontrola | str. 298
   3.3.7. Pełnomocnictwo opiekuńcze a kuratela | str. 299

4. Model wspierający – kierunki dalszej ewolucji instytucji wsparcia osób starszych w obrocie prawnym | str. 299
   Zakończenie | str. 305
   Bibliografia | str. 311
   Wykaz orzecznictwa | str. 325