Prawo administracyjne - zagadnienia ogólne i ustrojowe / Jolanta Blicharz, Piotr Lisowski

Podręcznik podzielony został na trzy części:
• pierwsza koncentruje uwagę na tytułowych zagadnieniach ogólnych prawa administracyjnego, zarówno klasycznych, jak i relatywnie nowych;
• druga skupia się na ustrojowym prawie administracyjnym, uwzględniając wątki europeizacyjne i globalizacyjne,
• trzecia omawia zagadnienia ogólne i ustrojowe na przykładzie wybranych regulacji materialnego prawa administracyjnego, zestawiając pojęcia-narzędzia, instytucje z ustawami z zakresu materialnego prawa administracyjnego.

W publikacji połączono analizę zagadnień ogólnych i ustrojowych z podejściem law in action – weryfikacją omawianych instytucji i pojęć-narzędzi, co ułatwia zrozumienie i przyswojenie materiału.

  Podręcznik jest przeznaczony dla studentów studiów prawniczych i administracyjnych oraz ekonomicznych, a także profilowanych administracyjnie studiów podyplomowych. Będzie też cenną lekturą dla przedstawicieli zawodów prawniczych, pracowników administracji publicznej oraz przedstawicieli nauki prawa administracyjnego.

Wykaz skrótów  | str. 15

Przedmowa  | str. 27

Część pierwsza

ZAGADNIENIA OGÓLNE

Rozdział I

Administracja publiczna. Tradycja a współczesność  | str. 35

1. Geneza  | str. 35

2. Ewolucja i modele  | str. 40

2.1. Administracja w ujęciu państwa dobrobytu  | str. 41

2.2. Administracja w ujęciu nowego zarządzania publicznego  | str. 43

2.3. Administracja w ujęciu współrządzenia (governance)  | str. 44

2.4. Ujęcia administracji a praworządność materialna  | str. 46

3. Sposoby definiowania administracji publicznej  | str. 47

3.1. Konieczność uwzględnienia dorobku innych nauk  | str. 47

3.2. Definicje administracji publicznej  | str. 49

4. Funkcje i główne sfery działania administracji publicznej  | str. 54

4.1. Charakter i kategorie funkcji administracji  | str. 55

4.2. Główne sfery działania administracji publicznej  | str. 56

4.2.1. Policja administracyjna  | str. 57

4.2.2. Reglamentacja  | str. 58

4.2.3. Administracja świadcząca  | str. 59

4.2.4. Regulacja  | str. 61

5. Administracja publiczna a społeczeństwo obywatelskie  | str. 62

6. Administracja publiczna a grupy interesu (grupy nacisku)  | str. 66

7. Tendencje w badaniu porównawczym administracji publicznej i prawa administracyjnego  | str. 70

Rozdział II

Istota i kierunki rozwoju prawa administracyjnego  | str.  88

1. Określenie prawa administracyjnego  | str.  88

2. Sposoby klasyfikowania norm prawa administracyjnego  | str.  94

3. Zasady ogólne prawa administracyjnego  | str.  97

4. Stosunek prawa administracyjnego do innych gałęzi prawa  | str. 105

5. Perspektywy rozwoju prawa administracyjnego. Z refleksji ogólnych  | str. 107

Rozdział III

Podstawowe instytucje prawa administracyjnego. Zagadnienia teoretyczno-prawne  | str. 114

1. Stosunek administracyjnoprawny  | str. 114

1.1. Pojęcie i rodzaje stosunku administracyjnoprawnego  | str. 114

1.1.1. Podmiot stosunku prawnego  | str. 117

1.1.2. Przedmiot stosunku administracyjnoprawnego  | str. 121

1.2. Cechy stosunku administracyjnoprawnego  | str. 122

1.3. Nawiązanie stosunku administracyjnoprawnego, jego przekształcenie i ustanie  | str. 123

1.4. Stosunek administracyjnoprawny a sytuacja administracyjnoprawna  | str. 125

2. Władza dyskrecjonalna administracji publicznej  | str. 126

2.1. Konstrukcja pojęcia uznania administracyjnego  | str. 127

2.2. Między zasadą legalizmu a uznaniem administracyjnym  | str. 128

2.3. Sądowa kontrola uznania administracyjnego/decyzji uznaniowych  | str. 129

2.4. Uznanie administracyjne w orzecznictwie sądów polskich  | str. 130

2.5. Inne rodzaje władzy dyskrecjonalnej  | str. 132

3. Publiczne prawo podmiotowe  | str. 133

3.1. Pojęcie publicznego prawa podmiotowego  | str. 133

3.2. Klasyczne teorie i definicje publicznego prawa podmiotowego  | str. 134

3.3. Struktura i treść publicznych praw podmiotowych  | str. 136

3.4. Ochrona publicznych praw podmiotowych  | str. 137

4. Sankcja administracyjna  | str. 138

Rozdział IV

Administracja publiczna i prawo administracyjne wobec przemian cywilizacyjnych  | str. 147

1. Współczesny kontekst i wymiar zasady demokratycznego państwa prawnego  | str. 147

1.1. Zasady prawa administracyjnego i ich rola we współczesnym państwie  | str. 147

1.2. Zasada demokratycznego państwa prawnego jako zasada wszystkich zasad  | str. 148

1.3. O transpozycji zasady demokratycznego państwa prawnego  | str. 154

2. Kontekst zasady pomocniczości  | str. 155

3. Elektroniczna administracja  | str. 160

 3.1. Płaszczyzny elektronicznej administracji  | str. 161

 3.2. Publiczny system teleinformatyczny  | str. 162

 3.3. Elektroniczny rejestr publiczny  | str. 162

 3.4. Kierunki i poziomy elektronicznej administracji  | str. 163

 3.5. Podmioty elektronicznej administracji  | str. 164

 3.6. Powszechność i bezpieczeństwo jako wartości związane z elektroniczną administracją  | str. 165

 4. Współczesne formy prywatyzacji zadania publicznego  | str. 166

 5. Mediacje w administracji  | str. 171

 6. Smart Administration – zarys koncepcji  | str. 177

Rozdział V

Źródła prawa administracyjnego  | str. 184

 1. Pojęcie źródeł prawa i klasyfikacja źródeł prawa  | str. 184

 2. Cechy źródeł prawa administracyjnego  | str. 190

 3. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej  | str. 191

 4. Ustawy  | str. 198

 5. Prawo międzynarodowe  | str. 200

 6. Prawo Unii Europejskiej  | str. 207

 7. Rozporządzenia z mocą ustawy  | str. 217

 8. Rozporządzenia  | str. 220

 8.1. Forma działania administracji publicznej  | str. 220

 8.2. Źródło powszechnie obowiązującego prawa i akt wykonawczy względem ustawy  | str. 220

 8.3. Niesamoistny charakter rozporządzenia  | str. 221

 8.4. Upoważnienie do wydania rozporządzenia  | str. 221

 8.5. Organy właściwe do wydania rozporządzenia  | str. 223

 8.6. Przedmiot rozporządzenia  | str. 224

 8.7. Wytyczne dotyczące treści rozporządzenia  | str. 224

 8.8. Kontrola i nadzór nad rozporządzeniami  | str. 225

 8.9. Rozporządzenia określone w art. 92 Konstytucji RP a inne rozporządzenia  | str. 226

 9. Lokalne źródła prawa administracyjnego  | str. 227

 9.1. Ustalenia terminologiczno-pojęciowe; differentia specifica; ratio legis  | str. 227

 9.2. Akty prawa miejscowego (prawo miejscowe)  | str. 229

 9.3. Akty prawa zakładowego (prawo zakładowe)  | str. 235

10. Akty prawa wewnętrznego organów administracji publicznej  | str. 237

11. Wejście w życie źródeł prawa  | str. 241

12. Niezorganizowane źródła prawa administracyjnego  | str. 247

 12.1. Zwyczaj  | str. 247

 12.2. Orzecznictwo sądowe w perspektywie problematyki źródeł prawa administracyjnego  | str. 249

Rozdział VI

Formy działania administracji publicznej  | str. 257

 1. Pojęcie i klasyfikacja form działania administracji publicznej  | str. 257

 2. Akt administracyjny jako podstawowa forma działania administracji publicznej  | str. 261

 2.1. Pojęcie, sposoby klasyfikowania i rodzaje aktów administracyjnych  | str. 261

 2.2. Akt administracyjny a akt normatywny  | str. 273

 2.3. Kontekst generalnych aktów administracyjnych  | str. 274

 3. Decyzja administracyjna jako klasyczna forma zewnętrznego aktu administracyjnego  | str. 275

 3.1. Formy decyzji administracyjnej  | str. 275

 3.2. Warunki istnienia decyzji administracyjnej  | str. 278

 3.3. Warunki prawidłowości decyzji administracyjnej  | str. 280

 3.4. Wadliwość decyzji administracyjnej  | str. 281

 3.5. Trwałość decyzji administracyjnej i utrata jej mocy obowiązującej  | str. 282

 3.6. Wykonalność decyzji administracyjnej  | str. 285

 4. Akty polityki administracyjnej  | str. 287

 5. Porozumienie administracyjne (porozumienia administracyjne ustrojowe)  | str. 295

 6. Kontrakt terytorialny  | str. 299

 7. Umowa cywilnoprawna  | str. 300

 8. Umowa administracyjna  | str. 306

 9. Umowy w sprawach zamówień publicznych  | str. 311

10. Umowa koncesji na roboty budowlane lub usługi  | str. 316

11. Czynności materialno-techniczne  | str. 320

12. Działalność społeczno-organizatorska  | str. 323

13. Wybrane przykłady pozostałych form działania administracji publicznej  | str. 326

 13.1. Milczenie administracji  | str. 327

 13.2. Ugoda administracyjna  | str. 330

 13.3. Przyrzeczenie administracyjne  | str. 334

Rozdział VII

Pracownicy administracji publicznej  | str. 341

1. Pojęcie służby publicznej  | str. 341

2. Aktualny stan polskiego prawa urzędniczego (ustalenia systemowe)  | str. 344

3. Status osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe  | str. 348

4. Pracownicy administracji państwowej  | str. 350

5. Pracownicy i funkcjonariusze administracji rządowej  | str. 354

5.1. Korpus służby cywilnej  | str. 355

5.2. Korpus służby zagranicznej  | str. 359

5.3. Stosunki służbowe funkcjonariuszy w administracji rządowej  | str. 362

6. Pracownicy samorządowi  | str. 364

7. Pracownicy administracji o szczególnym statusie prawnym  | str. 371

8. Pracownicy zatrudnieni na stanowiskach pomocniczych i obsługi w urzędach i jednostkach organizacyjnych administracji publicznej  | str. 376

Rozdział VIII

Odpowiedzialność za działania legalne i nielegalne administracji publicznej  | str. 379

1. Istota odpowiedzialności jako generalnej zasady determinującej działanie władzy publicznej  | str. 379

2. Odpowiedzialność odszkodowawcza za działania legalne administracji  | str. 382

3. Odpowiedzialność odszkodowawcza za działania nielegalne  | str. 385

4. Odpowiedzialność w administracji: odpowiedzialność dyscyplinarna, karna i majątkowa funkcjonariuszy administracji publicznej  | str. 390

Część druga

USTROJOWE PRAWO ADMINISTRACYJNE

Rozdział IX

Podstawowe ustalenia terminologiczno-pojęciowe dotyczące organizacji prawnej administracji publicznej w ujęciu statycznym (instytucjonalnym)  | str. 401

1. Różnorodność form organizacyjno-prawnych stosowanych w organizacji prawnej administracji publicznej  | str. 401

1.1. Przyjmowane ustalenia terminologiczno-pojęciowe  | str. 401

1.2. Podmioty administracji publicznej i ich rodzaje  | str. 403

1.3. Organy administracji publicznej i ich rodzaje  | str. 407

1.4. Aparat pomocniczy organu administracji publicznej  | str. 414

2. Terytorialne aspekty organizacji prawnej administracji publicznej  | str. 416

2.1. Kluczowe antecedencje  | str. 416

2.2. Rodzaje podziałów terytorialnych  | str. 417

2.3. Jednostki zasadniczego podziału terytorialnego  | str. 419

2.4. Jednostki pomocnicze gminy (jako jednostki podziału terytorialnego)  | str. 423

2.5. Jednostki podziału specjalnego (na wybranych przykładach)  | str. 424

3. Resort administracji publicznej – dział administracji rządowej  | str. 426

Rozdział X

Podstawowe ustalenia terminologiczno-pojęciowe dotyczące organizacji prawnej administracji publicznej w ujęciu relacyjnym (dynamicznym)  | str. 428

1. Podstawowe płaszczyzny organizacji prawnej administracji publicznej w ujęciu relacyjnym – wprowadzenie  | str. 428

2. Kontrola w administracji publicznej (kontrola administracyjna)  | str. 430

2.1. Kluczowe uwarunkowania terminologiczno-pojęciowe – kontrola jako topos administracji publicznej  | str. 430

2.2. Rodzaje i kryteria kontroli administracyjnej  | str. 434

3. Kierownictwo (wewnętrzne)  | str. 441

4. Nadzór organizacyjny (ustrojowy)  | str. 443

4.1. Jeszcze kilka refleksji o terminologiczno-pojęciowym przeznaczeniu  | str. 443

4.2. Nadzór hierarchiczny  | str. 444

4.3. Nadzór weryfikacyjny  | str. 446

5. Zwierzchnictwo związane z zespoleniem  | str. 448

6. Koordynacja  | str. 450

7. Oddziaływania związane ze współdziałaniem  | str. 452

8. Relacyjne zastosowania dekoncentracji  | str. 454

8.1. Dekoncentracja wewnętrzna; upoważnienie administracyjne  | str. 454

8.2. Dekoncentracja przestrzenna  | str. 457

8.3. Dekoncentracja zewnętrzna  | str. 458

9. Układy relacji strukturalnych (wybrane przykłady)  | str. 460

9.1. Układ scentralizowany (centralizacja)  | str. 460

9.2. Układ zdecentralizowany (decentralizacja)  | str. 461

9.2.1. Specyfika decentralizacji oraz wprowadzenie do form decentralizacji  | str. 461

9.2.2. Istota decentralizacji samorządowej (ze szczególnym uwzględnieniem samorządu terytorialnego)  | str. 463

9.2.3. Decentralizacja autonomiczna (autonomia administracyjna)  | str. 466

Rozdział XI

Kontrola zewnętrzna administracji publicznej – ustalenia systemowe  | str. 470

1. Wprowadzenie do problematyki kontroli zewnętrznej administracji publicznej  | str. 470

2. Kontrola sądowa  | str. 471

2.1. Kilka ustaleń wprowadzających o systemowym przeznaczeniu  | str. 471

2.2. Kontrola sprawowana przez sądy administracyjne  | str. 472

2.3. Kontrola sprawowana przez inne sądy  | str. 474

2.3.1. Kontrola sprawowana przez sądy powszechne  | str. 474

2.3.2. Administracyjny kontekst kontroli sprawowanej przez Sąd Najwyższy  | str. 475

3. Kontrola Trybunału Konstytucyjnego  | str. 476

4. Kontrola Trybunału Stanu  | str. 477

5. Kontrola Najwyższej Izby Kontroli  | str. 478

6. Kontrola Rzecznika Praw Obywatelskich  | str. 479

7. Kontrola parlamentarna  | str. 481

8. Kontrola prokuratorska  | str. 482

9. Kontrola społeczna  | str. 483

Rozdział XII

Organizacja i funkcjonowanie administracji publicznej stopnia centralnego  | str. 486

1. Administracja stopnia centralnego: administracja państwowa a administracja rządowa  | str. 486

2. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej  | str. 490

3. Centralne organy administracji państwowej  | str. 493

4. Naczelne organy administracji rządowej  | str. 498

4.1. Rada Ministrów  | str. 498

4.1.1. Podstawy prawne  | str. 498

4.1.2. Skład Rady Ministrów  | str. 498

4.1.3. Tryb powołania Rady Ministrów  | str. 500

4.1.4. Zadania i kompetencje Rady Ministrów  | str. 501

4.1.5. Organizacja i tryb działania Rady Ministrów  | str. 502

4.1.6. Organy wewnętrzne i pomocnicze Rady Ministrów i Prezesa Rady Ministrów  | str. 503

4.2. Prezes Rady Ministrów  | str. 505

4.3. Ministrowie  | str. 507

5. Centralne organy administracji rządowej (tzw. urzędy centralne)  | str. 510

6. Inne nietypowe podmioty, organy administracji publicznej stopnia centralnego (wybrane przykłady)  | str. 513

Rozdział XIII

Organizacja i funkcjonowanie administracji Unii Europejskiej  | str. 517

1. Organizacja administracji Unii Europejskiej  | str. 517

1.1. Uwagi wstępne  | str. 517

1.2. Administracja polityczna  | str. 518

1.2.1. Rada Europejska  | str. 518

1.2.2. Rada  | str. 520

1.3. Administracja wykonawcza  | str. 521

1.3.1. Komisja Europejska  | str. 521

1.3.2. Organy i jednostki organizacyjne  | str. 522

1.4. Administracja urzędnicza  | str. 523

2. Funkcjonowanie administracji Unii Europejskiej  | str. 525

2.1. Jednostronne akty (czynności) generalne i abstrakcyjne  | str. 527

2.2. Jednostronne akty (czynności) indywidualne i konkretne  | str. 531

2.3. Porozumienia i umowy  | str. 532

2.4. Czynności faktyczne  | str. 534

3. Zasady i prawa podstawowe w postępowaniu przed organami administracji Unii Europejskiej  | str. 535

3.1. Zasada państwa prawnego  | str. 535

3.2. Zasada legalizmu  | str. 536

3.3. Zasada pewności prawa  | str. 537

3.4. Zasada ochrony uzasadnionych oczekiwań  | str. 538

3.5. Zasada proporcjonalności  | str. 539

3.6. Zasada dobrej administracji  | str. 539

4. Europeizacja prawa administracyjnego  | str. 543

Rozdział XIV

Organizacja i funkcjonowanie terenowej administracji rządowej  | str. 550

1. Formy organizacyjno-prawne wykonujące zadania administracji rządowej w województwie – ustalenia ogólne  | str. 550

2. Pozycja wojewody w ramach terenowej administracji rządowej  | str. 552

3. Rządowa administracja zespolona w województwie  | str. 557

4. Niezespolona administracja rządowa  | str. 562

5. Kierownicy powiatowych służb, inspekcji i straży  | str. 565

Rozdział XV

Organizacja i funkcjonowanie administracji jednostek samorządu terytorialnego i ich związków  | str. 570

1. Władze jednostek samorządu terytorialnego  | str. 570

1.1. Samorządowe formy demokracji bezpośredniej  | str. 571

1.2. Organy jednostek samorządu terytorialnego  | str. 585

2. Zakres działania jednostek samorządu terytorialnego  | str. 595

2.1. Zasady i tryb kształtowania zakresu działania jednostek samorządu terytorialnego  | str. 595

2.2. Układ zadań jednostek samorządu terytorialnego  | str. 598

3. Działalność jednostek samorządu terytorialnego w perspektywie kontrolnej i nadzorczej  | str. 603

3.1. Nadzór nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego  | str. 603

3.2. Sądowa kontrola działalności jednostek samorządu terytorialnego  | str. 612

3.3. Sądowa ochrona samodzielności jednostek samorządu terytorialnego  | str. 613

4. Specyfika miasta na prawach powiatu  | str. 616

5. Specyfika ustroju m.st. Warszawy  | str. 623

6. Organizacja i funkcjonowanie jednostek pomocniczych gminy  | str. 629

7. Podstawowe formy współdziałania jednostek samorządu terytorialnego  | str. 643

7.1. Kluczowe uwarunkowania i ustalenia terminologiczno-pojęciowe  | str. 643

7.2. Związki jednostek samorządu terytorialnego  | str. 645

7.3. Porozumienia samorządowe służące współdziałaniu  | str. 651

7.4. Współdziałanie jednostek samorządu terytorialnego w formie europejskiego ugrupowania współpracy terytorialnej  | str. 654

8. Aglomeracje/metropolie jako wyzwanie ustrojowe – przykład związku metropolitalnego w województwie śląskim  | str. 657

Rozdział XVI

Wyjątki od dualizmu terenowej administracji publicznej – wybrane przykłady  | str. 668

1. Organizacja i funkcjonowanie samorządowych kolegiów odwoławczych  | str. 668

2. Organizacja i funkcjonowanie regionalnych izb obrachunkowych  | str. 675

Rozdział XVII

Organizacja i funkcjonowanie zakładów administracyjnych – wybrane zagadnienia  | str. 681

1. Pojęcie i rodzaje zakładów administracyjnych  | str. 681

2. Specyfika władztwa zakładowego  | str. 688

3. Rekrutacja do zakładu administracyjnego – przykład szkół i przedszkoli z systemu oświaty (w wybranym zakresie)  | str. 693

Rozdział XVIII

Podmioty niepubliczne w sferze administracji publicznej – wybrane przykłady  | str. 701

1. Określenia niepublicznych podmiotów i ich rodzaje  | str. 701

2. Formy przekazywania niepublicznym podmiotom zadań administracji publicznej  | str. 704

Część trzecia

ZAGADNIENIA OGÓLNE I USTROJOWE NA PRZYKŁADZIE WYBRANYCH REGULACJI MATERIALNEGO PRAWA ADMINISTRACYJNEGO

Rozdział XIX

Procesowe i materialne konotacje kontroli i nadzoru (dozoru) sprawowanego przez organy administracji publicznej  | str. 713

1. Perspektywa kontroli instancyjnej i nadzoru pozainstancyjnego  | str. 713

2. Z perspektywy nadzoru budowlanego  | str. 718

3. Z perspektywy nadzoru sprawowanego przez Państwową Inspekcję Farmaceutyczną  | str. 723

Rozdział XX

Podstawowe pojęcia i instytucje prawa administracyjnego – perspektywa ustaw regulujących prawa osobowe  | str. 728

1. Kontekst źródeł prawa administracyjnego i funkcji administracji publicznej  | str. 728

2. Kontekst organizacji prawnej administracji publicznej  | str. 734

3. Kontekst form działania administracji publicznej  | str. 737

Rozdział XXI

Podstawowe pojęcia i instytucje prawa administracyjnego – perspektywa ustawy o broni i amunicji  | str. 742

1. Kontekst funkcji administracji publicznej  | str. 742

2. Kontekst źródeł prawa administracyjnego  | str. 743

3. Kontekst form działania administracji publicznej  | str. 746

4. Kontekst organizacji prawnej administracji publicznej  | str. 749

5. Kontekst bezpieczeństwa fizycznego broni palnej  | str. 751

Rozdział XXII

Podstawowe pojęcia i instytucje prawa administracyjnego – perspektywa ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi  | str. 753

1. Kontekst funkcji administracji publicznej  | str. 753

2. Kontekst źródeł prawa administracyjnego  | str. 756

3. Kontekst form działania administracji publicznej  | str. 759

4. Kontekst organizacji prawnej administracji publicznej  | str. 762

5. Kontekst toku instancji  | str. 765

6. Kontekst nadzoru  | str. 767

Rozdział XXIII