Rehabilitacja zawodowa i społeczna oraz zatrudnianie osób z niepełnosprawnościami. Komentarz / Edyta Bielak-Jomaa, Magdalena Paluszkiewicz, Ewa Staszewska, Mirosław Włodarczyk, Tatiana Wrocławska

Komentarz do ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych jest jedną z nielicznych publikacji podejmujących w kompleksowy sposób prawną problematykę związaną z uprawnieniami i obowiązkami podmiotów działających w sferze wsparcia osób z niepełnosprawnościami, jak również szczególnymi uprawnieniami tych osób, związanych z ich funkcjonowaniem w życiu społecznym i zawodowym – zarówno w kontekście poszukiwania zatrudnienia, jak i w fazie jego realizacji. Znaczną część regulacji zajmują sprawy odnoszące się do organizacji procesu zatrudnienia u przedsiębiorców i uprawnienia tych ostatnich z tym powiązane.

Autorzy, prezentując wszechstronną interpretację przepisów, uwzględniają wszystkie ostatnie zmiany do ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, w dużej części wprowadzone ustawą z 5 sierpnia 2022 r. o ekonomii społecznej i nie tylko, w tym dotyczące:
• doprecyzowanie zasad przetwarzania przez pracodawców danych dotyczących stanu zdrowia (niepełnosprawności) dla realizacji celów określonych w ustawie oraz określenie dodatkowych zadań związanych z przetwarzaniem takich danych na gruncie ustawy przez inne podmioty i osoby,
• potwierdzania dobrowolności ujawniania pracodawcy danych osobowych o stanie zdrowia (w tym zwłaszcza o niepełnosprawności i jej stopniu),
• zaliczania do kosztów płacy pracownika niepełnosprawnego świadczeń wypłacanych temu pracownikowi przez pracodawcę w związku z wykonywaniem pracy zdalnej,
• zmienionych zasad przekazywania do PFRON informacji miesięcznych, rocznych i ewidencyjnych przez podmioty do tego zobowiązane,
• zasad obniżania wpłat na PFRON na podstawie certyfikatu dostępności.
Wykorzystano ponadto w szerokim zakresie najnowsze poglądy doktryny prawa i judykatury, co umożliwiło identyfikację wielu praktycznych problemów utrudniających stosowanie ustawy oraz przedstawienie propozycji ich rozwiązania, włącznie ze sformułowaniem postulatów zmian de lege ferenda.

Książka przeznaczona jest dla szerokiego kręgu odbiorców, poczynając od przedstawicieli instytucji publicznych (państwowych i samorządowych, centralnych i lokalnych) działających w sferze obsługi osób z niepełnosprawnościami, poprzez przedsiębiorców zatrudniających takie osoby, działy HR w tych zakładach pracy, osoby zajmujące się obsługą prawną podmiotów gospodarczych, osoby działające na rzecz osób z niepełnosprawnościami w ramach organizacji pozarządowych, czy wreszcie przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości orzekających w takich sprawach.

Wykaz skrótów ....................................................................................................... 11

Wprowadzenie ....................................................................................................... 21

USTAWA z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej orazzatrudnianiu osób niepełnosprawnych ................................................................. 23

Rozdział 1. Przepisy ogólne .................................................................................... 25

Art. 1. [Zakres podmiotowy ustawy] ............................................................ 25

Art. 2. [Słowniczek] ...................................................................................... 34

Art. 21. [Wliczanie świadczeń z tytułu pracy zdalnej do kosztów płacypracowników niepełnosprawnych] ................................................... 55

Art. 2a. [Zasady ustalania stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych] ....... 56

Art. 2b. [Przetwarzanie danych osobowych przez pracodawcę dla celów ustawowych; zautomatyzowane przetwarzanie danych; zabezpieczenie przetwarzania i okres przechowywania danych osobowych] ...................................................................................... 62

Rozdział 2. Orzekanie o niepełnosprawności ........................................................ 69

Art. 3. [Katalog stopni niepełnosprawności] ................................................ 69

Art. 4. [Zaliczanie do stopni niepełnosprawności] ........................................ 71

Art. 4a. [Zaliczanie do osób niepełnosprawnych] .......................................... 88

Art. 5. [Traktowanie orzeczeń lekarza orzecznika ZUS na równi z orzeczeniami o stopniach niepełnosprawności] ............................. 94

Art. 5a. [Ustalanie stopnia niepełnosprawności i wskazań dla celów korzystania z ulg i uprawnień na podstawie odrębnych przepisów] ........................................................................................ 104

Art. 6. [Zespoły orzekające o niepełnosprawności] ...................................... 109

Art. 6a. [Tworzenie i likwidacja zespołów orzekających o niepełnosprawności] .......... 113

Art. 6b. [Orzekanie o niepełnosprawności albo o stopniu niepełnosprawności] ...... 116

Art. 6b1. [Orzekanie o niepełnosprawności albo o stopniu niepełnosprawności – specjalistyczne badania] ................................. 125

Art. 6b2. [Orzekanie o niepełnosprawności albo o stopniu niepełnosprawności – korzystanie z danych gromadzonych przez inne podmioty] ................................................................................. 128

Art. 6c. [Nadzór nad orzekaniem o niepełnosprawności i o stopniu niepełnosprawności] ........ 130

Art. 6ca. [Legitymacja dokumentująca niepełnosprawność] ............................ 138

Art. 6cb. [Obowiązki ministra w zakresie wydawania legitymacji] ................... 138

Art. 6cc. [Opłata za wydanie duplikatu legitymacji] ........................................ 139

Art. 6d. [Elektroniczny Krajowy System Monitoringu Orzekania o Niepełnosprawności] ........ 141

Rozdział 3. Rehabilitacja osób niepełnosprawnych .............................................. 148

Art. 7. [Pojęcie oraz rodzaje rehabilitacji] ..................................................... 157

Art. 8. [Pojęcie oraz cel rehabilitacji zawodowej] ......................................... 169

Art. 9. [Pojęcie oraz cel rehabilitacji społecznej] ........................................... 183

Art. 10. [Podstawowe formy wspierania rehabilitacji zawodowej] ................. 194

Art. 10a. [Warsztaty terapii zajęciowej] ........................................................... 197

Art. 10aa. [Rada społeczna w warsztacie terapii zajęciowej] ............................. 218

Art. 10b. [Tworzenie warsztatów, organizowanie oraz finansowanie ich działalności] ...... 219

Art. 10c. [Turnusy rehabilitacyjne] ................................................................... 238

Art. 10d. [Rejestry organizatorów oraz ośrodków prowadzących turnusy rehabilitacyjne] ...... 248

Art. 10e. [Dochodowe kryteria dofinansowania uczestnictwa w turnusach rehabilitacyjnych] ...... 261

Art. 10f. [Kierowanie do uczestnictwa w warsztatach i turnusach rehabilitacyjnych] ...... 270

Art. 10g. [Zajęcia klubowe] .............................................................................. 279

Art. 10h. [Czas trwania oraz szczegółowy zakres i organizacja zajęć klubowych] ...... 280

Rozdział 4. Uprawnienia osób niepełnosprawnych .............................................. 281

Art. 11. [Uprawnienia osób niepełnosprawnych bezrobotnych albo poszukujących pracy niepozostających w zatrudnieniu] .................... 281

Art. 12. (uchylony). ........................................................................................ 304

Art. 12a. [Środki na podjęcie działalności gospodarczej albo na wniesienie wkładu do spółdzielni socjalnej] ....................................................... 304

Art. 13. [Dofinansowanie oprocentowania kredytu bankowego] ................... 310

Art. 14. [Obowiązek wydzielenia lub zorganizowania odpowiedniego stanowiska pracy w razie wypadku przy pracy lub choroby zawodowej] ................................................ 311

Art. 15. [Czas pracy] ...................................................................................... 318

Art. 16. [Wyłączenie stosowania szczególnych regulacji dotyczących czasu pracy] ............ 325

Art. 17. [Dodatkowa przerwa w pracy] .......................................................... 328

Art. 18. [Skrócone normy czasu pracy a wysokość wynagrodzenia] ............... 329

Art. 19. [Dodatkowy urlop wypoczynkowy] ................................................... 331

Art. 20. [Zwolnienia od pracy] ....................................................................... 336

Art. 20a. [Pies asystujący] ................................................................................ 341

Art. 20b. [Certyfikat psa asystującego] ............................................................. 348

Art. 20c. [Początek stosowania szczególnych uprawnień] ............................... 351

Art. 20d. [Zwolnienie z opłat dla posiadaczy kart parkingowych] .................... 353

Rozdział 5. Szczególne obowiązki i uprawnienia pracodawców w związku z zatrudnianiem osób niepełnosprawnych ........................................................... 356

Art. 21. [Wpłata na PFRON z tytułu nieosiągania wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych] ................................................................. 356

Art. 22. [Obniżenie wpłaty na PFRON] ........................................................... 385

Art. 22a. [Kontrola obniżenia wpłaty do PFRON] ............................................. 397

Art. 22b. [Wpłaty na PFRON w przypadku naruszenia obowiązków przez sprzedającego] ....... 397

Art. 23. [Wpłata na PFRON z tytułu niewydzielenia lub niezorganizowania stanowiska pracy dla osoby niepełnosprawnej] ................................ 399

Art. 23a. [Zapewnienie niezbędnych racjonalnych usprawnień osobie niepełnosprawnej] ....... 402

Art. 24. (uchylony). ........................................................................................ 415

Art. 25. (uchylony). ........................................................................................ 416

Art. 25a. [Refundacja składek na ubezpieczenia społeczne] ............................. 416

Art. 25b. (uchylony). ........................................................................................ 420

Art. 25c. [Warunki złożenia wniosku o refundację] ......................................... 421

Art. 25d. [Kontrola spełnienia warunków przez podmioty otrzymujące refundację] ....... 426

Art. 26. [Zwrot kosztów adaptacji pomieszczeń i urządzeń do potrzeb osób niepełnosprawnych] .. 429

Art. 26a. [Miesięczne dofinansowanie do wynagrodzenia pracownika niepełnosprawnego] ...... 438

Art. 26b. [Realizacja prawa do miesięcznego dofinansowania do wynagrodzenia pracownika niepełnosprawnego] ............................. 448

Art. 26c. [Tryb składania i weryfikacji wniosków o miesięczne dofinansowanie] ....... 450

Art. 26c1. (uchylony). ........................................................................................ 453

Art. 26d. [Zwrot kosztów zatrudnienia i szkolenia pracownika pomagającego pracownikowi niepełnosprawnemu] ................................................. 454

Art. 26e. [Zwrot kosztów wyposażenia stanowiska pracy] ............................... 458

Art. 26f. (uchylony). ........................................................................................ 462

Art. 26g. [Pomoc ze środków PFRON udzielana przedsiębiorstwu społecznemu lub spółdzielni socjalnej] ............................................. 463

Art. 26h. [Zabezpieczenie zwrotu przyznanych środków] ................................ 468

Art. 27. (uchylony). ........................................................................................ 468

Rozdział 6. Zakłady pracy chronionej i zakłady aktywności zawodowej ............. 469

Art. 28. [Warunki nabycia statusu pracodawcy prowadzącego zakład pracy chronionej] ....... 469

Art. 29. [Warunki nabycia statusu zakładu aktywności zawodowej] .............. 502

Art. 30. [Przyznanie oraz utrata statusu zakładu pracy chronionej albo zakładu aktywności zawodowej] ....................................................... 526

Art. 31. [Zwolnienie z podatków i opłat dla prowadzących zakłady pracy chronionej oraz zakłady aktywności zawodowej] .............................. 543

Art. 32. [Dofinansowanie kredytów oraz zwrot kosztów dla pracodawców prowadzących zakłady pracy chronionej lub będących przedsiębiorstwem społecznym] .......................... 558

Art. 32a. [Podstawa udzielenia pomocy] ......................................................... 571

Art. 33. [Zakładowy fundusz rehabilitacji osób niepełnosprawnych] ............. 573

Art. 33a. [Rozszerzenie zakresu zastosowania art. 33] ..................................... 610

Art. 33b. [Pomoc ze środków PFRON na rzecz dysponentów ZFA albo ZFRON] ....................... 613

Rozdział 7. Zadania i organizacja służb działających na rzecz osób niepełnosprawnych ............... 617

Art. 34. [Podmioty wykonujące zadania określone w ustawie i nadzór nad ich działalnością] ...... 617

Art. 35. [Zadania samorządu województwa] ................................................. 622

Art. 35a. [Zadania powiatu] ............................................................................. 625

Art. 35b. (uchylony). ........................................................................................ 631

Art. 35c. [Sprawozdania o zrealizowanych zadaniach] .................................... 632

Art. 36. [Zlecanie zadań] ................................................................................ 633

Rozdział 8. Szkolenie osób niepełnosprawnych .................................................... 635

Art. 37. [Formy szkoleń] ................................................................................. 635

Art. 38. [Inicjowanie i organizacja szkoleń] .................................................... 644

Art. 38a. (uchylony). ........................................................................................ 649

Art. 39. [Miejsce szkoleń] ............................................................................... 650

Art. 40. [Kierowanie na szkolenia. Koszty i czas trwania szkolenia] ................ 657

Art. 41. [Organizowanie szkoleń przez pracodawcę] ..................................... 662

Art. 41a. [Informacje o przebiegu szkoleń] ...................................................... 665

Rozdział 9. Krajowa Rada Konsultacyjna do Spraw Osób Niepełnosprawnych ......... 666

Art. 42. [Zadania Rady] .................................................................................. 666

Art. 43. [Członkowie i kadencja Rady] ............................................................ 669

Art. 44. [Koszty działania Rady] ..................................................................... 677

Art. 44a. [Zadania wojewódzkich rad] ............................................................. 682

Art. 44b. [Zadania powiatowych rad] .............................................................. 683

Art. 44c. [Członkowie i kadencja wojewódzkich i powiatowych rad] ............... 684

Art. 44d. [Powoływanie ekspertów, zlecanie badań i ekspertyz, zapraszanie innych podmiotów do uczestnictwa w posiedzeniach Rady] ............ 693

Rozdział 10. Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych ......... 695

Art. 45. [Charakter prawny PFRON] ................................................................ 695

Art. 46. [Przychody PFRON] ............................................................................ 696

Art. 46a. [Dotacje celowe z budżetu państwa jako przychody PFRON] ............ 698

Art. 47. [Przeznaczenie środków PFRON] ....................................................... 698

Art. 48. [Zasady przekazywania środków PFRON] .......................................... 701

Art. 481. [Finansowanie zadań samorządu województwa i samorządu powiatu ze środków Funduszu Solidarnościowego] .......................... 702

Art. 48a. [Wyłączenia wydatkowania środków PFRON] .................................... 702

Art. 48b. [Przesunięcia w planie finansowym PFRON] ...................................... 703

Art. 49. [Zasady dokonywania wpłat na rzecz PFRON przez pracodawców] ...... 704

Art. 49a. [Zabezpieczenie roszczeń PFRON przez założenie księgi wieczystej i ustanowienie hipoteki przymusowej] .............................................. 705

Art. 49b. [Zabezpieczenie roszczeń PFRON ustawowym prawem zastawu] ..... 706

Art. 49c. [Prawo PFRON do korzystania z danych] ........................................... 706

Art. 49d. [Informacja o pracodawcach zwolnionych lub zobowiązanych do wpłat na Fundusz] .... 707

Art. 49e. [Obowiązek zwrotu środków PFRON] ................................................ 707

Art. 49f. [Umarzanie, rozkładanie na raty oraz odraczanie terminu płatności należności PFRON] ... 708

Art. 49g. [Wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy umorzenia lub rozłożenie na raty należności]  710

Art. 50. [Organy PFRON] ................................................................................ 710

Art. 51. [Zarząd PFRON] ................................................................................. 712

Art. 51a. [Wymagania kwalifikacyjne na stanowisku Prezesa PFRON] .............. 713

Art. 52. [Wybrane kompetencje Zarządu PFRON] ........................................... 714

Art. 53. [Zasady reprezentacji PFRON] ............................................................ 714

Art. 53a. [Nabór na wolne stanowiska pracy w biurze PFRON] ........................ 715

Art. 53b. [Charakter informacji o kandydatach] ............................................... 716

Art. 53c. [Termin składania dokumentów o naborze] ...................................... 716

Art. 53d. [Upowszechnienie listy kandydatów] ................................................ 716

Art. 53e. [Protokół przeprowadzonego naboru] .............................................. 716

Art. 53f. [Informacja o wynikach naboru] ....................................................... 717

Art. 53g. [Przesłanki zatrudnienia kolejnej osoby spośród najlepszych kandydatów] ...... 717

Art. 54. [Przeznaczenie środków PFRON] ....................................................... 717

Art. 55. (uchylony). ........................................................................................ 718

Art. 56. [Informacja o działalności PFRON] .................................................... 718

Rozdział 10a. Odpowiedzialność za wykroczenia przeciwko przepisom ustawy ....... 719

Art. 56a. [Niedopełnianie obowiązku składania informacji lub deklaracji] ....... 719

Art. 56b. [Udaremnianie lub utrudnianie kontroli, zgłaszanie nieprawdziwych danych] ....... 720

Art. 56c. [Podstawa prawna orzekania] ........................................................... 722

Rozdział 11. Zmiany w przepisach obowiązujących, przepisy przejściowe i końcowe ...... 723

Art. 57–61. (pominięte) ....................................................................................... 723

Art. 62. [Inne rodzaje orzeczeń kwalifikujące do kręgu osób niepełnosprawnych] ...... 723

Art. 63. [Zachowanie dotychczasowych uprawnień] ...................................... 724

Art. 64–65. (uchylone). ......................................................................................... 724

Art. 66. [Przepisy stosowane w sprawach nieunormowanych] ...................... 724

Art. 67. [Postępowania niezakończone do dnia wejścia w życie ustawy] ....... 724

Art. 68. [Utrzymanie w mocy aktów wykonawczych] ..................................... 724

Art. 68a. [Wpłaty i składki w 1998 r.] .............................................................. 724

Art. 68b. [Finansowanie poza dotacją celową] ................................................ 725

Art. 68c. [Pułap dofinansowania ze środków PFRON] ...................................... 725

Art. 68d. [Dotacje celowe] ............................................................................... 725

Art. 68e. [Dotacje celowe] ............................................................................... 726

Art. 68f. [Dotacje celowe] ............................................................................... 726

Art. 68fa. [Dotacje celowe] ............................................................................... 726

Art. 68g. [Dofinansowanie w 2010 r.] .............................................................. 726

Art. 68ga. [Dofinansowanie w 2011 r.] .............................................................. 726

Art. 68gb. [Dofinansowanie w 2013 r.] .............................................................. 727

Art. 68gc. [Dofinansowanie w 2014 r.] .............................................................. 727

Art. 68gd. [Przeznaczenie części środków zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych lub zakładowego funduszu aktywności w czasie stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii] ....... 727

Art. 68ge. [Udzielanie pomocy publicznej pracodawcom w trudnej sytuacji ekonomicznej w związku ze stanem zagrożenia epidemicznego albo stanem epidemii] .......... 728

Art. 68gf. [Czasowe wyłączenie stosowania przepisów o opłacie prolongacyjnej, opłacie z tytułu umorzenia lub rozłożenia na raty należności oraz o karze grzywny za niedopełnienie obowiązków składania informacji lub deklaracji] ................................................... 728

Art. 68gg. [Wysokość wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych w trakcie trwania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii] .................... 729

Art. 68gh. [Zwiększenie maksymalnej kwoty zobowiązań samorządu wojewódzkiego do wypłaty w 2020 r. i w 2021 r. w okresie trwania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii] ...... 729

Art. 69. [Przepis derogacyjny] ........................................................................ 729

Art. 70. [Wejście w życie ustawy] ................................................................... 729

Bibliografia ............................................................................................................. 731

O autorach ............................................................................................................. 741