Prawo do odliczenia VAT w świetle orzecznictwa TSUE / Beata Rogowska-Rajda, Tomasz Tratkiewicz

Książka dotyczy najważniejszego, z punktu widzenia praktyków i teoretyków prawa, elementu podatku VAT – prawa do odliczenia podatku naliczonego.

Obszarem szczególnego zainteresowania władz skarbowych w zakresie prawa do odliczania podatku VAT jest zasada dobrej wiary oraz zasada zakazu nadużycia prawa.

Kwestia odliczenia podatku naliczonego dotyczy praktycznie wszystkich przedsiębiorców, w tym rozpoczynających działalność gospodarczą. Autorzy skoncentrowali się na najważniejszych kwestiach związanych z odliczaniem podatku naliczonego przybliżając wszystkie zasady wypracowane przez bogate orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz prezentując wybrane poglądy rzeczników generalnych, w tym:

• warunki powstania prawa do odliczenia,
• zasady odliczania proporcjonalnego (w sytuacji wykonywania czynności pozostających poza systemem VAT, czynności na potrzeby prywatne, czynności zwolnionych z VAT i opodatkowanych VAT),
• warunki realizacji prawa do odliczenia,
• ograniczenia w tym odliczaniu oraz
• dotyczące klauzuli stand still (czyli zasada niepogarszania sytuacji prawnej podatnika).

W publikacji szczegółowo omówiono, m.in.:

• zasady korekt podatku naliczonego, będących integralną częścią systemu odliczania,
• system korekt w odniesieniu do dóbr inwestycyjnych z systemem opodatkowania użytku prywatnego tych dóbr,
• zagadnienia związane z działaniem w dobrej wierze oraz przypadki zaistnienia nadużycia prawa, sięgając również do reprezentatywnego orzecznictwa NSA.

W opracowaniu zawarto także odniesienie wyspecyfikowanych w orzecznictwie TSUE zasad unijnych do polskich regulacji w zakresie podatku od towarów i usług. Wskazano na przyjęte sposoby implementacji oraz zasygnalizowano potencjalne obszary budzące wątpliwości co do pełnej zgodności z przepisami unijnymi.

Adresaci:
Książka przeznaczona jest dla przedsiębiorców i ich pełnomocników: doradców podatkowych, adwokatów, radców prawnych. Zainteresuje również sędziów, notariuszy, komorników, prokuratorów, a także pracowników organów administracji rządowej i samorządowej, ekonomistów oraz księgowych. Będzie cennym źródłem wiedzy dla przedstawicieli nauki oraz studentów prawa i ekonomii.

Wykaz skrótów ............................................................................................................. 11
Przedmowa .................................................................................................................... 13
Wprowadzenie .............................................................................................................. 15
Rozdział I. Powstanie prawa do odliczenia podatku naliczonego ......................................... 19
1. Działanie w charakterze podatnika – pierwszy podstawowy warunek powstania prawa do odliczenia podatku
naliczonego ................................... 19
1.1. Rozwiązania unijne ...................................................................................... 19
1.2. Rozwiązania polskie ..................................................................................... 23
2. Związek z wykonywaniem czynności opodatkowanych VAT – drugi podstawowy warunek powstania prawa do odliczenia
podatku naliczonego ........................................................................................... 24
2.1. Rozwiązania unijne ...................................................................................... 24
Istnienie związku z czynnościami opodatkowanymi VAT .................... 24
Bezpośredni charakter związku z czynnościami opodatkowanymi VAT ............................................... 26
Wykorzystanie zakupionych towarów lub usług do czynności opodatkowanych VAT ......................................... 28
„Cenotwórczość” kosztów ........................................................................... 30
Ciągłość bezpośredniego związku z czynnościami opodatkowanymi VAT .................................. 31
Przykładowe oceny dokonane przez Trybunał ........................................ 33
2.2. Rozwiązania polskie ..................................................................................... 35
3. Ustalenie zakresu prawa do odliczenia podatku naliczonego w przypadku nabycia towarów lub usług związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej i pozostającej poza systemem VAT ..................... 36
3.1. Rozwiązania unijne ...................................................................................... 36
3.2. Rozwiązania polskie ..................................................................................... 39
4. Ustalenie zakresu prawa do odliczenia podatku naliczonego w przypadku nabycia towarów lub usług związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej i celami prywatnymi ............................................. 40
4.1. Rozwiązania unijne ...................................................................................... 40
4.2. Rozwiązania polskie ..................................................................................... 45
5. Ustalenie zakresu prawa do odliczenia podatku naliczonego w przypadku nabycia towarów lub usług związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – opodatkowanej i zwolnionej z podatku VAT ......................... 46
5.1. Rozwiązania unijne ...................................................................................... 46
5.2. Rozwiązania polskie ..................................................................................... 48
Rozdział II. Realizacja prawa do dokonania odliczenia podatku naliczonego ..................... 51
1. Sposób realizacji prawa do odliczenia podatku naliczonego ........................ 51
2. Zasady odliczania podatku naliczonego w przypadku transakcji krajowych opodatkowanych na zasadach
ogólnych ....................................... 54
2.1. Formalne warunki odliczenia .................................................................... 54
2.2. Cel wprowadzenia formalnego warunku – posiadania faktury............ 55
2.3. Dopuszczalność odliczenia w sytuacji posiadania nieprawidłowo wystawionej faktury ............................ 61
2.4. Dokonanie odliczenia w sytuacji skorygowania faktury po dokonaniu transakcji .................................. 66
2.5. Dopuszczalność odliczenia w sytuacji niespełniania innych wymogów formalnych ............................. 67
3. Zasady odliczania podatku naliczonego w przypadku transakcji objętych odwrotnym obciążeniem ....................... 68
4. Zasady odliczania podatku naliczonego w pozostałych przypadkach ....... 70
4.1. Transakcyjne wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów ......................... 70
4.2. Wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów z tytułu przemieszczenia oraz pozostałe nabycia .............................. 74
4.3. Import towarów ............................................................................................ 75
4.4. Nabycie towarów i usług, w odniesieniu do których ma zastosowanie metoda kasowa .................................... 76
5. Terminy dokonywania odliczenia podatku naliczonego .............................. 76
5.1. Podstawowy termin, w jakim może zostać dokonane odliczenie podatku naliczonego ............................. 76
5.2. Późniejsze dokonanie odliczenia podatku naliczonego ......................... 79
5.3. Realizacja prawa do odliczenia podatku naliczonego a realizacja prawa do zwrotu nadpłaty w VAT ...................... 81
6. Rozwiązania polskie ............................................................................................ 84
6.1. Uwagi ogólne ................................................................................................. 84
6.2. Odliczanie podatku naliczonego w przypadku transakcji objętych zasadami ogólnymi ............................. 86
6.3. Odliczanie podatku naliczonego w przypadku transakcji objętych odwrotnym obciążeniem ......................... 88
6.4. Odliczanie podatku naliczonego w przypadku transakcyjnego wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów .............. 89
6.5. Odliczanie podatku naliczonego w przypadku importu towarów ....... 90
6.6. Odliczanie podatku naliczonego przez podatników stosujących metodę kasową ......................................... 90
6.7. Możliwość odliczenia podatku naliczonego w kolejnych okresach rozliczeniowych .................................. 91
Rozdział III. Wyłączenia i ograniczenia w odliczaniu podatku naliczonego ......................... 93
1. „Derogacyjne” wyłączenie lub ograniczenie w odliczaniu podatku naliczonego ................................. 94
1.1. Rozwiązania unijne ...................................................................................... 94
1.2. Rozwiązania polskie ..................................................................................... 100
2. Wyłączenie lub ograniczenie w odliczaniu podatku naliczonego dopuszczone w ramach klauzuli standstill ....... 102
2.1. Uwagi ogólne w zakresie rozwiązań unijnych ......................................... 102
2.2. Zakres dopuszczalności klauzuli standstill ..................................... 103
2.3. Przepisy lub praktyka krajowa objęte klauzulą standstill ...................... 105
2.4. Zmiana zakresu klauzuli standstill ........................................................... 106
2.5. Konsekwencje przekroczenia dopuszczalnego zakresu klauzuli standstill ............................ 107
2.6. Rozwiązania polskie ..................................................................................... 109
3. Wyłączenie lub ograniczenie w odliczaniu podatku naliczonego objęte klauzulą standstill a wyłączenie lub ograniczenie „derogacyjne” .......................................................... 111
3.1. Rozwiązania unijne ...................................................................................... 111
3.2. Rozwiązania polskie ..................................................................................... 112
4. Wyłączenie lub ograniczenie w odliczaniu podatku naliczonego uwarunkowane cyklami koniunktury
gospodarczej ..................................... 114
4.1. Rozwiązania unijne ...................................................................................... 114
4.2. Rozwiązania polskie ..................................................................................... 116
5. Wyłączenie w odliczaniu podatku naliczonego uzasadnione brakiem dobrej wiary ................................ 117
5.1. Rozwiązania unijne ...................................................................................... 117
5.2. Rozwiązania polskie ..................................................................................... 122
6. Wyłączenie w odliczaniu podatku naliczonego uzasadnione zasadą zakazu nadużycia prawa ...................... 126
6.1. Geneza zasady zakazu nadużycia prawa w obszarze VAT ..................... 126
6.2. Zasada nadużycia prawa a zasada pewności prawa ................................. 129
6.3. Przesłanki niezbędne do wystąpienia nadużycia prawa w VAT ........... 130
6.4. Konsekwencje wystąpienia nadużycia ....................................................... 132
6.5. Brak obowiązku transpozycji do przepisów krajowych zasady zakazu nadużycia prawa w VAT ..................... 134
6.6. Przykładowe wyroki Trybunału, w których dokonano oceny pod kątem wystąpienia nadużycia prawa .................. 136
6.7. Rozwiązania polskie ..................................................................................... 139
Rozdział IV. Korekta „wstępnego” odliczenia podatku naliczonego ....................................... 151
1. Podmioty, których dotyczy system korekt podatku naliczonego ................. 151
1.1. Rozwiązania unijne ...................................................................................... 151
1.2. Rozwiązania polskie ..................................................................................... 154
2. Zakres podatku naliczonego, jakiego dotyczy system korekt podatku naliczonego ................................ 155
2.1. Rozwiązania unijne ...................................................................................... 155
2.2. Rozwiązania polskie ..................................................................................... 157
3. Przesłanki dokonywania korekt podatku naliczonego .................................. 157
3.1. Rozwiązania unijne ...................................................................................... 157
3.2. Rozwiązania polskie ..................................................................................... 163
4. Korekta podatku naliczonego w sytuacji braku zapłaty ................................ 166
4.1. Rozwiązania unijne ...................................................................................... 166
4.2. Rozwiązania polskie ..................................................................................... 170
5. Zasady i tryb dokonywania korekt podatku naliczonego ............................. 174
5.1. Rozwiązania unijne ...................................................................................... 174
5.2. Rozwiązania polskie ..................................................................................... 176
6. Korekta podatku naliczonego w przypadku wykonywania czynności pozostających poza systemem VAT ........... 178
6.1. Rozwiązania unijne ...................................................................................... 178
6.2. Rozwiązania polskie ..................................................................................... 180
7. System korekt odliczonego podatku naliczonego a system opodatkowywania czynności prywatnych ................... 182
7.1. Rozwiązania unijne ...................................................................................... 182
Wyjątek dotyczący nieruchomości ............................................................ 185
7.2. Rozwiązania polskie ..................................................................................... 186
Bibliografia .................................................................................................................... 189
Wyroki Trybunału Sprawiedliwości ........................................................................ 191
Unijne akty prawne i dokumenty urzędowe .......................................................... 205
Orzecznictwo polskich sądów administracyjnych ................................................ 209