Odpowiedzialność cywilna na zasadzie słuszności / Beata Więzowska

Stan prawny na 1.08.2009 r.

Monografia przedstawia doniosłą pod względem jurydycznym i praktycznym problematykę odpowiedzialności na zasadach słuszności, która - obok zasady winy i ryzyka - pełni istotną funkcję w zakresie kompensacji szkód doznanych w następstwie czynów niedozwolonych.

Opracowanie omawia filozoficzne i teoretyczne zagadnienia odpowiedzialności na zasadzie słuszności oraz przedstawia charakterystykę konkretnych rozwiązań normatywnych, w których znalazła ona zastosowanie, zarówno w świetle prawa polskiego, jak i w perspektywie prawnoporównawczej. Analizie poddano konstrukcję słuszności jako klauzuli generalnej oraz jako zasady odpowiedzialności odszkodowawczej, ale także obszernie i wnikliwie rozważono poszczególne przypadki odpowiedzialności na zasadzie słuszności.

Adresaci:

Monografia adresowana jest do studentów, doktorantów oraz przedstawicieli doktryny prawa cywilnego. Może być również wykorzystana w praktyce orzeczniczej sądów oraz praktyce zawodowej adwokatów i radców prawnych.

Wykaz najważniejszych skrótów 11 Wprowadzenie 13
Rozdział I Pojęcie słuszności w myśli filozoficznej 21
1. Myśl grecka - teoria słuszności Arystotelesa 21 2. Słuszność według Kanta 25 3. Idea słuszności prawa według Kelsena 27
Rozdział II Instytucjonalne przejawy słuszności w systemach prawa - rys historyczny 32
1. Słuszność w prawie greckim 32 2. Pojęcie słuszności w prawie rzymskim 33 2.1. Uwagi ogólne 33 2.2. Okres klasyczny 34 2.3. Okres poklasyczny 37 2.4. Słusznościowe rozwiązania i osiągnięcia w prawie rzymskim 38 3. Słuszność w średniowiecznej jurysdykcji królewskiej 38 4. Anglosaskie prawo słusznościowe 39 4.1. Dzieje angielskiego prawa słusznościowego 39 4.2. Słusznościowe rozwiązania oraz maksymy słuszności 43 4.3. Equity w amerykańskim systemie prawnym 46 4.4. Przyszłość equity law 48 5. Słuszność w państwach Europy kontynentalnej 50 5.1. Założenia leżące u podstaw kodyfikacji w XIX wieku 51 5.2. Klauzule generalne i zwroty niedookreślone w systemach Europy kontynentalnej 53
Rozdział III Teorie stanowiące uzasadnienie odpowiedzialności na zasadzie słuszności 56
1. Teoria ryzyka 56 2. Teoria gwarancji 57 3. Teoria ekonomicznego rozłożenia ciężaru szkód 60 4. Teoria sprawiedliwości konkretnego przypadku 61
Rozdział IV Zasady współżycia społecznego i względy słuszności 64
1. Zasady współżycia społecznego i względy słuszności jako klauzule generalne 64 2. Pojęcie i funkcje klauzuli generalnej 66 2.1. Pojęcie klauzuli generalnej 67 2.2. Funkcje klauzuli generalnej 70 3. Zasady współżycia społecznego 71 3.1. Uwagi ogólne 71 3.2. Systematyka przepisów kodeksu cywilnego odwołujących się do klauzuli zasad współżycia społecznego 72 3.3. Zakres treściowy zasad współżycia społecznego 73 3.4. Normatywne i sytuacjonistyczne ujęcie zasad współżycia społecznego 76 3.5. Klauzula zasad współżycia społecznego w obecnym porządku prawnym 83 4. Słuszność - uwagi ogólne 84 5. Zasada słuszności jako podstawa odpowiedzialności deliktowej 85 5.1. Zasady odpowiedzialności odszkodowawczej 85 5.2. Zasada słuszności 87 5.3. Zasada słuszności a funkcje odpowiedzialności odszkodowawczej 90
Rozdział V Odpowiedzialność na zasadzie słuszności w prawie porównawczym 93
1. Systemy odpowiedzialności na zasadzie słuszności oparte na normach zawartych w kodeksie cywilnym 94 1.1. Prawodawstwa germańskie 94 1.1.1. Prawo austriackie 94 1.1.2. Prawo niemieckie 95 1.1.3. Prawo szwajcarskie 97 1.1.4. Prawo greckie 97 1.2. Prawodawstwa romańskie 98 1.2.1. Prawo belgijskie 99 1.2.2. Prawo włoskie 100 1.2.3. Prawo portugalskie 101 1.3. Prawodawstwa skandynawskie 102 2. Systemy odpowiedzialności na zasadzie słuszności przy braku normy w kodeksie cywilnym kreującej tę odpowiedzialność 103 2.1. Odpowiedzialność państwa na zasadzie słuszności w prawie francuskim - stanowisko orzecznictwa 103 2.1.1. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przy leczeniu 105 2.1.2. Solidarité nationale - odpowiedzialność gwarancyjna 106 2.2. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone aktami publicznoprawnymi w prawie niemieckim a zasada słuszności 109
Rozdział VI Odpowiedzialność Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy na zasadzie słuszności (zasadach współżycia społecznego) 112
1. Uwagi wprowadzające 112 2. Rys historyczny 113 2.1. Stan prawny przed wejściem w życie ustawy z 1956 r. o odpowiedzialności państwa za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy państwowych 113 2.2. Stan prawny na tle ustawy z 1956 r. o odpowiedzialności państwa za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy państwowych 115 3. Stan prawny po wejściu w życie kodeksu cywilnego z 1964 r. 120 3.1. Odpowiedzialność Skarbu Państwa na zasadzie słuszności 120 3.2. Odpowiedzialność państwowych osób prawnych na zasadzie słuszności 136 3.3. Odpowiedzialność jednostek samorządu terytorialnego na zasadzie słuszności 138 4. Przesłanki zastosowania art. 419 k.c. 142 4.1. Brak odpowiedzialności Skarbu Państwa według przepisów tytułu VI k.c. 142 4.2. Wyrządzenie szkody przez funkcjonariusza państwowego przy wykonywaniu powierzonej mu czynności i istnienie normalnego związku przyczynowego między tą czynnością a szkodą 146 4.3. Uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia lub utrata żywiciela 155 4.4. Zasadność przyznania kompensacji w świetle zasad słuszności (zasad współżycia społecznego) 158 5. Odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy państwowych na zasadzie słuszności w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego 166 5.1. Szkody wyrządzone przy leczeniu 166 5.2. Szkody powstałe w wyniku wypadków szkolnych 171 5.3. Szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy milicji (policji) i sił zbrojnych 173 6. Stan prawny po wejściu w życie art. 77 ust. 1 Konstytucji RP 174
Rozdział VII Odpowiedzialność za zgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej na zasadzie słuszności 180
1. Uwagi wprowadzające 180 2. Artykuł 4172 k.c. - obecny stan prawny 181 3. Przesłanki zastosowania art. 4172 k.c. 196 3.1. Wyrządzenie szkody przez zgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej 196 3.2. Szkoda na osobie 198 3.3. Zasadność przyznania kompensacji w świetle zasad słuszności 201
Rozdział VIII Odpowiedzialność na zasadzie słuszności osób, którym z powodu wieku, stanu psychicznego lub cielesnego winy przypisać nie można 204 1. Wywód prawnoporównawczy 204 1.1. Prawo francuskie 206 1.2. Prawo austriackie 209 1.3. Prawo niemieckie 210 1.4. Prawo szwajcarskie 215 2. Stan prawny według kodeksu zobowiązań 216 3. Obecny stan prawny w kodeksie cywilnym 220 4. Przesłanki zastosowania art. 428 k.c. 230 4.1. Wyrządzenie szkody przez osobę, której z powodu wieku, stanu psychicznego lub cielesnego winy przypisać nie można, i adekwatny związek przyczynowy pomiędzy wyrządzoną szkodą i zachowaniem się sprawcy szkody 230 4.2. Brak osób zobowiązanych do nadzoru lub niemożność uzyskania od nich odszkodowania 232 4.3. Zasadność przyznania kompensacji w świetle zasad słuszności (zasad współżycia społecznego) 234 5. Odpowiedzialność osób nieposiadających rozeznania na zasadzie słuszności - analiza orzecznictwa 236
Rozdział IX Odpowiedzialność na zasadzie słuszności za szkody wyrządzone przez zwierzęta 238 1. Wywód prawnoporównawczy 238 1.1. Prawo austriackie 239 1.2. Prawo francuskie 240 1.3. Prawo niemieckie 242 1.4. Prawo common law 243 2. Odpowiedzialność na zasadzie słuszności za szkody wyrządzone przez zwierzęta w prawie polskim 245 2.1. Stan prawny według kodeksu zobowiązań 245 2.2. Obecny stan prawny w kodeksie cywilnym 248 3. Przesłanki zastosowania art. 431 § 2 k.c. 256 3.1. Brak odpowiedzialności osoby, która zwierzę chowa lub się nim posługuje, według przepisu art. 431 § 1 k.c. 256 3.2. Wyrządzenie szkody przez zwierzę i adekwatny związek przyczynowy pomiędzy wyrządzoną szkodą a zachowaniem się zwierzęcia 257 3.3. Zasadność przyznania kompensacji w świetle zasad słuszności (zasad współżycia społecznego) 260 4. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez zwierzę na zasadzie słuszności - analiza orzecznictwa 261
Rozdział X Zagadnienia szczególne 264 1. Przyczynienie się i wyłączna wina poszkodowanego a odszkodowanie na zasadach słuszności 264 2. Roszczenia osób pośrednio poszkodowanych 268 3. Problem odpowiedzialności za szkody, które mogą ujawnić się w przyszłości 272 4. Przedawnienie roszczeń 278
Wnioski końcowe i de lege ferenda 283
Bibliografia 287
Orzecznictwo 301