Obrót wierzytelnościami / Jan Mojak

W publikacji zwięźle i w usystematyzowany sposób przedstawiono instytucje prawne obsługujące obrót wierzytelnościami.

Samo określenie „obrót wierzytelnościami” występuje w bardzo szerokim znaczeniu i obejmuje środki prawne powodujące:
• umowne przejście wierzytelności na osobę trzecią (przeniesienie wierzytelności),
• przejście wierzytelności na określoną osobę ipso iure albo na podstawie czynności prawnych innych niż umowy,
• obciążenie wierzytelności.

 Autor, uwzględniając wszystkie zmiany legislacyjne wprowadzone na przestrzeni lat 2014–2021, w tym zmiany prawa upadłościowego i restrukturyzacyjnego, omawia:
• pojęcia wierzytelności i roszczeń oraz ich zbywalności,
• ograniczenia zbywalności wierzytelności,
• instytucję prawną przelewu (cesji) wierzytelności, w tym szczególne rodzaje cesji występujące w polskim prawie cywilnym i handlowym (również umowy faktoringu i forfaitingu),
• przenoszenie wierzytelności wynikających z papierów wartościowych (weksli, czeków, obligacji, listów zastawnych, bonów skarbowych),
• obrót wierzytelnościami w związku z ustanowieniem na nich prawa zastawu,
• skutki niewypłacalności dłużnika zbywanej wierzytelności.

 Książka jest przeznaczona przede wszystkim dla sędziów, adwokatów i radców prawnych. Zainteresuje również pracowników sektora bankowego i instytucji finansowych.

Wykaz skrótów | str. 13

Wprowadzenie | str. 17

Rozdział I
Zbywalność wierzytelności i roszczeń | str. 19
1. Wierzytelność i roszczenia w strukturze zobowiązaniowego stosunku prawnego | str. 20
1.1. Definiowanie wierzytelności | str. 20
1.2. Wierzytelność, roszczenia, stosunek zobowiązaniowy | str. 21
2. Zbywanie poszczególnych rodzajów wierzytelności i roszczeń | str. 22
2.1. Rozporządzenie całością lub częścią wierzytelności. Zbycie jedną umową kilku wierzytelności | str. 22
2.2. Oznaczenie zbywanej wierzytelności | str. 23
2.3. Wierzytelności przyszłe | str. 24
2.4. Wierzytelności z umów wzajemnych | str. 27
2.5. Wierzytelności w zobowiązaniach solidarnych | str. 28
2.6. Wierzytelności w zobowiązaniach o charakterze trwałym | str. 29
2.7. Wymagalność i zaskarżalność zbywanej wierzytelności | str. 31
2.8. Prawa związane z wierzytelnością. Odsetki | str. 31
2.9. Przenoszenie uprawnień kształtujących | str. 33

Rozdział II
Ograniczenia obrotu wierzytelnościami | str. 35
1. Uwagi ogólne | str. 35
2. Ograniczenia ustawowe | str. 36
2.1. Rodzaje ograniczeń | str. 36
2.2. Zakazy zbycia wierzytelności | str. 36
2.3. Zbycie przy spełnieniu dodatkowych przesłanek | str. 39
3. Ograniczenia wynikające z właściwości zobowiązania | str. 40
3.1. Istota i kryteria | str. 40
3.2. Prawa o charakterze niemajątkowym | str. 41
3.3. Wierzytelności ściśle związane z osobą wierzyciela | str. 42
3.4. Ograniczenia ze względu na szczególny interes dłużnika | str. 44
3.5. Samoistność wierzytelności | str. 47
4. Pactum de non cedendo | str. 48
4.1. Zasada podstawowa | str. 48
4.2. Forma zastrzeżenia. Skuteczność wobec osób trzecich | str. 49
4.3. Dopuszczalna treść zastrzeżenia | str. 51
4.4. Skutki umowy | str. 52
4.5. Pactum de non cedendo w umowach bankowych | str. 54

Rozdział III
Przelew wierzytelności (cesja) | str. 57
1. Charakter umów powodujących przelew | str. 58
1.1. Rozstrzygnięcie ustawowe | str. 58
1.2. Przelew na podstawie umowy zobowiązującej o podwójnym skutku | str. 59
1.3. Przelew na podstawie samoistnej czynności rozporządzającej | str. 62
2. Kauzalność przelewu | str. 64
2.1. Przelew jako czynność prawna przysparzająca | str. 64
2.2. Causa przysporzenia | str. 65
2.3. Kauzalność samoistnej czynności rozporządzającej powodującej przelew | str. 66
2.4. Kauzalność umowy zobowiązującej o podwójnym skutku | str. 67
2.5. Brak lub wadliwość causae umowy zobowiązującej | str. 68
2.6. Zdarzenia powodujące upadek umowy zobowiązującej | str. 68
2.7. Ograniczenie kauzalności przelewu | str. 71
3. Forma przelewu | str. 74
3.1. Swoboda formy. Forma dla celów dowodowych | str. 74
3.2. Zachowanie w umowie formy pisemnej | str. 75
3.3. Modyfikacje treści umowy i jej rozwiązanie | str. 77
3.4. Skutki niezachowania formy pisemnej. Dowód przeciwko lub ponad osnowę dokumentu | str. 78
3.5. Pactum de forma | str. 80
4. Skutki przelewu w stosunku cedent – cesjonariusz | str. 82
4.1. Ogólny zakres sukcesji | str. 82
4.2. Chwila wstąpienia w prawa cedenta | str. 84
4.3. Tożsamość wierzytelności i strony wierzycielskiej zobowiązania | str. 85
4.4. Zakres przejmowanych uprawnień – zasady ogólne | str. 86
4.5. Szczególne unormowanie statusu wierzycielskiego banków obowiązujące do 26.11.2015 r. | str. 90
4.6. Charakter stosunku wewnętrznego | str. 95
4.7. Odpowiedzialność cedenta za przeniesienie wierzytelności | str. 97
4.8. Odpowiedzialność cedenta za istnienie wierzytelności i związanych z nią praw | str. 100
4.9. Przejście ryzyka przy przelewie wierzytelności | str. 102
4.10. Odpowiedzialność cedenta a ekonomiczny skutek przelewu | str. 103
5. Skutki przelewu w stosunku cedent – dłużnik | str. 104
5.1. Zasada ogólna | str. 104
5.2. Zakres ochrony dobrej wiary dłużnika | str. 105
5.3. Uprawnienia cesjonariusza wobec cedenta, który przyjął świadczenie | str. 108
5.4. Przelew wielokrotny | str. 109
5.5. Nieważność umowy powodującej przelew | str. 111
6. Skutki przelewu w stosunku dłużnik – cesjonariusz | str. 114
6.1. System zarzutów dłużnika wobec cesjonariusza | str. 114
6.2. Zarzuty służące przeciwko zbywcy wierzytelności | str. 116
6.3. Zarzut potrącenia | str. 120
6.4. Zarzuty służące przeciwko cesjonariuszowi | str. 123
6.5. Bezskuteczność przelewu (upadek causae) | str. 124

Rozdział IV
Szczególne rodzaje przelewu | str. 129
1. Cessio legis (subrogacja ustawowa) | str. 130
1.1. Istota unormowania | str. 130
1.2. Poszczególne przypadki | str. 131
1.3. Odpowiednie stosowanie przepisów | str. 137
2. Przelew dla zabezpieczenia | str. 138
2.1. Ogólna charakterystyka | str. 138
2.2. Konstrukcja i przedmiot umowy o przelew | str. 140
2.3. Forma przelewu. Ochrona interesów dłużnika | str. 144
2.4. Skutki przelewu dla zabezpieczenia | str. 145
3. Przelew wierzytelności hipotecznej | str. 149
3.1. Przesłanki przelewu wierzytelności | str. 149
3.2. Przedmiot przelewu | str. 151
3.3. Skutki przelewu | str. 152
3.4. Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych a przelew wierzytelności | str. 152
4. Przelew wierzytelności zabezpieczonej zastawem | str. 154
4.1. Dopuszczalność i skutki w ogólności | str. 154
4.2. Przedmiot przelewu | str. 156
4.3. Nakłady na rzecz zastawioną i pobieranie z niej pożytków | str. 159
4.4. Sytuacja zastawcy niebędącego dłużnikiem osobistym | str. 162
4.5. Wierzytelności zabezpieczone zastawem na prawach | str. 165
4.6. Wierzytelności zabezpieczone zastawem rejestrowym | str. 168
5. Faktoring. Forfaiting | str. 171
5.1. Geneza i znaczenie gospodarcze | str. 171
5.2. Faktoring właściwy i faktoring niewłaściwy | str. 174
5.3. Konstrukcja umowy na tle Kodeksu cywilnego | str.  175
5.4. Problem zakresu ochrony praw faktora jako cesjonariusza nabywanych wierzytelności w relacjach wobec faktoranta (cedenta) oraz dłużnika wierzytelności będących przedmiotem faktoringu (debitor cessus) | str. 177
5.5. Forfaiting | str. 185
6. Publiczna sprzedaż wierzytelności bankowych | str. 188
6.1. Istota i zakres zastosowania | str. 188
6.2. Procedura sprzedaży | str. 190
6.3. Sekurytyzacja wierzytelności | str. 192

Rozdział V
Obrót wierzytelnościami z papierów wartościowych | str. 195
1. Obrót prawami z papierów wartościowych. Zagadnienia ogólne | str. 197
1.1. Zakres rozważań | str. 197
1.2. Obrót prawami z papierów wartościowych według Kodeksu cywilnego | str. 198
2. Obrót wierzytelnościami wekslowymi | str. 203
2.1. Pojęcie i rodzaje weksli | str. 203
2.2. Przeniesienie praw z weksla na zlecenie – indos | str. 208
2.3. Szczególne postacie indosu | str. 210
2.4. Przeniesienie praw z weksla imiennego | str. 213
2.5. Przeniesienie praw z weksla in blanco | str. 215
3. Obrót wierzytelnościami czekowymi | str. 218
3.1. Pojęcie i rodzaje czeków | str. 218
3.2. Przeniesienie wierzytelności czekowej | str. 221
4. Obrót wierzytelnościami inkorporowanymi w obligacjach | str. 222
4.1. Pojęcie i rodzaje obligacji | str. 222
4.2. Obrót pierwotny, emisja obligacji | str. 227
4.3. Ogólne zasady publicznego obrotu instrumentami finansowymi | str. 232
4.4. Oferta publiczna oraz dopuszczanie obligacji lub innych instrumentów finansowych do obrotu na rynku regulowanym | str. 245
4.5. Zasady obrotu obligacjami na rynku regulowanym w Polsce | str. 252
4.6. Obrót akcjami na rynku regulowanym | str. 264
4.7. Wprowadzanie obligacji do obrotu giełdowego | str. 284
4.8. Notowania obligacji na GPW S.A. | str. 288
4.8.1. Notowania w systemie ciągłym | str. 289
4.8.2. Notowania w systemie kursu jednolitego | str. 292
4.9. Dopuszczanie oraz wprowadzanie obligacji i innych instrumentów finansowych do obrotu na rynku pozagiełdowym | str. 294
4.9.1. Instrumenty pochodne jako przedmiot obrotu na regulowanym rynku pozagiełdowym | str. 303
4.9.2. Obrót obligacjami na rynku pozagiełdowym | str. 304
4.10. Alternatywny system obrotu (rynek NewConnect) | str. 307
4.10.1. Uwagi ogólne | str. 307
4.10.2. Obrót instrumentami finansowymi w alternatywnym systemie | str. 309
4.11. Catalyst – rynek autoryzacji obrotu dłużnymi instrumentami finansowymi | str. 312
4.11.1. Obowiązki informacyjne emitentów wierzycielskich instrumentów finansowych | str. 315
4.11.2. Zasady kierowania wierzycielskich instrumentów finansowych do obrotu zorganizowanego na Catalyst | str. 316
4.11.3. Wymogi dopuszczenia lub wprowadzenia do obrotu na Catalyst | str. 317
4.11.4. Uczestnictwo w obrocie na Catalyst | str. 319
4.11.5. Obrót wierzycielskimi instrumentami finansowymi na Catalyst | str. 322
5. Obrót wierzytelnościami z innych niż obligacje papierów wierzycielskich | str. 324
5.1. Zasady obrotu bankowymi papierami wartościowymi | str. 324
5.2. Listy zastawne – pojęcie i zasady obrotu | str. 326
5.3. Zasady obrotu bonami komercyjnymi. Komercyjne weksle inwestycyjno-terminowe | str. 333
5.4. Zasady obrotu skarbowymi papierami wartościowymi | str. 335
5.4.1. Obligacje skarbowe | str. 338
5.4.2. Bony skarbowe | str. 347
5.5. Zasady obrotu bonami pieniężnymi Narodowego Banku Polskiego | str. 354

Rozdział VI
Zastaw na wierzytelnościach | str. 355
1. Tryb i skutek zastawu | str. 355
1.1. Ogólna charakterystyka | str. 355
1.2. Tryb ustanowienia zastawu zwykłego na wierzytelnościach | str. 358
1.3. Skutki ustanowienia zastawu | str. 364
2. Sądowy zastaw rejestrowy na wierzytelnościach | str. 366

Rozdział VII
Obrót wierzytelnościami a upadłość dłużnika | str. 373
1. Skutki prawne upadłości dłużnika nabytej wierzytelności. 374
1.1. Ekonomiczny sens nabycia wierzytelności i ochrona jej nabywcy | str. 374
1.2. Nabycie wierzytelności a upadłość dłużnika w świetle Prawa upadłościowego z 2003 r. oraz Prawa restrukturyzacyjnego z 2015 r. | str. 377
1.3. Nabycie wierzytelności a upadłość dewelopera w świetle ustawy z 16.09.2011 r. o ochronie praw nabywcy lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego | str. 391
1.4. Nabycie wierzytelności a upadłość dłużnika w świetle Prawa upadłościowego i naprawczego z 2003 r. | str. 398
1.5. Nabycie wierzytelności a upadłość dłużnika w świetle Prawa upadłościowego oraz Prawa układowego z 1934 r. | str. 403
2. Odpowiedzialność karna za działanie na szkodę wierzycieli | str. 413

Wybrana literatura zagraniczna | str. 417