Hipoteka umowna na wierzytelności hipotecznej - subintabulat umowny / Karol Szadkowski

W książce kompleksowo omówiono instytucję hipoteki na wierzytelności hipotecznej, zwanej również subintabulatem (art. 108(1) – 108(5) ustawy o księgach wieczystych i hipotece). Praktyczne znaczenie subintabulatu wyraża się w tym, że umożliwia on podmiotowi niedysponującemu prawem własności nieruchomości, lecz dysponującemu wierzytelnością hipoteczną, zaoferowanie kontrahentowi pewnego i wartościowego zabezpieczenia, które uprawnia zabezpieczonego w ten sposób wierzyciela do skierowania egzekucji bezpośrednio do nieruchomości.

   Poruszono tutaj takie kwestie jak:

• sposób ustanowienia hipoteki na wierzytelności hipotecznej oraz jej treść;
• zagadnienie wpisu tego prawa do księgi wieczystej;
• dochodzenie wierzytelności zabezpieczonej subintabulatem na drodze sądowej;
• skutki prawne, zalety oraz ryzyka wynikające z zastosowania tego zabezpieczenia.

Prezentowana publikacja ma na celu całościowe ujęcie problematyki subintabulatu powstającego w drodze umowy i obejmuje zbiór praktycznych informacji poświęconych temu instrumentowi zabezpieczenia wierzytelności. Opracowanie ilustruje, w jaki sposób cywilnoprawna konstrukcja hipoteki na wierzytelności hipotecznej sprawia, że podmiot niedysponujący prawem własności nieruchomości może ustanowić zabezpieczenie, które pozwalać będzie wierzycielowi skierować egzekucję do nieruchomości, a w rezultacie wzmocni pozycję wierzyciela w stopniu zbliżonym do hipoteki na nieruchomości.

   Adresaci:
Książka będzie cenną lekturą dla adwokatów, radców prawnych i sędziów orzekających w wydziałach cywilnych, gospodarczych oraz egzekucyjnych, gdyż podejmuje takie problemy jak możliwość łącznego pozwania wielu osób zobowiązanych wobec subintabulanta z tytułu hipoteki na wierzytelności hipotecznej czy zasady spłaty wierzytelności hipotecznej obciążonej hipoteką. Publikacja zainteresuje również notariuszy i zatrudnionych w wydziałach ksiąg wieczystych referendarzy sądowych uczestniczących w procesie ustanawiania hipoteki na wierzytelności hipotecznej.

Wykaz skrótów | str. 13

Słowo wstępne | str. 17

Wprowadzenie | str. 19
§ 1. Znaczenie terminu „subintabulat” | str. 19
§ 2. Funkcje subintabulatu | str. 21
§ 3. Przyczyny braku zainteresowania subintabulatem | str. 23
§ 4. Zakres pracy | str. 24
I. Poruszane zagadnienia | str. 24
II. Cel pracy | str. 25
III. Wykorzystywane metody | str. 25
IV. Uwagi prawnoporównawcze | str. 27

Rozdział I
Technika redakcyjna regulacji subintabulatu | str. 31
§ 1. Uwagi ogólne o przepisach odsyłających w kontekście regulacji subintabulatu | str. 31
§ 2. Granice zakresu odesłania przepisów odsyłających | str. 35
§ 3. Granice zakresów odesłania i odniesienia art. 1085 u.k.w.h. | str. 36

Rozdział II
Ustanowienie subintabulatu | str. 41
§ 1. Uwagi ogólne | str. 41
I. Przedmiot i struktura rozważań | str. 41
II. Pojęcie czynności prawnej | str. 42
1. Wprowadzenie | str. 42
2. Oświadczenie woli a skutki czynności prawnej | str. 43
3. Dodatkowe elementy czynności prawnej | str. 44
§ 2. Charakterystyka umowy ustanawiającej subintabulat | str. 44
I. Ustanowienie subintabulatu jako czynność prawna rozporządzająca | str. 44
1. Skutek rozporządzający czynności prawnych | str. 44
A. Pojęcie rozporządzenia prawem | str. 44
B. Obciążenie prawa podmiotowego | str. 45
2. Skutek rozporządzający umowy o ustanowienie subintabulatu | str. 50
II. Ustanowienie subintabulatu jako czynność prawna przysparzająca | str. 51
1. Pojęcie przysporzenia oraz czynności prawnej przysparzającej | str. 51
2. Umowa o ustanowienie subintabulatu jako czynność prawn przysparzająca | str. 53
III. Umowa o ustanowienie subintabulatu jako czynność kauzalna | str. 54
1. Czynności prawne kauzalne i abstrakcyjne w polskim piśmiennictwie prawniczym | str. 54
2. Pojęcie kauzy | str. 55
3. Katalog kauz | str. 56
4. Problem obowiązywania zasady kauzalności czynności przysparzających | str. 57
5. Kauzalność umowy ustanawiającej subintabulat | str. 59
A. Ogólne uwagi o czynnościach kreujących ograniczone prawa rzeczowe | str. 59
B. Krytyka stanowiska doktryny w przedmiocie kauzalności umów ustanawiających ograniczone prawa rzeczowe | str. 60
C. Kauzalność ustanowienia hipoteki | str. 61
6. Wnioski | str. 63
IV. Ustanowienie subintabulatu a podział czynności prawnych na odpłatne i nieodpłatne | str. 65
1. Stanowisko dominujące | str. 65
2. Odpłatność czynności prawnej w kontekście rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych | str. 66
3. Odpłatność ustanowienia hipoteki | str. 67
4. Wnioski | str. 70
V. Umowa ustanawiająca subintabulat jako czynność konsensualna | str. 70

Rozdział III
Treść umowy ustanawiającej subintabulat | str. 72
§ 1. Uwagi ogólne o treści czynności prawnej | str. 72
§ 2. Treść umowy ustanawiającej hipotekę | str. 75
I. Minimalny zakres treści | str. 75
II. Charakterystyka poszczególnych elementów minimalnej treści umowy ustanawiającej hipotekę | str. 79
1. Oznaczenie stron | str. 79
2. Oświadczenie o obciążeniu prawa | str. 79
3. Oznaczenie sumy hipoteki | str. 80
4. Oznaczenie zabezpieczonych wierzytelności | str. 82
A. Uwagi ogólne | str. 82
B. Wierzytelności pieniężne | str. 83
C. Dopuszczalność zabezpieczenia hipoteką wierzytelności przyszłych | str. 84
D. Przedmiot obciążenia subintabulatem i jego oznaczenie w umowie ustanawiającej | str. 94
III. Elementy treści umowy ustanawiającej subintabulat | str. 105
1. Essentialia negotii umowy ustanawiającej subintabulat | str. 105
2. Naturalia negotii umowy ustanawiającej subintabulat | str. 106
3. Accidentalia negotii umowy ustanawiającej subintabulat | str. 106
A. Warunek i termin | str. 106
B. Powstanie subintabulatu na podstawie umowy obejmującej zastrzeżenie warunku zawieszającego lub terminu początkowego | str. 107
C. Uzależnienie zmiany sumy subintabulatu od warunku lub terminu | str. 107

Rozdział IV
Forma i zawarcie umowy ustanawiającej subintabulat | str. 110
§ 1. Forma umowy ustanawiającej subintabulat w obrocie powszechnym | str. 110
§ 2. Forma umowy ustanawiającej subintabulat w obrocie bankowym | str. 115
§ 3. Strony umowy | str. 119
I. Wprowadzenie | str. 119
II. Ustanowienie subintabulatu na wierzytelności hipotecznej należącej do wspólników spółki cywilnej | str. 120
III. Ustanowienie subintabulatu na wierzytelności hipotecznej należącej do majątku wspólnego małżonków | str. 121
IV. Ustanowienie subintabulatu przez nieuprawnionego | str. 122
§ 4. Rola wpisu do księgi wieczystej | str. 125
I. Konstytutywny charakter wpisu | str. 125
1. Uwagi ogólne | str. 125
2. Wpis do księgi wieczystej jako element czynności prawnej? | str. 126
II. Charakter prawny wpisu do księgi wieczystej | str. 129
1. Wpis do księgi wieczystej jako czynność konwencjonalna | str. 129
2. Charakterystyka wpisu hipoteki jako orzeczenia | str. 130
3. Treść wpisu hipoteki | str. 131
A. Treść wpisu hipoteki w ogólności | str. 131
B. Treść wpisu subintabulatu | str. 133
4. Wadliwość wpisu hipoteki | str. 134
5. Wpis hipoteki a rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych | str. 137
6. Wpis hipoteki a domniemanie związane z wpisem | str. 139
A. Uwagi ogólne | str. 139
B. Domniemanie związane z wpisem a rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych | str. 140
C. Możliwość obalenia domniemania związanego z wpisem do księgi wieczystej | str. 142
III. Wnioski | str. 146
§ 5. Problem zawiadomienia dłużników | str. 147
I. Wprowadzenie | str. 147
II. Brak zawiadomienia o ustanowieniu subintabulatu a sytuacja prawna dłużnika wierzytelności obciążonej i właściciela nieruchomości | str. 148
III. Propozycja rozwiązania prawnoprocesowego | str. 149
§ 6. Kompetencja do ustanowienia subintabulatu a kompetencja do ustanowienia zastawu na wierzytelności hipotecznej | str. 150
I. Subintabulat a zastaw rejestrowy na wierzytelności hipotecznej | str. 150
II. Subintabulat a zastaw zwykły na wierzytelności hipotecznej | str. 153

Rozdział V
Treść sytuacji prawnej subintabulanta | str. 157
§ 1. Treść hipoteki w ogólności | str. 157
§ 2. Struktury podmiotowe powstające w wyniku ustanowienia subintabulatu | str. 167
§ 3. Specyficzne elementy sytuacji prawnej subintabulanta | str. 169
I. Wprowadzenie | str. 169
II. Podstawowe skutki ustanowienia subintabulatu | str. 170
III. Dodatkowe skutki ustanowienia subintabulatu | str. 170
1. Uwagi ogólne | str. 170
2. Sytuacja subintabulanta względem pierwotnego dłużnika osobistego | str. 171
A. Subintabulat a umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej | str. 171
B. Roszczenie subintabulanta względem pierwotnego dłużnika osobistego | str. 173
3. Subintabulant jako wierzyciel pierwotnego dłużnika osobistego | str. 174
A. Wprowadzenie | str. 174
B. Problem skargi pauliańskiej | str. 175
C. Wymagalność roszczenia subintabulanta | str. 178
D. Pozostałe zagadnienia wiążące się z zakwalifikowaniem subintabulanta jako wierzyciela pierwotnego dłużnika osobistego | str. 181
4. Sytuacja subintabulanta względem właściciela nieruchomości | str. 182
5. Moc wiążąca regulacji wyznaczających dodatkowe skutki ustanowienia subintabulatu | str. 183
6. Problem zastosowania do subintabulatu art. 335 k.c. | str. 184
7. Problem zastosowania do subintabulatu art. 313 k.c. | str. 186
8. Problem zastosowania do subintabulatu art. 319 k.c. | str. 187
9. Ochrona subintabulatu | str. 191
A. Ochrona subintabulatu w ramach czynności zachowawczych (art. 330 k.c.) | str. 191
B. Podmiotowy i przedmiotowy zakres ochrony subintabulatu | str. 192
C. Czynności zachowawcze zmierzające do przerwania biegu przedawnienia roszczenia obciążonego | str. 194
§ 4. Wygaśnięcie subintabulatu | str. 195
§ 5. Kwalifikacja subintabulatu w ramach podziału na zabezpieczenia osobiste i rzeczowe | str. 196
§ 6. Wnioski | str. 197

Rozdział VI
Sytuacje prawne podmiotów zobowiązanych wobec subintabulanta | str. 199
§ 1. Pierwotny dłużnik osobisty | str. 199
I. Uwagi wprowadzające | str. 199
1. Pierwotny dłużnik osobisty a ustanowienie subintabulatu | str. 199
2. Regulacje wyznaczające sytuację prawną pierwotnego dłużnika osobistego | str. 199
II. Spłata roszczenia obciążonego subintabulatem | str. 201
1. Zawartość normatywna art. 1081 ust. 2 zdanie pierwsze u.k.w.h. | str. 201
A. Umiejscowienie przyczyn wygaśnięcia zobowiązania w strukturze norm prawnych | str. 201
B. Krąg podmiotów upoważnionych do spłaty wierzytelności obciążonej do rąk subintabulanta | str. 202
C. Artykuł 1081 ust. 2 zdanie pierwsze u.k.w.h. a kompetencja wierzyciela hipotecznego do odbioru świadczenia | str. 203
D. Artukuł 1081 ust. 2 zdanie pierwsze u.k.w.h. a obowiązek świadczenia | str. 205
2. Zakres przedmiotowy kompetencji do spłaty wierzytelności obciążonej subintabulantowi | str. 205
A. Spłata do wysokości hipoteki na wierzytelności hipotecznej | str. 205
B. Spłata po ustanowieniu subintabulatu | str. 206
III. Złożenie świadczenia do depozytu sądowego | str. 209
1. Zawartość normatywna art. 1081 ust. 2 zdanie drugie u.k.w.h. – wprowadzenie | str. 209
2. Skutki złożenia świadczenia do depozytu sądowego | str. 211
3. Okoliczności, w jakich aktualizuje się kompetencja wynikająca z art. 1081 ust. 2 zdanie drugie u.k.w.h. | str. 212
A. Kompetencja do złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego a wymagalność roszczeń | str. 212
B. Tytuł wykonawczy upoważniający do spłaty wierzytelności do rąk subintabulanta | str. 213
C. Zakres podmiotowy kompetencji wynikającej z art. 1081 ust. 2 zdanie drugie u.k.w.h. | str. 215
D. Zawartość normatywna art. 1081 ust. 2 zdanie drugie u.k.w.h. – wnioski | str. 217
IV. Ochrona pierwotnego dłużnika osobistego w ramach rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych | str. 218
V. Zarzuty przysługujące pierwotnemu dłużnikowi osobistemu | str. 220
1. Uwagi ogólne | str. 220
2. Problematyka zarzutów w ramach rozważań o umowie na rzecz osoby trzeciej i subintabulacie – porównanie | str. 221
A. Uwagi ogólne | str. 221
B. Zarzuty wynikające ze zmiany treści stosunku pokrycia | str. 222
C. Zarzuty wynikające z pozorności umów kreujących stosunek pokrycia | str. 222
D. Zarzut przedawnienia | str. 224
E. Problem potrącenia | str. 230
F. Zarzuty wynikające ze stosunku waluty | str. 236
VI. Wnioski | str. 236
§ 2. Właściciel nieruchomości | str. 237
I. Zasadnicze elementy sytuacji prawnej właściciela nieruchomości | str. 237
1. Właściciel nieruchomości jako podmiot zobowiązany wobec subintabulanta | str. 237
2. Powstanie i wygaśnięcie zobowiązania właściciela nieruchomości wobec subintabulanta – wygaśnięcie hipoteki na | str. 238
3. Zakres długu i odpowiedzialności wobec subintabulanta | str. 239
II. Zarzuty służące właścicielowi nieruchomości | str. 241
1. Zarzut przedawnienia | str. 241
A. Przedawnienie roszczenia głównego | str. 241
B. Przedawnienie roszczeń ubocznych | str. 241
2. Zarzuty związane z ograniczeniami odpowiedzialności wynikającymi z prawa spadkowego | str. 244
A. Zakres podmiotowy regulacji zawartej w art. 74 u.k.w.h. | str. 244
B. Ograniczenia odpowiedzialności wynikające z prawa spadkowego | str. 245
C. Zakres przedmiotowy regulacji zawartej w art. 74 u.k.w.h. | str. 246
D. Wnioski | str. 247
3. Inne zarzuty | str. 248
A. Zarzuty właściciela nieruchomości w świetle regulacji art. 73 u.k.w.h. | str. 248
B. Katalog zarzutów dłużnika osobistego przysługujących również dłużnikowi rzeczowemu | str. 248
C. Dopuszczalność przedstawienia do potrącenia przez dłużnika rzeczowego roszczenia przysługującego dłużnikowi osobistemu | str. 250
D. Katalog zarzutów przysługujących z mocy art. 73 w zw. z art. 65 ust. 4 u.k.w.h. właścicielowi nieruchomości wobec subintabulanta | str. 254
E. Wypowiedzenie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką względem właściciela nieruchomości (art. 78 u.k.w.h.) | str. 257
III. Problematyka skargi pauliańskiej w relacji subintabulant – właściciel nieruchomości | str. 260
1. Uwagi ogólne | str. 260
2. Problem pokrzywdzenia wierzyciela przez dłużnika rzeczowego | str. 261
A. Specyficzny charakter zobowiązania dłużnika rzeczowego wobec wierzyciela hipotecznego | str. 261
B. Podsumowanie | str. 264
IV. Wnioski | str. 264
§ 3. Wierzyciel hipoteczny | str. 265
I. Wprowadzenie | str. 265
II. Czynności wierzyciela hipotecznego mogące pogorszyć sytuację subintabulanta | str. 265
1. Stanowisko doktryny | str. 265
2. Zagadnienia szczegółowe | str. 269
A. Problem konfuzji (konsolidacji) | str. 269
B. Brak kompetencji wierzyciela hipotecznego do odbioru świadczenia | str. 269
C. Czynności wierzyciela hipotecznego niewymagające zgody subintabulanta | str. 270
§ 4. Dłużnik osobisty | str. 270

Rozdział VII
Stosunek wewnętrzny pomiędzy zobowiązanymi wobec subintabulanta | str. 272
§ 1. Uwagi ogólne | str. 272
§ 2. Prawna kwalifikacja przypadku wielości dłużników zobowiązanych wobec subintabulanta | str. 273
I. Ogólna charakterystyka zobowiązań in solidum | str. 273
II. Ustanowienie subintabulatu jako źródło zobowiązania in solidum? | str. 275
III. Analogia z przepisów o solidarności biernej | str. 276
1. Artykuł 373 k.c. | str. 276
2. Artykuł 372 k.c. | str. 278
3. Artykuł 371 k.c. | str. 278
§ 3. Współuczestnictwo procesowe pomiędzy zobowiązanymi wobec subintabulanta | str. 279
I. Wprowadzenie | str. 279
II. Kwalifikacja współuczestnictwa procesowego podmiotów zobowiązanych wobec subintabulanta | str. 279
1. Współuczestnictwo materialne | str. 279
2. Współuczestnictwo zwykłe (niejednolite) | str. 280
3. Współuczestnictwo dowolne | str. 280
§ 4. Roszczenia zwrotne pomiędzy zobowiązanymi wobec subintabulanta | str. 281
I. Wprowadzenie | str. 281
II. Zasady subrogacji w przypadku spłaty wierzytelności zabezpieczonej subintabulatem | str. 281

Rozdział VIII
Praktyczne zastosowania subintabulatu | str. 284
§ 1. Wprowadzenie | str. 284
§ 2. Subintabulat a przelew wierzytelności hipotecznej na zabezpieczenie | str. 285
§ 3. Subintabulat jako zabezpieczenie roszczeń podwykonawcy robót budowlanych | str. 287
§ 4. Subintabulat jako zabezpieczenie roszczeń uczestników konsorcjum kredytowego w stosunku do banku – organizatora | str. 288
§ 5. Prawo właściwe dla subintabulatu | str. 291

Podsumowanie | str. 294

Bibliografia | str. 305