Doświadczanie międzykulturowości. Na podstawie narracji młodych osób dorosłych pochodzenia żydowskiego / Agnieszka Krawczyk

Współczesność daje możliwość poznawania wielu różnych kultur, jednak doświadczanie międzykulturowości niejednokrotnie bywa wyzwaniem dla osób pochodzenia żydowskiego. Wymaga przezwyciężenia wielu trudności, ale też przyczynia się do rozwoju. Symboliczną inspiracją do podjęcia badań stała się historia Łodzi – miasta, które w początkach swego istnienia było związane z kulturą żydowską. Autorka przeprowadziła je w orientacji jakościowej, a do analizy zebranego materiału opracowała metodę językowo-narracyjną.

Kwestie zróżnicowania kulturowego i jego pedagogicznych konsekwencji nigdy nie były tak wyraziste, jak dziś. Autorka dotyka ważnego zagadnienia związanego z obecnością Żydów w Polsce. Jej badania nakładają się na renesans odzyskiwanej tożsamości w wymiarze społeczno-kulturowym. Wielu młodych ludzi, często wbrew niesprzyjającym okolicznościom, odkrywa swoje kulturowe korzenie, nadając im znaczenie w kreowanej tożsamości. Odgrywa to istotną rolę w konstruowaniu dojrzałej tożsamości społeczno-kulturowej w końcowej fazie adolescencji. Walorem monografii jest ukazanie problematyki w warunkach łódzkiego genius loci. Autorka umiejętnie wykorzystuje swój potencjał intelektualny oraz dostępne zasoby. Zaprezentowane w publikacji badania stanowią znakomity przykład podejścia interdyscyplinarnego poprzez zastosowanie wybranych aspektów gramatyki komunikacyjnej i narratologii – obecnych w językoznawstwie i literaturoznawstwie – w analizach z zakresu nauk społecznych, głównie pedagogiki. Autorka cechuje się ponadprzeciętną wnikliwością i refleksyjnością, co jest szczególnie znaczące w badaniach jakościowych. Doskonale panuje nad prowadzoną przez siebie narracją, trafnie operuje słowem, będąc precyzyjną w wyrażaniu myśli, a nade wszystko komunikatywną.

Z recenzji
PROF. DR. HAB. MIROSŁAWA SOBECKIEGO

WPROWADZENIE 9

ROZDZIAŁ PIERWSZY. TEORETYCZNE PODSTAWY PRACY

1. Sposoby ujmowania międzykulturowości w literaturze. Pogranicze w doświadczeniach osobistych 17

1.1. Wieloaspektowość ujmowania kultury 17

1.2. Perspektywa pedagogiki międzykulturowej w odniesieniu do prowadzonych badań 24

1.2.1. Geneza pedagogiki międzykulturowej 24

1.2.2. Wymiary wielo- i międzykulturowości 29

1.2.3. Nadrzędny cel pedagogiki międzykulturowej – kształcenie kompetencji międzykulturowej oraz uczenie dialogu 33

1.3. Pogranicze administracyjne i symboliczne 36

2. Od bohatera literackiego do bohatera dnia codziennego. Narracja o doświadczaniu międzykulturowości 41

2.1. Narracja o doświadczaniu międzykulturowości 41

2.1.1. Od formalizmu do współczesnej narratologii 43

2.1.2. Znaczenie narracji poza literaturoznawstwem 50

2.1.3. Podmioty narracji 53

2.1.4. Praktyczne znaczenie (auto)narracji 56

2.1.5. Doświadczenia międzykulturowe zawarte w narracji. Podsumowanie 58

2.2. Miejsce doświadczenia w życiu człowieka 60

2.2.1. Doświadczanie międzykulturowości. Podsumowanie 62

ROZDZIAŁ DRUGI. TEORETYCZNO-METODOLOGICZNE PODŁOŻE BADAŃ

1. Teoretyczno-metodologiczne podstawy pracy 65

1.1. Przedmiot badań i jego teoretyczne założenia 65

1.2. Problematyka i cel badań 68

1.3. Zasady doboru i charakterystyka próby badawczej 71

1.4. Charakterystyka metody badawczej 77

1.4.1. Sposób gromadzenia materiału badawczego 77

1.4.2. W poszukiwaniu metody interpretacji 78

1.4.3. Charakterystyka metody analizy i interpretacji 82

1.4.4. Porządkowanie tekstu 87

1.4.5. Językowo-narracyjna analiza tekstu 88

1.4.6. Podsumowanie 103

1.5. Sposób prezentacji analizy danych 104

ROZDZIAŁ TRZECI. PRZYPADKI KLUCZOWE

1. N1: „Jestem […] raczej samotnikiem” 107

1.1. Przebieg życia – konteksty gromadzenia doświadczeń 108

1.2. Rekonstrukcja doświadczeń międzykulturowych 111

1.3. Podsumowanie 117

2. N4: „Ja to tak wierzę, że jak zaczyna się robić to, co się ma robić, to nagle cały świat temu sprzyja” 119

2.1. Przebieg życia – konteksty gromadzenia doświadczeń 121

2.2. Rekonstrukcja doświadczeń międzykulturowych 123

2.3. Podsumowanie 134

3. N5: „Żeby przetrwać, trzeba mieć wiedzę” 136

3.1. Przebieg życia – konteksty gromadzenia doświadczeń 138

3.2. Rekonstrukcja doświadczeń międzykulturowych 140

3.3. Podsumowanie 151

4. N9: „Ja nie wiedziałem, że jestem Żydem. Ja po prostu robiłem żydostwo” 152

4.1. Przebieg życia – konteksty gromadzenia doświadczeń 153

4.2. Rekonstrukcja doświadczeń międzykulturowych 155

4.3. Podsumowanie 165

ROZDZIAŁ CZWARTY. KONTEKSTY DOŚWIADCZANIA MIĘDZYKULTUROWOŚCI

1. Źródła wiedzy o własnym pochodzeniu 167

1.1. Sposoby transmisji kultury żydowskiej w rodzinie pochodzenia 167

1.2. Stosunek rodziców i rodzeństwa do kultury żydowskiej 174

1.2.1. Rodzice 174

1.2.2. Rodzeństwo 178

1.3. Międzygeneracyjny przekaz traumy 181

2. Obszary spotkania dwóch (lub więcej) kultur 187

2.1. Rodzina pochodzenia jako miejsce pierwszych doświadczeń kulturowych 187

2.2. Początki bycia Żydem wśród znajomych 193

2.3. Międzykulturowe wartości w rodzinie prokreacji 199

3. Potrzeba wspólnotowości 209

3.1. Wspólnota w kręgach towarzyskich 209

3.2. Organizacje żydowskie jako (mikro) wspólnoty 213

3.2.1. Okoliczności wstąpienia do organizacji żydowskich 215

3.2.2. Organizacje żydowskie jako wspólnota doświadczeń kulturowych 219

3.3. Miejsce Izraela w życiu narratorów 226

4. Intelektualizm i mistycyzm jako przeciwległe bieguny kultury żydowskiej 230

4.1. Edukacja jako wartość kulturowa dla osób pochodzenia żydowskiego 231

4.1.1. Otwartość rodziny pochodzenia na wiedzę 231

4.1.2. Opinie narratorów na temat edukacji katolickiej 235

4.2. Mistycyzm jako wyjaśnianie niewyjaśnialnego 239

5. Znaczenie pochodzenia żydowskiego 241

5.1. Definiowanie własnego pochodzenia 241

5.2. Elementy kultury żydowskiej obecne w teraźniejszym życiu 249

ZAKOŃCZENIE 253

OSOBISTE ZNACZENIE BADAŃ 267

BIBLIOGRAFIA 271

SPIS TABEL 283

ANEKS 285