Prezentujemy Państwu kolejny tom Systemu Prawa Procesowego Cywilnego, który dotyczy postępowania przed sądem pierwszej instancji. Na niniejszy tom składają się opracowania czterech Autorów, wybitnych znawców prawa procesowego cywilnego:
- problematykę dowodów i postępowania dowodowego w procesie cywilnym całościowo i wnikliwie omówił K. Knoppek,
- obszerne i wieloaspektowe zagadnienie czynności decyzyjnych (zasady określające treść rozstrzygnięcia, zasady orzekania, wyroki, postanowienia i zarządzenia oraz uchwały, a także uzasadnianie orzeczeń) zostało opracowane przez A. Górę-Błaszczykowską,
- kwestia nakazów zapłaty została opisana przez B. Karolczyka,
- część poświęcona rektyfikacji wyroków w procesie cywilnym jest dziełem K. Lubińskiego.
Wydanie uwzględnia nowele procesowe, które zostały uchwalone w ostatnim okresie. Pogłębioną teoretyczną analizę i syntezę poszczególnych konstrukcji procesowych związanych z tytułową problematyką wzbogacono judykatami dotyczącymi konkretnych kwestii interpretacyjnych.
Wykaz skrótów 13
Wykaz podstawowej literatury podawanej wyłącznie w zapisie skróconym 17
DZIAŁ I DOWODY I POSTĘPOWANIE DOWODOWE
ROZDZIAŁ 1. Zagadnienia ogólne 36 1. Zasada bezpośredniości postępowania dowodowego 36 2. Zasada swobodnej oceny dowodów 52 3. Zasada kontradyktoryjności a wykrywanie prawdy i problem dopuszczania dowodów z urzędu 76 4. Problem dowodów uzyskanych sprzecznie z prawem 108 5. Zagadnienia ogólne postępowania dowodowego 134
ROZDZIAŁ 2. Dowód z dokumentu 163 1. Pojęcie dokumentu w znaczeniu potocznym 163 2. Dokument w prawie cywilnym 165 3. Pojęcie dokumentu w znaczeniu procesowym 170 3.1. Dokument w postępowaniu cywilnym państw obcych 170 3.2. Dokument w polskim procesie cywilnym (według stanu prawnego przed 8 września 2016 r.) 172 4. Podpis jako element konstytuujący dokument 176 4.1. Uwagi wprowadzające 176 4.2. Treść podpisu 177 4.3. Sposób składania podpisu 180 4.4. Problem podpisów skróconych i paraf 185 4.5. Problem konieczności podpisu jako elementu konstytuującego dokument oraz problem anonimów 187 4.6. Problem umiejscowienia podpisu 189 4.7. Funkcje podpisu 191 4.8. Podpis in blanco 192 5. Początek dowodu na piśmie 194 6. Dokumenty urzędowe 199 6.1. Pojęcie dokumentu urzędowego 199 6.2. Orzeczenia sądowe oraz ich uzasadnienia jako dokumenty 203 6.3. Dowód z akt sądowych 208 6.4. Dokumenty kościelne 211 6.5. Domniemania prawne łączące się z dokumentami urzędowymi 214 7. Ograniczenia dowodu z zeznań świadków i dowodu z przesłuchania stron ze względu na dokument 219 7.1. Ograniczenia w zakresie zastąpienia dowodu z dokumentu dowodem z zeznań świadków i dowodem z przesłuchania stron 219 7.2. Ograniczenia w zakresie prowadzenia dowodu przeciwko osnowie lub ponad osnowę dokumentu 224 8. Dokumenty prywatne 234 9. Dokument elektroniczny 238 10. Zmiany w zakresie dowodu z dokumentu wprowadzone nowelizacją z 10 lipca 2015 r. 255
ROZDZIAŁ 3. Dowód z zeznań świadków 262 1. Pojęcie świadka 263 1.1. Pojęcie świadka w znaczeniu potocznym 263 1.2. Świadek przybrany do czynności prawnych 264 1.3. Świadek w znaczeniu procesowym 269 2. Niemożność bycia świadkiem 273 2.1. Niezdolność świadka do spostrzegania lub przekazywania spostrzeżeń 273 2.2. Ochrona tajemnicy informacji niejawnych jako przesłanka wyłączająca ze składania zeznań 281 2.3. Ograniczenia dowodu z zeznań świadków ze względu na dowód z przesłuchania stron 288 2.3.1. Rozgraniczenie dowodu ze świadków i dowodu ze stron 288 2.3.2. Zakaz przesłuchania osoby będącej stroną jako świadka 291 2.3.3. Problem wyboru właściwego środka dowodowego w przypadku szczególnych kategorii stron procesowych 294 2.3.4. Zakaz przesłuchiwania przedstawiciela ustawowego strony jako świadka 298 2.3.4.1. Uwagi ogólne 298 2.3.4.2. Rodzice 298 2.3.4.3. Opiekunowie 300 2.3.4.4. Kuratorzy 301 2.3.4.5. Doradca tymczasowy 301 2.3.4.6. Zakaz przesłuchiwania w charakterze świadka osób wchodzących w skład organu osoby prawnej lub innej jednostki organizacyjnej będącej stroną 302 2.3.4.7. Znaczenie procesowe współuczestnictwa dla prowadzenia dowodu z zeznań świadków 307 2.4. Szczególne ograniczenie podmiotowe dowodu z zeznań świadków w postępowaniu odrębnym w sprawach małżeńskich 309 2.5. Niedopuszczalność przesłuchania mediatora jako świadka 312 2.6. Problem dopuszczalności przesłuchania Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej jako świadka 313 2.7. Przesłuchanie jako świadków osób objętych immunitetem dyplomatycznym i konsularnym 315 2.8. Zakaz dowodowy wynikający z ustawy o świadku koronnym 319 3. Prawo świadka do odmowy zeznań 320 3.1. Ogólna charakterystyka prawa odmowy zeznań 320 3.2. Podmiotowy zakres prawa odmowy zeznań 322 3.3. Problemy szczególne odmowy zeznań 326 4. Prawo świadka do odmowy odpowiedzi 335 4.1. Pojęcie prawa do odmowy odpowiedzi i jego stosunek do prawa do odmowy zeznań 335 4.2. Problem pouczania świadka o prawie do odmowy odpowiedzi 338 4.3. Narażenie na odpowiedzialność karną, hańbę lub szkodę majątkową jako przesłanka prawa do odmowy odpowiedzi 342 4.4. Ochrona tajemnicy zawodowej jako podstawa odmowy odpowiedzi 344 4.5. Duchowny jako świadek 358 5. Problem dopuszczalności przesłuchania pełnomocnika procesowego jako świadka 365 6. Przebieg dowodu z zeznań świadków 368 7. Ocena dowodu z zeznań świadków 377 8. Dziecko jako świadek 380
ROZDZIAŁ 4. Dowód z opinii biegłego 383 1. Pojęcie dowodu z opinii biegłego 383 2. Porównanie dowodu z opinii biegłego i dowodu z zeznań świadków 387 3. Przedmiot dowodu z opinii biegłego 389 4. Osoba biegłego 399 5. Ocena dowodu z opinii biegłego 405 6. Dopuszczenie dowodu z opinii biegłego 412 7. Sporządzanie opinii przez biegłego 416 8. Przesłuchanie biegłego 419 9. Rodzaje i podziały opinii biegłego 422 10. Wykorzystanie opinii biegłego sporządzonej w innej sprawie 428 11. Prywatna opinia biegłego 431 12. Odpowiedzialność prawna biegłego sądowego 437 12.1. Odpowiedzialność cywilna 437 12.2. Odpowiedzialność karna 439 12.3. Odpowiedzialność dyscyplinarna 439 12.4. Odpowiedzialność porządkowa 440 13. Problem tzw. świadków-biegłych 441 14. Koszty dowodu z opinii biegłego 444 15. Udział tłumaczy przysięgłych w procesie cywilnym 447 16. Założenia projektu ustawy o biegłych sądowych 449 17. Charakterystyka wybranych kategorii opinii biegłych 452 17.1. Opinia biegłego z zakresu techniki samochodowej i ruchu drogowego 452 17.2. Opinia psychologiczna i psychiatryczna 457 17.3. Opinia pismoznawcza 462 17.4. Opinia z zakresu ekonomii i wyceny majątku 463
ROZDZIAŁ 5. Dowód z oględzin 465 1. Przedmiot dowodu z oględzin 465 2. Obowiązek przedstawienia (okazania) przedmiotu oględzin 468 3. Dowód z oględzin osoby 471
ROZDZIAŁ 6. Dowód z przesłuchania stron 474 1. Pojęcie dowodu z przesłuchania stron i jego dopuszczenie 474 2. Przebieg dowodu z przesłuchania stron 477 3. Ocena dowodu z przesłuchania stron 493 4. Znaczenie dowodu z przesłuchania stron 494 5. Dowód z przesłuchania stron a informacyjne przesłuchanie stron 496
ROZDZIAŁ 7. Dowody przyrodnicze 498 1. Pojęcie i rodzaje dowodów przyrodniczych 498 2. Dowód z grupowego badania krwi 500 3. Dowód z ekspertyzy antropologicznej 507 4. Dowód z badania antygenów w układzie HLA 509 5. Dowód z niezdolności mężczyzny do zapłodnienia 510 6. Dowód z ustalenia okresów płodności kobiety 511 7. Dowód z badania śliny 511 8. Dowód z porównania daty obcowania płciowego ze stopniem rozwoju dziecka po urodzeniu 512 9. Dowód z badania kodu genetycznego (DNA) 513
ROZDZIAŁ 8. Dowód z nośników obrazu lub dźwięku (dowód z dokumentów pozatekstowych) 519 1. Pojęcie i rodzaje dowodu z nośników obrazu lub dźwięku 519 2. Sposób prowadzenia dowodu z nośników obrazu lub dźwięku 523 3. Charakter prawny fotokopii 527
ROZDZIAŁ 9. Dowody inne (nienazwane) 531 1. Pojęcie dowodów nienazwanych 531 2. Dalsze rodzaje nienazwanych środków dowodowych 533 3. Znaczenie dowodowe kserokopii dokumentu 539
DZIAŁ II CZYNNOŚCI DECYZYJNE
ROZDZIAŁ 1. Zasady określające treść rozstrzygnięcia sprawy 560 1. Pojęcie zasady prawa 560 2. Rola zasad prawa 562 3. Naczelne zasady procesu cywilnego 562
ROZDZIAŁ 2. Zasady orzekania 564 1. Pojęcie zasad orzekania 564 2. Klasyfikacja zasad orzekania 565 2.1. Zasady dotyczące przedmiotu i podmiotów orzekania 568 2.1.1. Uwagi wprowadzające 568 2.1.2. Zasada orzekania tylko na wniosek strony 569 2.1.3. Zasada związania sądu granicami dochodzonej ochrony prawnej 571 2.1.4. Zakaz orzekania ponad żądanie 576 2.2. Zasady dotyczące czasu i podstaw orzekania 581 2.2.1. Zasada aktualności 581 2.2.2. Zasada związania podstawą faktyczną żądań powoda 586 2.2.3. Zasada braku związania podstawą prawną powoływaną przez powoda 587 3. Szczególne kompetencje sądu podczas orzekania 588 3.1. Uwagi wprowadzające 588 3.2. Zastrzeżenie na rzecz pozwanego prawa do powołania się w toku egzekucji na ograniczenie odpowiedzialności (art. 319 k.p.c.) 590 3.3. Rozłożenie zasądzonego świadczenia na raty i wyznaczenie terminu spełnienia świadczenia (art. 320 k.p.c.) 592 3.4. Zasądzenie odpowiedniej sumy według oceny sądu (art. 322 k.p.c.) 596
ROZDZIAŁ 3. Wyroki i nakazy zapłaty 602 1. Rodzaje wyroków 602 2. Podział wyroków ze względu na sposób ustosunkowania się sądu do powództwa 603 2.1. Wyrok uwzględniający powództwo 603 2.2. Wyrok oddalający powództwo 609 3. Podział wyroków ze względu na treść 620 3.1. Wyrok zasądzający 620 3.2. Wyrok ustalający 622 3.3. Wyrok kształtujący prawo lub stosunek prawny 626 4. Podział wyroków ze względu na skutki prawne 628 4.1. Uwagi wprowadzające 628 4.2. Wyrok deklaratywny 629 4.3. Wyrok konstytutywny 630 5. Podział wyroków ze względu na zakres rozstrzygnięcia 633 5.1. Wyrok częściowy 634 5.2. Wyrok wstępny 643 5.3. Wyrok końcowy 655 5.4. Wyrok łączny 656 5.5. Wyrok uzupełniający 656 6. Podział wyroków ze względu na sposób ustosunkowania się pozwanego do powództwa 658 6.1. Wyrok kontradyktoryjny 658 6.2. Wyrok zaoczny 659 6.3. Wyrok z uznania 664 7. Nakaz zapłaty 669 7.1. Wprowadzenie 669 7.2. Uwagi ogólne 671 7.3. Charakter prawny nakazu zapłaty 673 7.4. Dopuszczalność wydawania częściowych nakazów zapłaty 678 7.5. Kwestie szczególne 680
ROZDZIAŁ 4. Postanowienia i zarządzenia 683 1. Uwagi wstępne 683 2. Odpowiednie stosowanie przepisów 688 3. Podział postanowień 691 3.1. Uwagi wprowadzające 691 3.2. Postanowienia kończące postępowanie w sprawie 691 3.2.1. Uwagi wstępne 691 3.2.2. Postanowienie o odrzuceniu pozwu 694 3.2.3. Postanowienie o umorzeniu postępowania 698 3.2.3.1. Uwagi ogólne 698 3.2.3.2. Zbędność wydania wyroku 701 3.2.3.3. Niedopuszczalność wydania wyroku 702 3.2.3.4. Postanowienie o umorzeniu postępowania z powodu cofnięcia pozwu 703 3.2.3.5. Postanowienie o umorzeniu postępowania w razie zawarcia ugody sądowej 706 3.2.4. Postanowienie o odrzuceniu środka zaskarżenia 709 3.3. Postanowienia niekończące postępowania w sprawie 710 3.3.1. Postanowienia zaskarżalne zażaleniem 710 3.3.2. Postanowienia niezaskarżalne zażaleniem 711 4. Wydawanie i doręczanie postanowień 715 4.1. Uwagi wprowadzające 715 4.2. Redagowanie postanowień 716 4.3. Ogłaszanie postanowień 717 4.4. Uzasadnianie postanowień 718 5. Zarządzenia 720
ROZDZIAŁ 5. Uchwały 724 1. Uwagi wstępne 724 2. Uchwały o charakterze indywidualnym (indywidualno-konkretnym) 726 2.1. Uwagi wprowadzające 726 2.2. Wydanie uchwały na podstawie art. 390 k.p.c. 726 2.3. Wydanie uchwały na podstawie art. 39817 k.p.c. 729 3. Uchwały o charakterze abstrakcyjnym (ogólnym) 730
ROZDZIAŁ 6. Uzasadnianie orzeczeń 733 1. Zagadnienia wprowadzające 733 2. Funkcje uzasadnienia 735 3. Konstrukcja uzasadnienia 740 4. Elementy uzasadnienia 744 4.1. Uwagi wstępne 744 4.2. Uzasadnienie podstawy faktycznej 745 4.3. Ocena materiału dowodowego 747 4.4. Uzasadnienie podstawy prawnej 749 5. Zagadnienia szczególne związane z uzasadnianiem wybranych postaci orzeczeń 753 5.1. Charakterystyka uzasadnienia orzeczeń merytorycznych 753 5.1.1. Uzasadnienie orzeczenia sądu II instancji 753 5.1.2. Uzasadnienia orzeczeń Sądu Najwyższego 758 5.2. Uzasadnienia orzeczeń procesowych, wydawanych w kwestiach wpadkowych i ubocznych 760 6. Język uzasadnienia 763 7. Uzasadnienie ustne a pisemne 767 8. Dostępność uzasadnienia 772 9. Termin sporządzenia uzasadnienia 772 10. Podpisanie uzasadnienia 775 11. Doręczenie uzasadnienia i jego skutki 776
ROZDZIAŁ 7. Rektyfikacja wyroków w procesie cywilnym 779 1. Uwagi wprowadzające 780 2. Terminologia 782 2.1. Terminologia polska 782 2.2. Terminologia zagraniczna 784 2.3. Wnioski 785 3. Rys historyczno-porównawczy 786 3.1. Rektyfikacja wyroku w rzymskim procesie cywilnym 786 3.2. Rektyfikacja wyroku w procesie kanonicznym 788 3.3. Rektyfikacja wyroku w polskim procesie cywilnym 789 3.4. Wnioski 795 4. Cele i funkcje rektyfikacji wyroków 796 5. Istota i charakter prawny rektyfikacji wyroku 799 6. Orzeczenia podlegające sprostowaniu 806 7. Sprostowanie wyroku 810 7.1. Ustalenia prawnoporównawcze 810 7.2. Oczywista omyłka 816 7.3. Niedokładności 819 7.4. Błędy pisarskie 824 7.5. Błędy rachunkowe 826 7.6. Inne oczywiste omyłki 828 8. Uzupełnienie wyroku 829 8.1. Uwagi wprowadzające 829 8.2. Ustalenia prawnoporównawcze 831 8.3. Zakres uzupełnienia wyroku 834 8.3.1. Nierozstrzygnięcie przez sąd o całości żądania 834 8.3.2. Nierozstrzygnięcie przez sąd o kosztach procesu 838 8.3.3. Nierozstrzygnięcie przez sąd o natychmiastowej wykonalności 846 8.3.4. Niezamieszczenie przez sąd w wyroku dodatkowego orzeczenia, które według ustawy powinien był zamieścić z urzędu 849 9. Wykładnia wyroku 861 10. Postępowanie rektyfikacyjne 865 10.1. Właściwość i skład sądu 865 10.2. Wszczęcie postępowania 869 10.3. Postępowanie dowodowe. Rozprawa 873 10.4. Orzeczenia rektyfikacyjne 875 10.5. Zaskarżanie orzeczeń rektyfikacyjnych 876
Skorowidz przedmiotowy 879