Postępowania reprywatyzacyjne

Książka przygotowana przez pełnomocników z kancelarii Wardyński i Wspólnicy ukazuje realne historie i problemy z jakimi zetknęli się dawni właściciele nieruchomości (bądź ich spadkobiercy) oraz prawnicy ich reprezentujący.

W publikacji znajdziesz przebieg różnego rodzaju postępowań reprywatyzacyjnych od momentu ich zainicjowania do chwili ostatecznego zakończenia. Autorzy przedstawili prowadzone procesy od strony dochodzących swych praw dawnych właścicieli (lub ich spadkobierców) przejmowanych po wojnie nieruchomości oraz reprezentujących ich pełnomocników z kancelarii Wardyński i Wspólnicy.

Prawnicy omówili rzeczywiste postępowania i rozstrzygnięcia, z którymi spotkali się w swojej dwudziestopięcioletniej praktyce w sprawach reprywatyzacyjnych.

Z opracowania dowiesz się o:

• przesłankach zwrotu nieruchomości,
• roszczeniach przysługujących właścicielom zreprywatyzowanej nieruchomości,
• tzw. postępowaniach zwrotowych,
• rozliczeniach po wydaniu reprywatyzowanej nieruchomości (w tym roszczeniach przysługujących podmiotom publicznym i właścicielom),
• dobrej lub złej wierze posiadacza nieruchomości,
• przedawnieniach roszczeń,
• metodach szacowania roszczeń,
• przyczynach, dla których aktualni właściciele i użytkownicy wieczyści znacjonalizowanych nieruchomości nie powinni być traktowani jako strony postępowań reprywatyzacyjnych,
• przebiegu postępowania odszkodowawczego,
• obronie przed zasiedzeniem nieruchomości,
• odzyskaniu nieruchomości budynkowej przejętej w trybie dekretu z 26.10.1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy,
• roszczeniach przysługujących podmiotom publicznym posiadającym nieruchomość bez tytułu prawnego,
• praktycznych aspektach konstruowania i dochodzenia roszczeń w ramach dokonywanych rozliczeń,
• odszkodowaniach za sprzedane lokale w budynku dekretowym,
• odszkodowaniach z tytułu zaniechania administracyjnego.

W książce przyjęto formę opisu poszczególnych spraw dotyczących danego rodzaju ekspropriacji i związanych z nią możliwych do dochodzenia roszczeń. W ten sposób zdefiniowano główne podstawy powojennego przejmowania nieruchomości w Polsce, a także właściwe im instrumenty prawne oraz wypracowane strategie procesowe służące wykazaniu bezprawności danej ekspropriacji i dochodzeniu związanych z nią roszczeń restytucyjnych. Opis następujących po sobie kroków procesowych w każdej sprawie obrazuje mechanizmy dochodzenia roszczeń reprywatyzacyjnych wykreowane w dużej mierze przez judykaturę i doktrynę na bazie ogólnych zasad i instytucji prawa cywilnego oraz administracyjnego. W efekcie autorzy pokazali, w jak dużym stopniu działania stron oraz sądów i organów w sprawach reprywatyzacyjnych są determinowane wnioskami wynikającymi z orzecznictwa i literatury, które na gruncie każdej z opisanych spraw zostały przywołane i opatrzone praktycznym komentarzem. To wszystko pozwala dostrzec, z jakim ogromem trudności faktycznych i prawnych musieli i wciąż muszą mierzyć się dawni właściciele lub ich spadkobiercy w celu m.in. częściowego naprawienia swojej szkody.

Adresaci:
Publikacja przeznaczona jest dla adwokatów, radców prawnych, notariuszy, komorników, aplikantów tych zawodów prawniczych, a także sędziów, prokuratorów oraz doradców podatkowych i pracowników organów administracji rządowej i samorządowej. Będzie cennym źródłem wiedzy dla przedstawicieli nauki oraz studentów wydziałów prawa i administracji. Zainteresuje również dziennikarzy poprzez ukazanie procesu reprywatyzacji w przeciwieństwie do wykreowanego i przeważającego obecnie w mediach opisu reprywatyzacji jako patologii.

Wykaz skrótów .................................................................................. 17
Wstęp ................................................................................................... 19
Rozdział I. Odzyskanie nieruchomości przejętej w trybie dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej ................ 29
1. Dekret o przeprowadzeniu reformy rolnej – uwagi ogólne 29
1.1. Skutki wejścia w życie dekretu o reformie rolnej ......... 29
1.2. Definicja nieruchomości ziemskiej ................................. 32
1.3. Właściwość i tryb orzekania o niepodpadaniu nieruchomości pod przepisy dekretu o reformie rolnej ............... 34
1.4. Restrykcyjny charakter przepisów dekretu o reformie rolnej ................................................................ 38
2. Przejmowanie zespołów dworkowo-parkowych w trybie dekretu o reformie rolnej ........................................ 40
3. Sytuacja prawna i faktyczna klientów kancelarii ................. 41
4. Przebieg postępowania w przedmiocie niepodpadania zespołu dworkowo-parkowego pod przepisy dekretu
o reformie rolnej ....................................................................... 42
4.1. Decyzja Wojewody Łódzkiego ........................................ 46
4.2. Postępowanie odwoławcze ............................................... 46
4.2.1. Ocena istnienia związku funkcjonalnego pomiędzy zespołem dworkowo-parkowym a resztą majątku
ziemskiego .................................. 49
4.2.1.1. Mieszkalno-rekreacyjny, a nie rolniczy charakter dworku i jego otoczenia .......... 50
4.2.1.2. Brak powiązań o charakterze organizacyjnym.......................................... 51
4.2.1.3. Brak powiązań o charakterze terytorialnym ............................................. 53
4.2.1.4. Brak powiązań o charakterze finansowym ................................................ 55
4.2.1.5. Naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynik sprawy ........................... 55
4.2.2. Rozstrzygnięcie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi .......................................................... 58
5. Dochodzenie roszczeń odszkodowawczych za szkodę poniesioną wskutek bezprawnego zbycia nieruchomości
przejętej w trybie dekretu o reformie rolnej ......................... 60
6. Podsumowanie .......................................................................... 61
Bibliografia ..................................................................................... 62

Rozdział II. Dochodzenie roszczeń w związku z nacjonalizacją przemysłu ............................ 63
1. Stan faktyczny i prawny ........................................................... 63
2. Przesłanki wznowienia postępowania administracyjnego oraz zasady oceny zdolności produkcji i zatrudnienia
w nacjonalizowanym przedsiębiorstwie ............................... 70
3. Główne postępowanie nacjonalizacyjne (1946–1947) – niespełnienie wymogów dotyczących zdolności
produkcji i zatrudnienia w Cegielni według stanu na 5.02.1946 r. ................................................ 74
4. Odbudowa Cegielni i uruchomienie produkcji przez właścicieli – brak podstaw do wznowienia postępowania nacjonalizacyjnego w 1950 r. ......................... 77
5. Odbudowa Cegielni i uruchomienie produkcji przez właścicieli – brak podstaw do ustanowienia przymusowego zarządu państwowego w 1950 r. ................. 86
6. Podsumowanie .......................................................................... 92

Rozdział III. Zwrot wywłaszczonej nieruchomości ........................................... 97
1. Stan faktyczny ........................................................................... 97
2. Wywłaszczenie – pojęcie i jego przesłanki ........................... 99
3. Żądanie zwrotu wywłaszczonej nieruchomości .................. 101
3.1. Żądanie zwrotu i jego przedmiot .................................... 101
3.2. Podmioty uprawnione do żądania zwrotu wywłaszczonej nieruchomości ........................................ 108
3.3. Przesłanki pozytywne zwrotu nieruchomości ............. 110
3.4. Przesłanka negatywna zwrotu nieruchomości – prawa osób trzecich ....................................................... 112
4. Postępowanie w sprawie zwrotu nieruchomości – tzw. postępowanie zwrotowe ............................................... 121
4.1. Organ właściwy w sprawie postępowania zwrotowego......................................................................... 121
4.2. Strony postępowania zwrotowego .................................. 123
4.3. Badanie przesłanki zbędności nieruchomości na cel określony w decyzji o wywłaszczeniu ............................ 125
5. Zasady zwrotu nieruchomości i odszkodowania otrzymanego z tytułu wywłaszczenia nieruchomości ........ 130
6. Skutki wydania decyzji o zwrocie nieruchomości .............. 133
6.1. Wygaśnięcie niektórych praw obciążających nieruchomość ..................................................................... 133
6.2. Przejście własności na dotychczasowego właściciela ............................... 135
7. Skarga do sądu administracyjnego na decyzję o zwrocie nieruchomości ......................................................... 137
7.1. Podmioty uprawnione do wniesienia skargi ................. 137
7.2. Skutki wniesienia skargi ................................................... 138
8. Wydanie nieruchomości i wpis prawa własności do księgi wieczystej ......................................................... 142
9. Podsumowanie .......................................................................... 143
Bibliografia ..................................................................................... 144

Rozdział IV. Odzyskanie nieruchomości budynkowej przejętej w trybie dekretu z 26.10.1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy ........................................................... 145
1. Wprowadzenie .......................................................................... 145
2. Nieruchomość ........................................................................... 146
3. Wniosek dekretowy .................................................................. 147
4. Decyzja dekretowa.................................................................... 150
5. Decyzja komunalizacyjna ....................................................... 152
6. Postępowanie nadzorcze o stwierdzenie nieważności decyzji dekretowej ................................................ 153
7. Postępowanie dekretowe ......................................................... 160
8. Decyzje o oddaniu gruntu w użytkowanie wieczyste ......... 166
8.1. Decyzja Burmistrza Gminy Warszawa Centrum z lipca 2002 r. .................................................. 167
8.1.1. Pozbawienie mocy decyzji komunalizacyjnej w części ..................................................................... 169
8.1.2. Przejęcie budynku przez właścicielkę .................. 169
8.1.3. Umowa notarialna i wpis do księgi wieczystej ... 170
8.2. Decyzja Prezydenta m.st. Warszawy z listopada 2002 r. i jej uchylenie ..................................... 171
8.3. Ponowna decyzja Prezydenta m.st. Warszawy ze stycznia 2006 r. .............................................................. 172
8.4. Decyzja Prezydenta m.st. Warszawy z września 2010 r. i sprzedaż powojennego budynku .. 175
9. Podsumowanie .......................................................................... 177

Rozdział V. Rozliczenia po wydaniu reprywatyzowanej nieruchomości warszawskiej .................... 181
1. Stan historyczny i faktyczny sprawy ...................................... 181
2. Roszczenia, których dochodzenie było możliwe w ramach dokonywanych rozliczeń ....................................... 185
2.1. Roszczenia przysługujące podmiotom publicznym posiadającym nieruchomość bez tytułu prawnego ...... 186
2.1.1. Roszczenie o zwrot nakładów koniecznych na nieruchomość ..................................................... 187
2.1.2. Roszczenie o zwrot innych nakładów na nieruchomość ..................................................... 187
2.2. Roszczenia przysługujące właścicielom zreprywatyzowanej nieruchomości ................................ 188
2.2.1. Roszczenie o zapłatę wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości ..... 190
2.2.2. Roszczenie o zwrot pożytków z nieruchomości ............................ 190
2.2.3. Roszczenie o zapłatę odszkodowania za pogorszenie nieruchomości .............................. 191
3. Elementy determinujące byt prawny, zakres oraz wysokość dochodzonych roszczeń ................................ 192
3.1. Charakter posiadania nieruchomości przez podmiot publiczny .................................................. 193
3.2. Dobra lub zła wiara posiadacza nieruchomości bez tytułu prawnego ......................................................... 196
3.3. Przedawnienie roszczeń dochodzonych w ramach dokonywanych rozliczeń .................................................. 204
3.4. Legitymacja procesowa przy roszczeniach dochodzonych w ramach dokonywanych rozliczeń .... 207
4. Praktyczne aspekty konstruowania i dochodzenia roszczeń w ramach dokonywanych rozliczeń ...................... 212
4.1. Metody szacowania roszczeń rozliczeniowych ............. 212
4.1.1. Szacowanie wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości ...................................................... 213
4.1.2. Szacowanie wysokości pożytków należnych z nieruchomości ...................................................... 217
4.1.3. Szacowanie wysokości odszkodowania za pogorszenie nieruchomości .............................. 219
4.1.4. Szacowanie roszczenia o zwrot nakładów na nieruchomość ..................................................... 221
4.2. Jednoczesne dochodzenie roszczenia o zapłatę wynagrodzenia za bezumowne korzystanie
z nieruchomości oraz roszczenia o zwrot pożytków pobranych z nieruchomości ............................................. 224
4.3. Jednoczesne dochodzenie przez podmiot publiczny roszczenia o zwrot nakładów oraz dążenie do obniżenia wysokości dochodzonych przez właściciela roszczeń uzupełniających o wartość poczynionych nakładów .................... 229
4.4. Istotne środki dowodowe przy dochodzeniu roszczeń w ramach dokonywanych rozliczeń oraz sposoby
ich oceny ............................................................................. 232
4.4.1. Dokumentacja księgowa nieruchomości ............. 233
4.4.2. Opinie biegłych ....................................................... 236
5. Wnioski ...................................................................................... 244
Bibliografia ..................................................................................... 251

Rozdział VI. Odszkodowanie za nieruchomość przejętą w trybie dekretu o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze
m.st. Warszawy.................................................................................. 253
1. Wprowadzenie .......................................................................... 253
2. Dochodzenie roszczeń z dekretu warszawskiego – zasady ogólne .......................................... 255
2.1. Ustanowienie prawa użytkowania wieczystego – zwrot w naturze .............................................................. 255
2.1.1. Przesłanki dekretowe i postępowanie nadzorcze ................................................................. 256
2.1.2. Ponowne rozpoznanie wniosku dekretowego ........................ 258
2.2. Roszczenie odszkodowawcze ........................................... 259
3. Stan faktyczny i prawny ........................................................... 264
3.1. Opis nieruchomości .......................................................... 264
3.2. Przebieg postępowania dekretowego .............................. 265
3.3. Przebieg postępowania nadzorczego .............................. 267
3.3.1. Wadliwość orzeczenia dekretowego .................... 268
3.3.2. Przeznaczenie nieruchomości na cele użyteczności publicznej ......................................... 270
3.3.3. Ustalenie obowiązującego planu zabudowania ................................... 273
3.3.4. Zaistnienie nieodwracalnych skutków prawnych .................................................................. 275
3.4. Ponowne rozpoznanie wniosku dekretowego ............... 276
3.5. Postępowanie nadzorcze wobec decyzji przekazującej grunt w użytkowanie wieczyste spółdzielni budowlano-mieszkaniowej .......................... 278
4. Przebieg postępowania odszkodowawczego......................... 278
4.1. Przebieg postępowania przed sądem pierwszej instancji ............................................................. 279
4.1.1. Podstawa prawna dochodzonego roszczenia ...... 279
4.1.2. Legitymacja bierna pozwanego ............................ 279
4.1.3. Spełnienie przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego Skarbu Państwa ................ 280
4.1.3.1. Zdarzenie wywołujące szkodę ................. 281
4.1.3.2. Szkoda ......................................................... 281
4.1.3.3. Adekwatny związek przyczynowy pomiędzy szkodą i zdarzeniem ją wywołującym .......................... 283
4.1.4. Wysokość poniesionej szkody ............................... 287
4.1.5. Stan faktyczny nieruchomości w momencie wydania orzeczenia dekretowego ......................... 287
4.1.6. Stanowisko pozwanego Skarbu Państwa ............ 287
4.1.6.1. Nieuchronność wywłaszczenia ................ 288
4.1.6.2. Obowiązywanie ustawy wywłaszczeniowej ...................................... 289
4.1.6.3. Związanie sądów decyzją administracyjną ......................................... 294
4.1.6.4. Skuteczność powoływania się na zarzut nieuchronności wywłaszczenia ............... 296
4.1.6.5. Nieuchronność wywłaszczenia a wysokość odszkodowania ...................... 297
4.1.6.6. Brak związku przyczynowego między orzeczeniem dekretowym a spadkiem wartości zwróconej części 
nieruchomości ............. 300
4.1.6.7. Koszty rozbiórki budynków i odgruzowywania nieruchomości .......... 301
4.1.7. Ustalenie wysokości szkody .................................. 304
4.1.8. Wyrok sądu pierwszej instancji ............................ 305
5. Przebieg postępowania odszkodowawczego przed sądem drugiej instancji ................................................ 308
5.1. Apelacja i odpowiedź na apelację .................................... 308
5.2. Ustalenie wysokości szkody poniesionej przez klientów .................................................................... 313
5.3. Wyrok sądu drugiej instancji .......................................... 316
6. Podsumowanie .......................................................................... 321
Bibliografia ..................................................................................... 323

Rozdział VII. Odszkodowanie za sprzedane lokale w budynku dekretowym ...................................... 325
1. Stan faktyczny sprawy ............................................................. 325
1.1. Wniosek dekretowy ........................................................... 325
1.2. Decyzja dekretowa ............................................................ 327
1.3. Decyzja o sprzedaży lokalu w budynku dekretowym ..................... 328
1.4. Postępowanie administracyjne w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji dekretowej ............... 328
1.5. Ponowne rozpatrzenie wniosku dekretowego ............... 329
1.6. Komunalizacja i postępowanie dekomunalizacyjne .... 329
1.7. Postępowanie administracyjne w sprawie stwierdzenia, że decyzja o sprzedaży lokalu w budynku dekretowym jest niezgodna z prawem ...... 331
1.8. Pozew w sprawie odszkodowania za sprzedany lokal w budynku dekretowym................................................... 332
2. Dochodzenie roszczenia o odszkodowanie za szkodę podniesioną wskutek sprzedaży lokalu w budynku
dekretowym ............................................................................... 333
2.1. Podstawa prawna roszczenia odszkodowawczego ........ 333
2.2. Legitymacja czynna w postępowaniu przed sądem w sprawie odszkodowania za sprzedany lokal w budynku dekretowym................................................... 335
2.3. Legitymacja bierna w postępowaniu przed sądem w sprawie odszkodowania za sprzedany lokal w budynku dekretowym................................................... 337
2.4. Źródło szkody .................................................................... 339
2.5. Szkoda i wysokość szkody ................................................ 345
2.6. Związek przyczynowy ....................................................... 349
2.7. Przedawnienie roszczenia odszkodowawczego ............ 354
3. Podsumowanie .......................................................................... 356
Bibliografia ..................................................................................... 357

Rozdział VIII. Odszkodowanie z tytułu zaniechania administracyjnego ....... 359
1. Stan faktyczny ........................................................................... 359
2. Postępowanie sądowe ............................................................... 365
2.1. Pozew ................................................................................... 366
2.1.1. Legitymacja bierna Skarbu Państwa i m.st. Warszawy ............................................................ 366
2.1.2. Szkoda ....................................................................... 367
2.1.3. Podstawa prawna roszczenia – art. 417 § 1 k.c. .. 368
2.1.3.1. Niezgodność z prawem ............................. 370
2.1.3.2. Związek przyczynowy pomiędzy szkodą a wadliwym działaniem lub zaniechaniem organów władzy
publicznej .................................................... 373
2.1.4. Pozostałe kwestie procesowe (wnioski dowodowe, wysokość szkody) .............. 377
2.2. Odpowiedzi na pozew ....................................................... 378
2.2.1. Zarzuty odnośnie do wadliwej podstawy prawnej roszczenia oraz braku winy i bezprawności ......................... 379
2.2.2. Zarzuty braku związku przyczynowego między szkodą a zdarzeniami szkodzącymi ....... 381
2.2.3. Zarzuty przyczynienia się do szkody ................... 382
2.2.4. Zarzuty przedawnienia roszczeń .......................... 383
2.3. Repliki na odpowiedzi Skarbu Państwa i m.st. Warszawy na pozew ..................................................... 383
2.3.1. Zarzuty odnośnie do wadliwej podstawy prawnej roszczenia oraz braku winy i bezprawności ..................... 383
2.3.2. Zarzuty odnośnie do braku związku przyczynowego między szkodą a zdarzeniami wywołującymi
szkodę ............................................ 386
2.3.3. Zarzuty przyczynienia się do szkody ................... 388
2.3.4. Zarzuty przedawnienia roszczeń .......................... 391
2.4. Rozprawa i oddalenie wniosków dowodowych ............ 393
3. Wyrok sądu pierwszej instancji .............................................. 394
4. Apelacja i odpowiedzi na apelację .......................................... 395
5. Wyrok sądu drugiej instancji .................................................. 398
6. Skarga kasacyjna ....................................................................... 400
7. Odmowa przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania ........ 405
8. Postępowanie przed sądem pierwszej instancji ................... 405
8.1. Postępowanie dowodowe ................................................. 406
8.2. Wycena przez rzeczoznawcę majątkowego .................... 406
8.3. Wyrok sądu pierwszej instancji ....................................... 407
9. Apelacja ...................................................................................... 408
10. Podsumowanie ....................................................................... 408
Bibliografia ..................................................................................... 410

Rozdział IX. Odszkodowanie na podstawie art. 215 u.g.n. za niektóre nieruchomości przejęte w trybie dekretu warszawskiego ........ 411
1. Wprowadzenie .......................................................................... 411
2. Geneza odszkodowania za niektóre nieruchomości przejęte w trybie dekretu warszawskiego .............................. 413
3. Kategorie nieruchomości warszawskich podlegających kompensacji oraz kryteria jej przyznania ............................. 420
3.1. Odszkodowanie za gospodarstwo rolne ........................ 421
3.2. Odszkodowanie za domy jednorodzinne i działki przeznaczone pod zabudowę jednorodzinną ................ 423
4. Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego dotyczące
art. 215 u.g.n. ............................................................................. 427
4.1. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 13.06.2011 r. w sprawie SK 41/09 ............................................................ 427
4.2. Postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 28.10.2015 r. w sprawie P 6/13 ....................................... 428
5. Tryb przyznawania odszkodowania – uwagi ogólne .......... 431
6. Stan faktyczny i prawny ........................................................... 434
7. Przebieg postępowania administracyjnego w sprawie ....... 436
7.1. Opis procedury odszkodowawczej .................................. 436
7.2. Ustalenie, czy nieruchomość spełnia przesłanki do przyznania odszkodowania ........................................ 443
7.2.1. Ustalenie daty zajęcia nieruchomości pod inwestycje oraz daty utraty możliwości faktycznego władania nieruchomością................ 443
7.2.2. Przeznaczenie nieruchomości w planie zabudowania w 1945 r. ........................................... 444
7.3. Zlecenie wyceny gruntu ................................................... 445
8. Podsumowanie .......................................................................... 446
Bibliografia ..................................................................................... 447

Rozdział X. Obrona przed zasiedzeniem nieruchomości reprywatyzowanej ............................... 449
1. Zarys stanu faktycznego sprawy ............................................ 449
2. Wniosek o stwierdzenie nabycia przez podmioty publiczne prawa własności nieruchomości ziemskiej w drodze
zasiedzenia ............................................................... 453
2.1. Posiadanie samoistne ........................................................ 456
2.2. Upływ czasu ....................................................................... 457