Polski system emerytalny. Prawne uwarunkowania trzech filarów / Antoni Kolek, Oskar Sobolewski

W publikacji zostały przedstawione zasady funkcjonowania systemu emerytalnego, nabywania prawa do świadczeń, działania publicznych i komercyjnych podmiotów organizujących system emerytalny w Polsce.

 Wyjaśniono zasady opłacania składek oraz źródła finansowania świadczeń, a także przedstawiono nowo wprowadzone świadczenia – 13 i 14 emeryturę czy rodzicielskie świadczenie uzupełniające – mama 4plus.

Podkreślenia wymaga szeroki charakter prowadzonych analiz obejmujący nie tylko zagadnienia prawne i ekonomiczne, lecz także społeczny odbiór omawianych instytucji.

Przyjazny charakter opracowania, graficzna prezentacja wielu mechanizmów zabezpieczenia emerytalnego sprawi, że czytelnik odnajdzie się w gąszczu przepisów oraz szczegółowych regulacji, a także otrzyma niezbędny zakres wiedzy pozwalający na sformułowanie własnego zdania o funkcjonowaniu systemu emerytalnego.

 Publikacja zainteresuje ubezpieczonych, płatników składek, pracowników działów kadr, przedstawicieli instytucji finansowych, a także radców prawnych.

Wykaz skrótów | str. 11

Wprowadzenie | str. 15

Rozdział 1
Architektura systemu emerytalnego w Polsce | str. 19
1.1. Podstawy prawne realizacji prawa do zabezpieczenia na wypadek starości | str. 19
1.1.1. Pisemne interpretacje przepisów | str. 24
1.1.2. Program Płatnik, formularze i rozliczenia z ZUS | str. 25
1.2. Metody i techniki realizacji prawa do zabezpieczenia społecznego | str. 28
1.2.1. Metoda ubezpieczeniowa | str. 29
1.2.2. Metoda zaopatrzeniowa | str. 30
1.2.3. Metoda pomocowa | str. 30
1.2.4. Metoda kumulacyjna | str. 31
1.3. Rola instytucji publicznych w systemie zabezpieczenia emerytalnego | str. 33
1.3.1. Zakład Ubezpieczeń Społecznych | str. 33
1.3.2. Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego | str. 38
1.3.3. Zakład Emerytalno-Rentowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji | str. 38
1.3.4. Wojskowe biura emerytalne | str. 41
1.3.5. Biuro Emerytalne Służby Więziennej | str. 42
1.4. Uprawnienia partnerów społecznych w procesie stanowienia prawa oraz rola reprezentacji osób zatrudnionych w systemie ubezpieczeń społecznych | str. 45
1.5. Państwowe fundusze celowe fi nansujące świadczenia | str. 47
1.5.1. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych | str. 47
1.5.2. Fundusz Emerytur Pomostowych | str. 49
1.5.3. Fundusz Rezerwy Demografi cznej | str. 50
1.5.4. Fundusz Solidarnościowy | str. 51
1.5.5. Fundusz Pracy | str. 53
1.5.6. Fundusz emerytalno-rentowy zarządzany przez KRUS | str. 53
1.5.7. Inne środki przeznaczone na wypłatę świadczeń | str. 55

Rozdział 2
Podleganie ubezpieczeniom społecznym i obowiązki płatników | str. 56
2.1. Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym | str. 57
2.1.1. Osoby zatrudnione | str. 63
2.1.1.1. Zakres czasowy podlegania ubezpieczeniom społecznym | str. 63
2.1.1.2. Prawo do ubezpieczenia społecznego w okresie nieświadczenia pracy | str. 64
2.1.1.3. Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne | str. 65
2.1.2. Osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą | str. 72
2.1.2.1. Zakres czasowy podlegania ubezpieczeniom społecznym | str. 73
2.1.2.2. Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne  | str. 74
2.1.3. Inne grupy osób ubezpieczonych | str. 76
2.1.3.1. Urlop wychowawczy a ubezpieczenie emerytalne | str. 79
2.2. Limit 30-krotności a prawo do świadczeń | str. 80
2.3. Pracownicy migrujący a prawo do zabezpieczenia społecznego | str. 84
2.3.1. Pracownicy delegowani | str. 85
2.3.2. Wykonywanie pracy w kilku państwach jednocześnie  | str.  86
2.3.3. Cudzoziemcy ubezpieczeni w ZUS | str.  87
2.4. Ulgi i umorzenia w ZUS | str. 91
2.4.1. Odroczenie terminu płatności | str. 91
2.4.2. Rozłożenie na raty zadłużenia | str. 92
2.4.3. Umorzenie należności | str. 92
2.4.4. Ulgi w postępowaniu egzekucyjnym | str. 93

Rozdział 3
Nabycie prawa do świadczeń z systemu powszechnego | str. 94
3.1. Stare a nowe zasady przyznawania świadczeń | str. 94
3.1.1. Stare zasady przyznawania świadczeń | str. 94
3.1.2. Wcześniejsza emerytura dla osób urodzonych po 31.12.1948 r., obliczana według nowych zasad | str. 96
3.1.3. Nowe zasady przyznawania świadczeń | str. 97
3.2. Prawo do najniższej emerytury | str. 98
3.3. Okresowa emerytura kapitałowa | str. 101
3.4. Prawo do renty i emerytura po rencie | str. 103
3.5. Prawo do renty rodzinnej | str. 105
3.6. Dodatki do świadczeń z systemu powszechnego | str. 107
3.6.1. Dodatek pielęgnacyjny | str. 107
3.6.2. Dodatek za tajne nauczanie | str. 108
3.6.3. Dodatek pielęgnacyjny dla inwalidy wojennego całkowicie niezdolnego do pracy i samodzielnej egzystencji | str. 108
3.6.4. Dodatek dla sieroty zupełnej | str. 109
3.6.5. Dodatek kombatancki, świadczenie w wysokości dodatku kombatanckiego oraz dodatek kompensacyjny | str. 109
3.6.6. Świadczenie pieniężne dla żołnierzy zastępczej służby wojskowej przymusowo zatrudnianych w kopalniach węgla, kamieniołomach, zakładach wydobywania rud uranu i batalionach budowlanych | str. 110
3.6.7. Świadczenie pieniężne przysługujące osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym w obozach pracy przez III Rzeszę i ZSRR | str. 111
3.6.8. Ryczałt energetyczny | str. 113
3.6.9. Ekwiwalent pieniężny z tytułu prawa do bezpłatnego węgla | str. 113
3.6.10. Ekwiwalent pieniężny z tytułu prawa do bezpłatnego węgla dla osób uprawnionych z przedsiębiorstw robót górniczych | str. 114
3.6.11. Ekwiwalent pieniężny dla byłych pracowników kolejowych | str. 115
3.7. Emerytura 13. i 14. | str. 116
3.8. Zasady waloryzacji składek i świadczeń | str. 118
3.9. Przeliczenie wysokości emerytury | str. 121
3.9.1. Przeliczenie wysokości świadczenia poprzez ponowne ustalenie podstawy wymiaru | str. 121
3.10. Ograniczenia w dorabianiu do wcześniejszych emerytur | str. 124
3.11. Zasiłek pogrzebowy | str. 125
3.12. Odprawa emerytalna | str. 127
3.13. Świadczenie przedemerytalne i zasiłek przedemerytalny | str. 128
3.14. Nauczycielskie świadczenia kompensacyjne | str. 132
3.15. Przeliczenie świadczeń dla osób urodzonych w 1953 r. | str. 133
3.16. Emerytury pomostowe | str. 134
3.17. Rodzicielskie świadczenia uzupełniające – MAMA 4+ | str. 136
3.18. Świadczenie honorowe | str. 138
3.19. Emerytury dla osób pracujących za granicą | str. 139
3.19.1. Stare zasady przyznawania świadczeń | str. 139
3.19.2. Nowe zasady przyznawania świadczeń | str. 140

Rozdział 4
Otwarte fundusze emerytalne – geneza, funkcjonowanie i likwidacja | str. 142
4.1. Uwarunkowania utworzenia i dokonywanych zmian w funkcjonowaniu OFE | str. 142
4.2. Składki przekazywane do OFE | str. 146
4.3. Mechanizm suwaka bezpieczeństwa | str. 148
4.4. Polityka inwestycyjna i warunki inwestowania środków w ramach OFE | str. 149
4.5. Dziedziczenie środków z OFE | str. 154
4.6. Planowana likwidacja OFE i przekształcenie w IKE+ | str. 155

Rozdział 5
Rynek emerytalny w Polsce – grupowe formy oszczędzania | str. 160
5.1. Charakterystyka instytucji fi nansowych oferujących PPE i PPK | str. 162
5.1.1. Podmioty prowadzące PPE | str. 162
5.1.2. Podmioty prowadzące PPK | str. 162
5.1.3. Liczba uczestników PPE i PPK w 2020 r. | str. 166
5.2. Upowszechnienie PPK | str. 166
5.2.1. Utworzenie PPE | str. 167
5.2.2. Mikroprzedsiębiorcy bez PPK | str. 167
5.2.3. Warunki wdrożenia | str. 168
5.2.3.1. Wybór instytucji fi nansowej | str. 168
5.2.3.2. Porozumienie z reprezentacją osób zatrudnionych | str. 169
5.2.3.3. Zawarcie umowy o zarządzanie PPK | str. 169
5.2.3.4. Zawarcie umowy o prowadzenie PPK | str. 171
5.2.3.5. Dokonanie pierwszej wpłaty do PPK | str. 172
5.2.4. Cykliczne obowiązki podmiotów zatrudniających | str. 173
5.3. Analiza porównawcza – PPE a PPK | str. 174
5.3.1. Składki i wpłaty | str. 175
5.3.2. Charakter uczestnictwa | str. 180
5.3.3. Polityka inwestycyjna | str. 182
5.3.4. Wypłata środków | str. 187

Rozdział 6
Gromadzenie środków w ramach IKE, IKZE i OIPE | str. 197
6.1. Indywidualne konto emerytalne | str. 200
6.2. Indywidualne konto zabezpieczenia emerytalnego | str. 202
6.3. Ogólnoeuropejski indywidualny produkt emerytalny | str. 205

Rozdział 7
Zaopatrzenie emerytalne służb mundurowych i pozaubezpieczeniowe formy świadczeń | str. 207
7.1. Szczególna forma realizacji prawa do zabezpieczenia społecznego | str. 207
7.2. Świadczenia z systemu zaopatrzenia emerytalnego służb mundurowych | str. 208

Rozdział 8
Ubezpieczenia społeczne rolników | str. 212
8.1. Zasady odprowadzania składek | str. 212
8.2. Prawo do świadczeń | str. 220

Podsumowanie | str. 223

Bibliografia | str. 225