Początek prawnej ochrony życia ludzkiego w świetle standardów międzynarodowych / Jelena Kondratiewa-Bryzik

Stan prawny na 15.04.2009 r.

Niniejsza książka poświęcona jest problematyce ochrony prawnej początków życia ludzkiego w świetle standardów międzynarodowych oraz wpływu tych standardów na ustawodawstwo polskie i rosyjskie.

W monografii podjęto próbę odpowiedzi na pytanie, czy standardy międzynarodowe chronią prawo do życia również przed urodzeniem, a jeżeli tak, to w jakim zakresie. Badania porównawcze na przykładzie Polski i Rosji pozwoliły na bardziej wszechstronne i pogłębione spojrzenie na rolę tych reguł i ich wpływ na ustawodawstwo krajowe.

Autorka przeprowadza analizę ogólnoświatowych i europejskich standardów międzynarodowych wskazując, że brak zapewnienia nasciturusowi ochrony prawa do życia w ustawodawstwie krajowym nie jest sprzeczny ze wspomnianymi wyżej standardami. Do sprzeczności takiej dojdzie natomiast w sytuacji, gdy ustawodawca krajowy zdecyduje się na objęcie ochroną prawa do życia płodu, w zakresie ograniczającym prawa przysługujące kobietom.

Wykaz skrótów 13
Wstęp 19
Rozdział I Koncepcje filozoficzno-etyczne i kryteria biologiczne dotyczące początku życia ludzkiego 21
1. Uwagi wstępne 21 2. Terminologia 23 3. Koncepcje filozoficzno-etyczne i ich wpływ na rozwiązania prawne 28 3.1. Klasyfikacja koncepcji filozoficznych "osoby" na podstawie kryterium momentu, od którego istota ludzka ma być uznawana za osobę 29 3.2. Klasyfikacja koncepcji filozoficznych "osoby" na podstawie kryterium moralnego statusu płodu ludzkiego 31 4. Kryteria biologiczne i ich rola w dyskusjach nad zagadnieniami statusu płodu ludzkiego 34 5. Podsumowanie 35
Rozdział II Uniwersalne standardy międzynarodowe (system traktatowy ONZ) 38
1. Uwagi wstępne 38 2. System ochrony praw człowieka stworzony przez ONZ 44 3. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka 46 4. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich (Osobistych) i Politycznych 48 4.1. Początek prawnej ochrony życia ludzkiego w ujęciu art. 6 MPPOiP 49 4.2. Prace przygotowawcze do Międzynarodowego Paktu Praw Osobistych i Politycznych 53 4.3. Deklaracje i zastrzeżenia do Międzynarodowego Paktu Praw Osobistych i Politycznych 58 5. Komitet Praw Człowieka 59 5.1. Charakterystyka ogólna 59 5.2. Interpretacja standardu prawa do życia dokonana przez Komitet Praw Człowieka ONZ 62 5.3. Stanowisko Komitetu Praw Człowieka ONZ wobec problemu aborcji 63 5.4. Rekomendacje Komitetu Praw Człowieka ONZ adresowane do władz Polski i Rosji 65 5.5. Sprawa K.L. v. Peru 70 6. Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych 77 7. Komitet Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych 79 7.1. Charakterystyka ogólna 79 7.2. Interpretacja standardu prawa do ochrony zdrowia dokonana przez Komitet Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych 80 7.3. Stanowisko Komitetu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych wobec problemu aborcji 82 7.4. Rekomendacje Komitetu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych adresowane do władz Polski i Rosji 83 8. Konwencja o prawach dziecka 84 8.1. Pojęcie "dziecko" w ujęciu Konwencji o prawach dziecka 84 8.2. Prace przygotowawcze do Konwencji o prawach dziecka 87 8.3. Deklaracje i zastrzeżenia do Konwencji o prawach dziecka 88 9. Komitet Praw Dziecka 91 9.1. Charakterystyka ogólna 91 9.2. Stanowisko Komitetu Praw Dziecka wobec problemu aborcji 93 9.3. Rekomendacje Komitetu Praw Dziecka adresowane do władz Polski i Rosji 95 10. Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet 96 11. Komitet ds. Likwidacji Dyskryminacji Kobiet 98 11.1. Charakterystyka ogólna 98 11.2. Interpretacja standardu prawa do ochrony zdrowia dokonana przez Komitet ds. Likwidacji Dyskryminacji Kobiet 101 11.3. Stanowisko Komitetu ds. Likwidacji Dyskryminacji Kobiet wobec problemu aborcji 103 11.4. Rekomendacje Komitetu ds. Likwidacji Dyskryminacji Kobiet adresowane do władz Polski i Rosji 104 11.5. Sprawa A.S. v. Węgry 106 12. Podsumowanie 110
Rozdział III Standardy europejskie 113
1. System Rady Europy - stan normatywny i orzecznictwo 113 1.1. Uwagi wstępne 113 1.2. Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności 115 1.2.1. Uwagi ogólne 115 1.2.2. Prawo do życia w ujęciu art. 2 EKPCz: uwagi ogólne 117 1.2.3. Początek prawnej ochrony życia ludzkiego w ujęciu art. 2 EKPCz 121 1.2.4. Prace przygotowawcze do EKPCz 122 1.2.5. Orzecznictwo organów konwencyjnych (Europejskiej Komisji Praw Człowieka oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka) 125 1.2.5.1. Uwagi wstępne 125 1.2.5.2. Zakres ochrony płodu ludzkiego na podstawie EKPCz w interpretacji organów konwencyjnych 128 1.2.5.3. "Margines swobody" państwa (margin of appreciation) 135 1.2.5.4. Zakaz poniżającego lub nieludzkiego traktowania a odmowa dostępu do przerywania ciąży 139 1.2.5.5. Prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego: uwagi ogólne 143 1.2.5.6. Stanowisko organów konwencyjnych wobec problemu aborcji 148 1.2.5.7. "Ofiary naruszenia praw" w przypadku zaskarżenia krajowych przepisów aborcyjnych 157 1.2.5.8. Poradnictwo w sprawie możliwości przerwania ciąży 160 1.2.5.9. Udzielanie kobietom ciężarnym pomocy w przerywaniu ciąży z naruszeniem przepisów ustawy krajowej 161 1.3. Konwencja Rady Europy o ochronie praw człowieka i godności istoty ludzkiej wobec zastosowań biologii i medycyny: konwencja o prawach człowieka i biomedycynie 163 1.3.1. Konwencja bioetyczna: charakterystyka ogólna 163 1.3.2. Komitet Sterujący ds. Bioetyki (CDBI) 170 1.3.3. Pojęcia "embrion", "istota ludzka", "osoba" na gruncie konwencji bioetycznej 172 1.3.4. Prace przygotowawcze do konwencji bioetycznej 173 1.3.5. Zakres ochrony embrionu i płodu na gruncie konwencji bioetycznej 175 1.3.6. Badania na embrionach in vitro 179 1.3.7. Protokoły dodatkowe do konwencji bioetyczej. Zakaz klonowania. Badania na embrionach in vivo 183 1.4. Zalecenia i uchwały Zgromadzenia Parlamentarnego lub Komitetu Ministrów Rady Europy 187 1.5. Komisarz Praw Człowieka Rady Europy 191 1.6. Podsumowanie 203 2. Unia Europejska 205 2.1. Uwagi wstępne 205 2.2. Ochrona prawna embrionu lub płodu ludzkiego w świetle źródeł prawa Unii Europejskiej 207 2.2.1. Dyrektywa o ochronie prawnej wynalazków biotechnologicznych 208 2.2.2. Dyrektywa w sprawie ustalenia norm jakości i bezpiecznego oddawania, pobierania, testowania, przetwarzania, konserwowania, przechowywania i dystrybucji tkanek i komórek ludzkich 213 2.3. Karta praw podstawowych Unii Europejskiej 216 2.4. Rezolucje Parlamentu Europejskiego 223 2.5. Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości: sprawa SPUC v. Grogan i in. 225 2.6. Podsumowanie 227
Rozdział IV Wpływ standardów międzynarodowych na ustawodawstwo wybranych państw (Polska, Rosja) 229
1. Uwagi wstępne 229 2. Ochrona prawa do życia w ustawach zasadniczych Polski i Rosji 230 2.1. Konstytucja Federacji Rosyjskiej 232 2.2. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej 235 3. Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego Rzeczypospolitej Polskiej oraz Sądu Konstytucyjnego Federacji Rosyjskiej 243 4. Przepisy regulujące zasady dopuszczalności przerywania ciąży 252 4.1. Rosyjska ustawa o ochronie zdrowia (Osnowy zakonodatelstwa ob ochranie zdorowja grażdan) 252 4.2. Polska ustawa o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży 257 5. Przepisy regulujące zasady wykorzystywania biotechnologii (klonowanie, wspomagana prokreacja etc.) 266 5.1. Rosja 266 5.2. Polska 272 6. Podsumowanie 277
Zakończenie 279
Bibliografia 283
Opracowania i artykuły 283
Akty normatywne 302
Orzeczenia i wyroki sądów i trybunałów krajowych i międzynarodowych 307
Komentarze ogólne oraz uwagi końcowe do sprawozdań państw, wydane przez organy traktatowe ONZ 312
Deklaracje, raporty i inne dokumenty źródłowe 315