Opróżnione miejsce hipoteczne / Tomasz Henclewski

W publikacji przybliżono treść, genezę oraz zakres stosowania opróżnionego miejsca hipotecznego. Omówiono w niej praktyczne zagadnienia związane z ujawnianiem opróżnionego miejsca hipotecznego w księdze wieczystej, sformułowaniem wniosku wieczystoksięgowego, odczytywaniem wpisów w księdze wieczystej oraz ustalaniem pierwszeństwa hipotek przy zastosowaniu opróżnionego miejsca hipotecznego.

W pracy autor przedstawia również źródło oraz treść obowiązującej w prawie cywilnym zasady pierwszeństwa oraz wyjątki od tej zasady występujące na gruncie prawa rzeczowego.

Książka zainteresuje sędziów, adwokatów, radców prawnych, notariuszy, referendarzy sądowych, a także pracowników banków i instytucji finansowych stosujących hipotekę jako podstawowy instrument zabezpieczeń kredytowych, kredytodawców i kredytobiorców.

Wykaz skrótów | str. 15

Wstęp | str. 19

Rozdział I

Hipoteka i jej rodzaje | str. 23

1. Konstrukcja prawna hipoteki | str. 23

1.1. Geneza hipoteki – rys historyczny | str. 23

1.2. Hipoteka jako prawo zastawnicze | str. 25

1.3. Przedmiot hipoteki w prawie polskim | str. 27

1.4. Hipoteka morska | str. 31

1.5. Hipoteka a zastaw | str. 35

1.6. Inne kryteria podziału hipotek | str. 40

1.6.1. Wprowadzenie | str. 40

1.6.2. Hipoteka łączna  | str. 40

Rozdział II

Wielość hipotek obciążających jeden przedmiot i sposoby rozwiązywania kolizji między hipotekami | str. 43

1. Wielość hipotek na jednym przedmiocie | str. 43

1.1. Uwagi wprowadzające | str. 43

1.2. Pierwszeństwo hipoteki  | str. 47

1.3. Rola wpisu hipoteki do rejestru nieruchomości przy ustalaniu stopnia pierwszeństwa hipoteki  | str. 51

2. Pierwszeństwo hipotek według zasady prior tempore potior iure (zasada posuwania się hipotek naprzód) i odstępstwa od niej | str. 56

2.1. Podstawy prawne obowiązywania zasady posuwania się hipotek naprzód w polskim prawie | str. 56

2.2. Geneza zasady prior tempore potior iure i jej aktualne oddziaływanie na stosunki społeczne i prawne | str. 57

2.3. Charakter prawny oraz źródło obowiązywania zasady prior tempore potior iure | str. 61

2.4. Wyjątki od zasady prior tempore potior iure na gruncie praw zastawniczych | str. 71

2.4.1. Wprowadzenie | str. 71

2.4.2. Odstępstwo od zasady prior tempore potior iure przy zastawie zwykłym | str. 73

2.4.3. Umowna zmiana pierwszeństwa hipotek  | str. 76

2.4.4. Jednostronne zastrzeżenie pierwszeństwa hipoteki  | str. 78

2.4.5. Układ wierzycieli hipotecznych | str. 79

2.4.6. Opróżnione miejsce hipoteczne jako wyjątek od zasady prior tempore potior iure | str. 80

Rozdział III

Rozwiązania prawne służące powstrzymywaniu automatycznej sukcesji hipotecznej w wybranych państwach europejskich | str. 83

1. Wprowadzenie | str. 83
2. Ewolucja rozwiązań ograniczających automatyczną sukcesję hipoteczną w prawie państw niemieckich | str. 84

2.1. Uwagi wprowadzające | str. 84

2.2. Prawo pruskie | str. 84

2.3. Prawo meklemburskie | str. 89

2.4. Prawo bawarskie | str. 90

2.5. Przejęcie prawa pruskiego przez inne kraje niemieckie  | str. 91

3. Ewolucja rozwiązań ograniczających automatyczną sukcesję hipoteczną w prawie austriackim | str. 92
4. Ewolucja prawa stałych miejsc hipotecznych w prawie szwajcarskim | str. 95

4.1. Uwagi wprowadzające | str. 95

4.2. Kantony z prawem hipotecznym  | str. 96

4.3. Kantony, w których wykształcił się list rentowy | str. 97

4.4. Kantony, w których wykształcił się list dłużny | str. 98

5. Aktualne rozwiązania w prawie niemieckim | str. 99

5.1. Ogólna charakterystyka praw zastawniczych na nieruchomości we współczesnym prawie niemieckim | str. 99

5.2. Wyjątki od zasady sukcesji hipotecznej w prawie niemieckim  | str. 104

5.2.1. Powstanie hipoteki właściciela na skutek konsolidacji | str. 104

5.2.2. Wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką i powstanie hipoteki właściciela | str. 105

5.3. Roszczenie o wykreślenie hipoteki właściciela | str. 107

5.4. Jednostronne zrzeczenie się hipoteki przez wierzyciela hipotecznego | str. 109

5.5. Hipoteka właściciela a egzekucja z nieruchomości | str. 109

6. Aktualne rozwiązania w prawie austriackim | str. 110

6.1. Wprowadzenie | str. 110

6.2. Wyjątki od zasady sukcesji hipotecznej w prawie austriackim  | str. 111

6.2.1. Uwagi wprowadzające | str. 111

6.2.2. Rozporządzenie hipoteką materialnie wygasłą przez właściciela nieruchomości | str. 111

6.2.3. Wyłączenie prawa właściciela do rozporządzania wygasłą hipoteką | str. 114

6.3. Hipoteka właściciela  | str. 115

6.4. Zastrzeżenie prawa rozporządzenia wolnym miejscem hipotecznym | str. 117

7. Aktualne rozwiązania w prawie szwajcarskim | str. 118

7.1. Charakterystyka praw zastawniczych w prawie szwajcarskim | str. 118

7.2. Pierwszeństwo praw zastawniczych w prawie szwajcarskim | str. 119

7.3. Wyjątki od zasady stałych miejsc hipotecznych w prawie szwajcarskim | str. 123

7.3.1. Uwagi wprowadzające  | str. 123

7.3.2. Umowne wyłączenie stałych miejsc hipotecznych  | str. 123

7.3.3. Wyjątek w postępowaniu egzekucyjnym | str. 124

8. Podobieństwo polskiej regulacji do rozwiązań szwajcarskich | str. 125
9. Współczesne regulacje prawne w wybranych państwach europejskich | str. 127

Rozdział IV

Polskie projekty uregulowania instytucji opróżnionego miejsca hipotecznego | str. 133

1. Wprowadzenie | str. 133
2. Koncepcje uregulowania instytucji opróżnionego miejsca hipotecznego w prawie przedwojennym | str. 137

2.1. Koncepcja regulacji opróżnionego miejsca hipotecznego według projektu prawa rzeczowego z 1937 r.  | str. 137

2.2. Koncepcja regulacji opróżnionego miejsca hipotecznego w projekcie prawa rzeczowego z 1939 r.  | str. 146

3. Stanowisko ustawodawcy powojennego w kwestii hipoteki | str. 148
4. Instytucja opróżnionego miejsca hipotecznego w projekcie ustawy z 2000 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz ustaw o księgach wieczystych i hipotece, Kodeks postępowania cywilnego, o listach zastawnych i bankach hipotecznych, Prawo o notariacie | str. 152
5. Projekt ustawy z 26.06.2009 r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz niektórych innych ustaw | str. 154

5.1. Wprowadzenie | str. 154

5.2. Ratio legis instytucji opróżnionego miejsca hipotecznego oraz obawy z nią związane | str. 156

Rozdział V

Konstrukcja prawna instytucji opróżnionego miejsca hipotecznego de lege lata | str. 165

1. Miejsce hipoteczne i opróżnione miejsce hipoteczne | str. 165
2. Przedmiot rozporządzenia | str. 171
3. Konstrukcja prawna instytucji opróżnionego miejsca hipotecznego | str. 173
4. Zakres uprawnienia do rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym | str. 178

4.1. Wprowadzenie | str. 178

4.2. Wyłączenie subintabulatu | str. 179

4.3. Wyłączenie hipotek wygasłych wskutek postępowania egzekucyjnego | str. 181

4.4. Wyłączenie hipotek wpisanych przed 20.02.2011 r. | str. 185

5. Powstanie uprawnienia do rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym | str. 188

5.1. Przesłanki powstania uprawnienia do rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym  | str. 188

5.2. Pierwotne opróżnione miejsce hipoteczne | str. 189

5.2.1. Powstanie pierwotnego opróżnionego miejsca hipotecznego | str. 189

5.2.2. Przyczyny wygaśnięcia hipoteki | str. 192

5.2.3. Sytuacje, w których nie powstaje uprawnienie do rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym pomimo wygaśnięcia lub wykreślenia hipoteki | str. 198

5.3. Powstanie uprawnienia do rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym po hipotece łącznej | str. 205

5.4. Powstanie wtórnego opróżnionego miejsca hipotecznego | str. 207

6. Uprawnienie do rozporządzenia opróżnionym miejscem hipotecznym a rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych | str. 209

6.1. Przesłanki działania rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych  | str. 209

6.2. Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych w kontekście rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym  | str. 213

6.3. Podmioty chronione rękojmią wiary publicznej ksiąg wieczystych  | str. 217

6.4. Pozorne opróżnione miejsce hipoteczne a działanie rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych | str. 220

6.5. Wadliwy wpis uprawnienia do rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym w księdze wieczystej | str. 224

6.6. Działanie rękojmi przy przeniesieniu hipoteki na miejsce z niższym pierwszeństwem  | str. 226

7. Zakaz zobowiązywania się do nierozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym | str. 227

7.1. Cel i przyczyny wprowadzenia zakazu | str. 227

7.2. Konsekwencje naruszenia zakazu z art. 1018 u.k.w.h.  | str. 231

7.3. Próby łagodzenia zakazu płynącego z art. 1018 u.k.w.h.  | str. 240

7.3.1. Wprowadzenie | str. 240

7.3.2. Zobowiązanie innej osoby niż właściciel nieruchomości do nierozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym przez właściciela | str. 241

7.3.3. Zobowiązanie właściciela nieruchomości do przeniesienia hipoteki na opróżnione miejsce hipoteczne | str. 245

7.3.4. Inne sposoby wpływania na właściciela nieruchomości w zakresie rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym występujące w praktyce | str. 248

8. Wykonywanie uprawnienia do rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym | str. 255

8.1. Uwagi wprowadzające | str. 255

8.2. Rozporządzenie opróżnionym miejscem hipotecznym na kwotę wyższą od sumy opróżnionego miejsca hipotecznego | str. 260

8.3. Rozporządzenie opróżnionym miejscem hipotecznym a zajęcie egzekucyjne | str. 265

9. Wygaśnięcie uprawnienia do rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym | str. 267

9.1. Wprowadzenie | str. 267

9.2. „Skonsumowanie” uprawnienia | str. 267

9.3. Wykreślenie hipoteki bez ujawnienia uprawnienia  | str. 269

9.4. Zrzeczenie się uprawnienia | str. 270

Rozdział VI

Proceduralne aspekty instytucji opróżnionego miejsca hipotecznego | str. 273

1. Warunki formalne wniosku wieczystoksięgowego | str. 273
2. Legitymacja do złożenia wniosku o wykreślenie wygasłej hipoteki oraz ujawnienie uprawnienia do rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym | str. 275
3. Wniosek właściciela o ujawnienie w księdze wieczystej uprawnienia do rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym | str. 278
4. Kwestia ujawnienia uprawnienia do rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym bez wykreślania hipoteki | str. 286
5. Charakter prawny oświadczenia właściciela nieruchomości o wyrażeniu zgody na wykreślenie hipoteki oraz ujawnienie uprawnienia do rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym bądź rezygnacji z tego ujawnienia | str. 289
6. Oświadczenie właściciela nieruchomości w przypadku konstytutywnego wykreślenia hipoteki | str. 295

Rozdział VII

Opróżnione miejsce hipoteczne w praktyce | str. 299

1. Digitalizacja ksiąg wieczystych w Polsce i nowa konstrukcja działu IV księgi wieczystej | str. 299
2. Prezentacja uprawnienia do rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym w elektronicznej księdze wieczystej | str. 304

2.1. Uwagi wprowadzające | str. 304

2.2. Ujawnienie roszczenia o przeniesienie hipoteki na opróżnione miejsce hipoteczne | str. 310

3. Ustalanie pierwszeństwa hipotek i opróżnionych miejsc hipotecznych w elektronicznej księdze wieczystej | str. 314

3.1. Chwila dokonania wpisu w księdze wieczystej | str. 314

3.2. Odczytanie i interpretacja wpisów ujawnionych w elektronicznej księdze wieczystej | str. 317

4. Problematyka refinansowania w kontekście uprawnienia do rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym | str. 326
5. Opróżnione miejsce hipoteczne w kontekście ustanawiania hipotek na rzecz banków hipotecznych | str. 330
6. Badania statystyczne na temat stosowania uprawnienia do rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym | str. 331
7. Analiza danych statystycznych | str. 337

Zakończenie | str. 343

Bibliografia  | str. 353

Orzeczenia sądowe | str. 375