Proteuszowe czasy. Rozpad państwowego systemu sztuki 1982-1993 / Jakub Banasiak

Tematem książki Jakuba Banasiaka są przeobrażenia państwowego systemu sztuki w schyłkowym PRL i w początkach transformacji ustrojowej. Wychodząc poza utarte narracje na temat kultury artystycznej lat 80. XX wieku, koncentrujące się na oporze twórców wobec komunistycznego reżimu, autor rysuje szerszy i bardziej zniuansowany obraz tego okresu. Przedstawia nie tylko polityczny, ale także społeczny, instytucjonalny i ekonomiczny kontekst ówczesnego życia artystycznego i dotykających go przemian systemowych. Na podstawie szerokiej kwerendy archiwalnej pokazuje relacje pomiędzy polityką kulturalną państwa, instytucjami sztuki, krytyką artystyczną, rynkiem sztuki, sceną młodzieżową i podziemiem artystycznym. Przyglądając się funkcjonowaniu państwowego systemu sztuki w „proteuszowych czasach” – w okresie stopniowego wychodzenia kraju z komunizmu – redefiniuje dotychczas stosowane cezury czasowe. Zwraca przy tym szczególną uwagę na znaczenie liberalizacji systemu po 1986 roku oraz procesualny charakter transformacji ustrojowej przełomu lat 80. i 90.

Część I. Stan wojenny i „normalizacja” (1982–1986)

Rozdział 1. Reorganizacja państwowego systemu sztuki w stanie wojennym
„Trzeba ratować”. Kultura wobec reformy gospodarczej
W stronę komunizmu narodowego. Polityka kulturalna po wprowadzeniu stanu wojennego
Ostatnie kuszenie ZPAP. Reorganizacja związków twórczych

Rozdział 2. Próba stabilizacji państwowego systemu sztuki po stanie wojennym
Powstawanie neozwiązków. Nowe struktury, nowe problemy
Czyj mecenat? Spór aparatu partyjnego z administracją państwową
„Komisja nie przydzieliła”. Rynek plastyczny w dobie reformy gospodarczej
„Czuły instrument państwa”? Próba naprawy mecenatu socjalno‐bytowego
Finansowanie przez fundusze. Iluzoryczna korekta reformy
„Panuje stan dezintegracji”. Bilans przekształceń państwowego systemu sztuki

Rozdział 3. Handel sztuką w dobie reformy gospodarczej
Państwowy handel sztuką po stanie wojennym
Prywatne galerie sztuki współczesnej w latach 1982–1986. Skala zjawiska, model funkcjonowania
„Z galerii żyło się znakomicie”. Ceny, asortyment i klienci w galeriach prywatnych

Rozdział 4. Podziemie artystyczne. Idee, dyskurs, linie podziału
Instytucjonalizacja podziemnej kultury
Bojkot, kulturotresura, normalizacja. Przemiany dyskursu podziemia artystycznego na przykładzie „Kultury Niezależnej”
„Nawet najzagorzalsi jakąś końcówkę zanurzają”. Plastycy wobec bojkotu

Rozdział 5. Plastyka jako element kultury młodzieżowej. Pierwsze symptomy odwilży
„Być razem”. Władza wobec kultury młodzieżowej, młodzież wobec władzy
Sytuacja młodej plastyki po wprowadzeniu stanu wojennego
Galerie studenckie, galerie autorskie, galerie państwowe. Młoda sztuka w obiegu oficjalnym po stanie wojennym
Ekspresja lat 80‐tych jako symptom odwilżowej polityki kulturalnej
Młoda plastyka w prasie oficjalnej po stanie wojennym

Część II. Czas odwilży, czas kryzysu (1986–1989)

Rozdział 6. Nowa strategia obozu władzy
„Nic nie zapowiadało zmian”. Geneza drugiej odwilży
„Pozyskiwać, nie tracąc”. Władza, artyści, dialog
„Nic o stowarzyszeniach bez stowarzyszeń”? Sytuacja w sektorze plastyki
„Teraz robią karierę”. Młoda plastyka jako symptom i funkcja liberalizacji systemu

Rozdział 7. Odwilż instytucjonalna. Kooptacja w praktyce
Nowy Arsenał na nową odwilż
Świeżo malowane, czyli przeciw „pospolitemu ruszeniu”. Koniec bojkotu CBWA Zachęta
Centrum Sztuki Współczesnej. Kooptacja awangardy
Młoda sztuka w apogeum drugiej odwilży. Stan posiadania

Rozdział 8. „Burzyciele” i „emeryci” Krytyka artystyczna drugiej odwilży
Przeciwko „etatystom” polskiej plastyki. Liberalizacja prasy oficjalnej
„Kolega ofiary bił brawo”. Gra o nowy kanon
„Obieg” alternatywny

Rozdział 9. Państwowy system sztuki w dobie przekształceń gospodarczych schyłkowego PRL
Drugi etap reformy gospodarczej, czyli (powoli) ku rynkowi
„Tyle socjalizmu, co na czerwony szyld!” Sektor kultury wobec przemian gospodarczych
„Podstawowych asortymentów brak jest od wielu miesięcy”. Rozpad mecenatu w sferze plastyki
„Świadczący rzeczy”. Oddolna prywatyzacja państwowego systemu sztuki
Reformy i krytyki. Państwowy handel sztuką wobec wolnego rynku

Rozdział 10. Prywatny handel sztuką w dobie kapitalizacji komunizmu
Hossy ciąg dalszy
Andrzeja Bonarskiego kuszenie klasy średniej
Fundacje – pomiędzy rynkiem a państwem. Narodziny trzeciego sektora
„Przebić się!” Dyskurs rynkowy w krytyce artystycznej schyłkowego PRL
Narodowa Rada Kultury vs homo œconomicus. Ostatnia próba ratowania socjalizmu

Rozdział 11. Podziemna prasa kulturalna wobec odwilży
„Kultura Niezależna”. Na barykadzie do końca i o jeden dzień dłużej
„Szkice”. Pomiędzy pryncypializmem a realiami epoki

Rozdział 12. Co po odwilży? Strategie na czas przełomu
„Roszczeniowe, zachowawcze, kombatanckie”. Co po neozwiązkach?
Fundacja Plastyki Polskiej i Komitet Sztuk Wizualnych. O reorganizację państwowego systemu sztuki
„Platforma”. Ostatnia szarża neozwiązków
„Tak być nie może!” Zinstytucjonalizować Arsenał ’88
Poza granicami odwilży. Przeciw komunie, przeciw porozumieniu

Rozdział 13. Jak wyjść z podziemia?
Środowisko byłego ZPAP wobec przemian politycznych 1988 roku
„Wotum nieufności”. Dwa scenariusze dla ZPAP
„Podzieleni, na bardzo różne sposoby podzieleni”. Artyści (nie) przy Okrągłym Stole

Część III. Przełom, czyli kontynuacja. Konstruowanie pamięci, wygasanie odwilży (1989–1993)

Rozdział 14. Ciąg dalszy nastąpił. Likwidacja państwowego systemu sztuki
Z podziemia do jaskini. Kultura w nowym systemie
„Trzeba podjąć radykalne decyzje”. Departament Plastyki w „okresie przejściowym”
„Bezwzględne reguły gry ekonomicznej”. Koniec mecenatu państwa w sferze plastyki
„Metody stanu wojennego”. Demontaż mecenatu pogrudniowego
BWA wobec reformy samorządowej. Odeprzeć „pokusy likwidatorskie”
Jaka galeria narodowa? Spory o CBWA Zachęta
Likwidacja Departamentu Plastyki. Koniec transformacji mecenatu państwa w sferze plastyki

Rozdział 15. Rynek sztuki współczesnej wobec rozpadu państwowego systemu sztuki
„Sojusznikiem artysty jest rynek”. „Art & Business” jako źródło i przedmiot badań
„Wszystko zdarzyć się może”. Rozwój i upadek rynku aukcyjnego doby przełomu
„Nie tegośmy oczekiwali”. Galerie prywatne w kapitalizmie

Rozdział 16. Proteuszowe czasy. Sztuka i jej narracje po 1989 roku
„Zjawiska o niepewnym jeszcze horoskopie”. Renegocjacje kanonu lat 80.
„Piana nowego życia”. Krytyka artystyczna w „okresie przejściowym”
Postmodernizm, czyli logika kulturowa wczesnego kapitalizmu

Zakończenie. 1982–1993: przedłużona dekada