Wymagania dotyczące wyglądu pracownika jako ingerencja w sferę jego wolności / Irmina Miernicka

Rozwój zagranicznych przedsiębiorstw oraz dużych korporacji na polskim rynku sprawił, że reguły dotyczące wyglądu pracownika podczas wykonywania jego obowiązków stały się bardziej restrykcyjne. Znaczenie i potencjał ekono­miczny dress code’u dostrzegają również pracodawcy, w interesie których leży to, aby pracownicy przyczyniali się do wzmacniania wizerunku firmy. Z drugiej strony zagadnienie to stanowi ograniczenie wolności zatrudnionych osób, a w skrajnych sytuacjach może prowadzić nawet do naruszenia dóbr oso­bistych oraz dyskryminacji.

Publikacja stanowi kompleksową analizę zagadnienia ingerencji w wygląd pra­cownika z punktu widzenia prawa pracy, z uwzględnieniem uzasadnienia praw­nego, form i granic ingerencji w tę sferę życia, a także konsekwencji dla stron stosunku pracy w przypadku przekroczenia swoich uprawnień w omawianym zakresie. Poruszono w niej również problematykę środków ochrony indywidu­alnej, uwzględniając obecną sytuację epidemiczną w kraju.

   Adresaci:
Książka przeznaczona jest zarówno dla prawników zajmujących się sporami z zakresu prawa pracy, jak i pracodawców oraz pracowników działów zasobów ludzkich, ustalających wymagania dotyczące wyglądu pracowników. Ze wzglę­du na uniwersalny charakter zawartej w niej problematyki może zainteresować również osoby zatrudnione na każdym z etapów kariery zawodowej.

Wykaz skrótów .................................................................................. 15
Wstęp ................................................................................................... 17
Rozdział I
Uwarunkowania wyglądu pracownika
oraz jego znaczenie dla sfery wolności pracownika .................. 29
1. Uwagi ogólne ............................................................................. 29
2. Pojęcie oraz istota wyglądu zewnętrznego pracownika
i zjawisk z nim powiązanych .................................................. 30
2.1. Pojęcie wyglądu zewnętrznego oraz zakres
podmiotowy rozważań ..................................................... 30
2.2. Pojęcia brandingu, employer brandingu
oraz employee brandingu ................................................. 32
2.3. Pojęcie dress code’u i dress code’u pracowniczego ....... 36
2.4. Znaczenie wyglądu w ujęciu pozaprawnym .................. 39
3. Przyczyny uzasadniające ingerencję pracodawcy
w wygląd zewnętrzny pracowników ...................................... 49
3.1. Zapewnienie odpowiedniej jakości wykonywanej
pracy oraz kształtowanie pożądanych postaw
wśród pracowników .......................................................... 49
3.2. Względy kulturowe i społeczne ....................................... 52
3.3. Cele biznesowe i marketingowe ...................................... 55
4. Wygląd zewnętrzny a sfera wolności i praw pracownika ..... 57
4.1. Pojęcie oraz zakres wolności i praw pracownika .......... 58
4.2. Znaczenie wyglądu zewnętrznego w kontekście
wolności i praw pracownika ............................................ 60
4.3. Międzynarodowe standardy ochrony wolności
i praw pracownika ............................................................. 62
4.4. Ochrona wolności i praw pracownika
w Konstytucji RP ............................................................... 66
Rozdział II
Uzasadnienie prawne możliwości ingerowania przez
pracodawcę w wygląd zewnętrzny pracownika .......................... 69
1. Uwagi ogólne ............................................................................. 69
2. Uprawnienia kierownicze pracodawcy ................................. 72
2.1. Podporządkowanie pracownika jako cecha
stosunku pracy ................................................................... 72
2.2. Podporządkowanie w zakresie świadczenia pracy
a wygląd pracownika ........................................................ 76
3. Wymogi dotyczące wyglądu zewnętrznego jako warunek
należytego wykonywania pracy ............................................. 78
3.1. Pojęcie i charakterystyka rodzaju pracy – uwagi
ogólne .................................................................................. 78
3.2. Obowiązek osobistego świadczenia pracy oraz
należytego jej wykonywania przez pracownika ........... 80
3.3. Wygląd pracownika a należyte wykonanie przez
niego zobowiązania ........................................................... 82
4. Pracowniczy obowiązek dbałości o dobro zakładu pracy .... 84
4.1. Obowiązek dbałości o dobro zakładu pracy – uwagi
wprowadzające ................................................................... 84
4.2. Dbałość o dobro zakładu pracy a wygląd
pracownika ......................................................................... 88
5. Obowiązek ochrony zdrowia i życia pracowników ............. 90
5.1. Realizacja generalnego obowiązku ochrony zdrowia
i życia pracowników .......................................................... 90
5.2. Obowiązek dostarczenia przez pracodawcę środków
ochrony indywidualnej, obuwia i odzieży roboczej ..... 94
5.3. Bezpieczeństwo i higiena pracy a wygląd
pracowników ...................................................................... 97
6. Uzasadnienie wymagań dotyczących wyglądu
pracownika w przypadkach szczególnych ............................ 102
6.1. Obowiązek noszenia stroju urzędowego – przykłady .... 102
6.2. Obowiązek mundurowy – przykłady ............................. 103
6.3. Inne przypadki szczególne ............................................... 104
6.4. Uzasadnienie dla szczególnej regulacji wymogów
dotyczących wyglądu niektórych grup pracowników ... 107
7. Wnioski końcowe ..................................................................... 109
Rozdział III
Prawne sposoby wprowadzania wymogów dotyczących
wyglądu zewnętrznego pracownika w miejscu pracy ............... 115
1. Uwagi ogólne ............................................................................. 115
2. Ustawa i przepisy wykonawcze ............................................... 118
2.1. Ustawa i przepisy wykonawcze jako źródło
obowiązków pracownika .................................................. 118
2.2. Przykłady wymagań dotyczących wyglądu
pracownika zawarte w przepisach prawa
powszechnie obowiązującego .......................................... 119
2.3. Zasadność wprowadzenia wymogów dotyczących
wyglądu pracownika za pomocą ustawy
lub rozporządzenia ............................................................ 122
3. Regulamin pracy....................................................................... 123
3.1. Regulamin pracy jako specyfi czne źródło
prawa pracy ........................................................................ 123
3.2. Regulamin pracy jako sposób wprowadzania
wymogów dotyczących wyglądu pracowników ............ 125
4. Postanowienia umowy o pracę ............................................... 131
4.1. Umowa o pracę jako źródło praw i obowiązków
pracowniczych ................................................................... 131
4.2. Wprowadzenie wymagań dotyczących wyglądu
pracownika do umowy o pracę ....................................... 133
5. Polecenia pracodawcy i zwyczaje zakładowe ....................... 136
5.1. Kształtowanie wymagań dotyczących wyglądu
pracownika w drodze polecenia pracodawcy ................ 136
5.1.1. Charakterystyka polecenia pracodawcy –
uwagi ogólne ............................................................ 136
5.1.2. Polecenie pracodawcy sposobem na
wprowadzenie wymagań dotyczących
wyglądu pracowników ........................................... 138
5.2. Rola zwyczaju zakładowego oraz tzw. kodeksów
dobrych praktyk w kształtowaniu wymagań
dotyczących wyglądu pracownika .................................. 140
5.2.1. Znaczenie zwyczaju oraz zasad współżycia
społecznego w prawie pracy .................................. 140
5.2.2. Zwyczaj zakładowy i kodeksy dobrych praktyk
a wygląd pracowników........................................... 143
6. Wnioski końcowe ..................................................................... 145
Rozdział IV
Granice ingerencji pracodawcy w wygląd zewnętrzny
pracownika ......................................................................................... 149
1. Uwagi ogólne ............................................................................. 149
2. Obowiązek poszanowania dóbr osobistych pracownika .... 150
2.1. Godność i inne dobra osobiste pracownika .................. 150
2.1.1. Pojęcie i katalog dóbr osobistych .......................... 150
2.1.2. Pojęcie godności pracowniczej ............................. 153
2.2. Dobra osobiste pracownika jako granica ingerencji
w jego wygląd przez pracodawcę .................................... 157
2.2.1. Przykłady naruszeń dóbr osobistych
pracowników przez wprowadzenie
wymagań dotyczących ich wyglądu
w miejscu pracy ....................................................... 157
2.2.2. Wygląd jako dobro osobiste .................................. 174
3. Obowiązek poszanowania zasady równego traktowania
i zakazu dyskryminacji ............................................................ 177
3.1. Wygląd pracownika w miejscu pracy a zakaz
dyskryminacji w prawie międzynarodowym ............... 177
3.2. Wygląd pracownika w miejscu pracy
a zakaz dyskryminacji w orzecznictwie
sądów amerykańskich ....................................................... 179
3.2.1. Orzeczenia dotyczące ubioru pracowników ....... 180
3.2.2. Orzeczenia dotyczące wagi pracowników........... 181
3.2.3. Orzeczenia dotyczące makijażu i uczesania
pracowników ........................................................... 182
3.2.4. Orzeczenia dotyczące biżuterii i ozdabiania
ciała przez pracowników ....................................... 184
3.2.5. Podsumowanie rozważań na temat
orzecznictwa sądów amerykańskich
w przedmiocie ingerencji w wygląd
pracowników ........................................................... 186
3.3. Wygląd pracownika a zakaz dyskryminacji
w wybranych państwach europejskich ........................... 188
3.3.1. Wygląd pracownika w miejscu pracy a zakaz
dyskryminacji w europejskim porządku
prawnym .................................................................. 188
3.3.2. Wielka Brytania ...................................................... 192
3.3.3. Francja i Niemcy ..................................................... 195
3.4. Wygląd pracownika w miejscu pracy a zasada
równego traktowania pracowników i zakaz
dyskryminacji w polskim prawie pracy ......................... 199
3.4.1. Zasada równego traktowania pracowników
i zakaz dyskryminacji w polskim prawie pracy
– uwagi ogólne......................................................... 199
3.4.2. Zasada równego traktowania pracowników
a zakaz dyskryminacji ............................................ 203
3.4.3. Dyskryminacja a naruszenie dóbr osobistych
pracownika .............................................................. 204
3.4.4. Zastosowanie zasady równego traktowania
pracowników oraz zakazu dyskryminacji
do wyglądu pracownika w miejscu pracy ........... 206
4. Możliwości fi nansowe pracownika jako granica
ingerencji w jego wygląd zewnętrzny .................................... 212
4.1. Obowiązek fi nansowania elementów stroju
pracownika wynikający z przepisów prawa .................. 212
4.2. Finansowanie elementów stroju niewymaganego
przepisami prawa ............................................................... 214
5. Wnioski końcowe ..................................................................... 219
Rozdział V
Skutki przekroczenia przez pracodawcę granic ingerencji
w wygląd zewnętrzny pracownika ................................................ 227
1. Uwagi ogólne ............................................................................. 227
2. Uprawnienia pracownika o charakterze niemajątkowym ... 228
2.1. Uprawnienia o charakterze niemajątkowym
wynikające z Kodeksu pracy ............................................ 228
2.1.1. Rozwiązanie umowy o pracę
bez wypowiedzenia przez pracownika ................ 228
2.1.2. Nieważność postanowień umowy o pracę
lub aktów wewnątrzzakładowych ........................ 232
2.1.3. Środki prawne przysługujące w razie
braku bezpiecznych i higienicznych
warunków pracy ..................................................... 233
2.2. Środki o charakterze niemajątkowym wynikające
z Kodeksu cywilnego i Kodeksu postępowania
cywilnego ............................................................................ 238
2.2.1. Środki przysługujące w razie naruszenia
dóbr osobistych ....................................................... 238
2.2.2. Roszczenie o ustalenie istnienia stosunku
prawnego (art. 189 k.p.c.) ....................................... 241
3. Roszczenia pracownika o charakterze majątkowym .......... 243
3.1. Roszczenia o charakterze majątkowym wynikające
z Kodeksu pracy ................................................................. 243
3.1.1. Roszczenie o odszkodowanie z art. 18 3d k.p. ....... 243
3.1.2. Roszczenia majątkowe związane
z mobbingiem .......................................................... 245
3.1.3. Roszczenie o odszkodowanie w przypadku
rozwiązania umowy o pracę bez
wypowiedzenia przez pracownika
(art. 55 § 1 1  k.p.) ....................................................... 246
3.1.4. Roszczenia wynikające z uprawnień
w zakresie bhp ......................................................... 247
3.2. Roszczenia o charakterze majątkowym wynikające
z Kodeksu cywilnego ........................................................ 249
3.2.1. Zadośćuczynienie pieniężne za doznaną
krzywdę .................................................................... 249
3.2.2. Odszkodowanie ....................................................... 250
3.2.3. Pozostałe roszczenia wynikające z Kodeksu
cywilnego ................................................................. 251
4. Zbieg skutków przekroczenia przez pracodawcę granic
ingerencji w wygląd zewnętrzny pracownika ...................... 252
Rozdział VI
Konsekwencje niespełniania wymogów dotyczących
wyglądu pracownika ........................................................................ 257
1. Uwagi ogólne ............................................................................. 257
2. Ograniczenie dostępu do zatrudnienia ................................. 258
2.1. Wygląd kandydata do pracy jako warunek
należytego wykonywania potencjalnych
obowiązków pracowniczych ............................................ 259
2.2. Pozostałe przypadki wymogów dotyczących wyglądu
kandydatów na pracowników .......................................... 262
2.3. Wygląd kandydata do pracy a ograniczenie dostępu
do zatrudnienia .................................................................. 264
3. Odpowiedzialność pracownicza ............................................. 269
3.1. Nieprzestrzeganie wymogów dotyczących wyglądu
zewnętrznego a odpowiedzialność porządkowa
pracownika ......................................................................... 270
3.1.1. Przesłanki odpowiedzialności porządkowej
i katalog dopuszczalnych kar – uwagi
wprowadzające ........................................................ 271
3.1.2. Nieprzestrzeganie wymagań dotyczących
wyglądu zewnętrznego jako podstawa
odpowiedzialności porządkowej .......................... 273
3.2. Nieprzestrzeganie wymogów dotyczących wyglądu
zewnętrznego a odpowiedzialność materialna
pracownika ......................................................................... 278
3.2.1. Rodzaje oraz przesłanki odpowiedzialności
materialnej ............................................................... 279
3.2.2. Nieprzestrzeganie wymagań dotyczących
wyglądu zewnętrznego jako podstawa
odpowiedzialności materialnej ............................. 284
4. Rozwiązanie stosunku pracy .................................................. 286
4.1. Rozwiązanie umowy o pracę – uwagi ogólne ............... 287
4.2. Rozwiązanie umowy o pracę jako konsekwencja
nieprzestrzegania lub niespełniania wymogów
dotyczących wyglądu zewnętrznego pracownika ........ 290
5. Wnioski końcowe ..................................................................... 298
Zakończenie ....................................................................................... 301
Bibliografi a......................................................................................... 307
Wykaz aktów prawnych ................................................................... 323
Wykaz orzecznictwa ......................................................................... 327