Wpływ podziału nieruchomości na hipotekę na udziale we współwłasności / Paweł Hadyna

Niniejsza monografia zawiera kompleksowe opracowanie problematyki losów hipoteki obciążającej udział we współwłasności w razie podziału nieruchomości. Na tle zmieniających się przepisów dotyczących tego zagadnienia w literaturze i orzecznictwie wyrażane były odmienne zapatrywania co do sposobu rozstrzygnięcia poszczególnych kwestii.

Pierwsze trzy rozdziały opracowania poświęcone zostały dokonaniu założeń niezbędnych dla analizy głównej problematyki pracy. Wyjaśniono w nich charakter prawny współwłasności, kwestie związane z udziałem we współwłasności jako przedmiotem hipoteki, a także opisano zagadnienie podziału nieruchomości. W rozdziale czwartym zaprezentowana została ewolucja regulacji wpływu podziału nieruchomości na hipotekę na udziale we współwłasności. Rozważania w rozdziale piątym i szóstym dotyczą aktualnie obowiązujących przepisów określających losy hipoteki na udziale we współwłasności w razie podziału nieruchomości. Przedstawiono w nich środki ochrony wierzyciela hipotecznego, wyjaśniono pojawiające się problemy intertemporalne oraz określono losy hipoteki na udziale po podziale nieruchomości zarówno w ramach zniesienia współwłasności, jak i wskutek innych zdarzeń prawnych niż zniesienie współwłasności. W rozdziale siódmym monografii sformułowana została ocena obowiązujących przepisów oraz przedstawione zostały postulaty de lege ferenda.

W okresie, gdy brak było wyraźnej regulacji wpływu podziału nieruchomości na hipotekę na udziale we współwłasności, wyrażone zostały w doktrynie i orzecznictwie różne koncepcje rozwiązania tego problemu. Jedna z nich znalazła odzwierciedlenie w art. 76 ust. 1 zd. 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece (KWU), który stanowił, że w razie podziału nieruchomości hipoteka na udziale przekształcała się w hipotekę łączną na udziałach w prawie własności nieruchomości utworzonych przez podział. Po stwierdzeniu wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 10 lipca 2012 r., sygn. P 15/12 niezgodności tego przepisu z Konstytucją RP wprowadzono regulację określającą wpływ podziału nieruchomości dokonanego w ramach zniesienia współwłasności na hipotekę na udziale oraz środki mające chronić wierzycieli hipotecznych (art. 76 ust. 1¹-1⁴ KWU), nie określając konsekwencji podziału nieruchomości wskutek innych zdarzeń prawnych niż zniesienie współwłasności. Zgodnie z tymi przepisami w razie zniesienia współwłasności hipoteka obciąża nieruchomość otrzymaną przez współwłaściciela, na którego udziale ustanowiona została hipoteka. W przypadku, gdy powinny zostać przyznane temu współwłaścicielowi spłaty lub dopłaty, na przysługujących mu z tego tytułu wierzytelnościach wierzyciel hipoteczny uzyskuje ustawowe prawo zastawu. Spłaty lub dopłaty nie mogą zostać wyłączone. Przepisy art. 76 ust. 1¹-1⁴ KWU zostały sformułowane niezbyt precyzyjnie, co wywołało rozmaite wątpliwości interpretacyjnie, które stały się przedmiotem rozważań w niniejszym opracowaniu.

Monografia zawiera szczegółową analizę wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 10 lipca 2012. r. Wskazano w niej wady rozwiązań przyjętych w art. 76 ust. 1¹-1⁴ KWU w ślad za propozycją przedstawioną przez Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu tego wyroku. Ważnym dla praktyki aspektem monografii jest przedstawienie zagadnień intertemporalnych, które powstały w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 10 lipca 2012 r. Konieczne stało się rozwiązanie problemu wpływu podziału nieruchomości na hipotekę na udziale we współwłasności przed wprowadzeniem art. 76 ust. 1¹-1⁴ KWU. Zagadnienie to zostało przedstawione w kilku okresach. Pierwszy z nich to czas między ogłoszeniem wyroku Trybunału Konstytucyjnego a wejściem w życie nowych przepisów (art. 76 ust. 1¹-1⁴ KWU), następnie okres obowiązywania art. 76 ust. 1 zd 2 KWU i okres przed wprowadzeniem tego przepisu.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 10 lipca 2012 r. wywołał w doktrynie wątpliwości co do możliwości wykładni przepisów zbieżnej z uznaną za niekonstytucyjną normą wynikającą z art. 76 ust. 1 zd. 2 KWU. W niniejszym opracowaniu opisano i uzasadniono, jakie skutki dla hipoteki na udziale mają podziały nieruchomości, do których doszło w wymienionych wyżej przedziałach czasowych przy uwzględnieniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 10 lipca 2012 r. Rozważania zostały przeprowadzone oddzielnie dla podziałów nieruchomości w ramach zniesienia współwłasności oraz dla podziałów nieruchomości, do których doszło wskutek innych zdarzeń prawnych.

Monografia zawiera także analizę art. 76 ust. 5 KWU, który dotyczy wydzielenia nieruchomości w wyniku realizacji roszczenia ujawnionego w księdze wieczystej przed powstaniem hipoteki.

Problematyka poruszana w niniejszej publikacji wywołuje liczne wątpliwości interpretacyjne, dlatego monograficzne przedstawienie zagadnienia wpływu podziału nieruchomości na hipotekę na udziale we współwłasności może być pomocne w praktyce dla sędziów, adwokatów, radców prawnych, czy notariuszy oraz może stanowić przydatne opracowanie dla studentów oraz pracowników naukowych zainteresowanych tematem hipoteki.