Społeczny charakter świadczeń w polskim prawie pracy / Małgorzata Mędrala

Książka ukazuje najważniejsze problemy związane z kontrowersyjnym w teorii i praktyce zagadnieniem obciążania pracodawców różnymi świadczeniami o charakterze społecznym na rzecz pracowników i ich rodzin, pomimo nieświadczenia przez nich pracy.

   Wśród przedstawionych w publikacji świadczeń są m.in.:

• wynagrodzenie chorobowe,
• wynagrodzenie urlopowe,
• odprawy w związku z rozwiązaniem stosunku pracy,
• świadczenia wypłacane w ramach zakładowych funduszy świadczeń socjalnych itp.

Autorka omawia zarówno teoretyczne, jak i praktyczne aspekty tego zagadnienia, z uwzględnieniem regulacji prawa międzynarodowego, oraz krajowego, z zakresu prawa zatrudnienia, ubezpieczeń społecznych, prawa konstytucyjnego i praw człowieka. Porusza także zagadnienia z zakresu polityki społecznej państwa oraz nauki zarządzania zasobami ludzkimi.

   Adresaci:
Monografia jest przeznaczona zarówno dla pracowników naukowych, jak i prawników praktyków. Zainteresuje sędziów, adwokatów, radców prawnych, doradców podatkowych, ekonomistów i księgowych, gdyż zawiera także praktyczne wskazówki na temat orzecznictwa i wykładni przepisów budzących kontrowersje w praktyce.

Wykaz skrótów | str. 15

Wstęp | str. 21

Rozdział I
Prawo pracy a założenia polityki społecznej | str. 41
1. Uwagi wstępne | str. 41
2. Publiczne i społeczne aspekty prawa pracy | str. 50
3. Polityka społeczna a polityka socjalna | str. 53
4. Interwencjonizm państwowy i welfare lub workfare state a prawo pracy | str. 63
5. Zakres podmiotowy prawa pracy | str. 69
6. Uwagi końcowe | str. 83

Rozdział II
Pojęcie świadczeń społecznych w polityce społecznej a świadczenia społeczne w prawie pracy | str. 85
1. Uwagi wstępne | str. 85
2. Świadczenia i usługi społeczne jako część usług i świadczeń publicznych | str. 86
3. Pojęcie, rodzaje i funkcje świadczeń społecznych | str. 91
4. Podmioty i mechanizmy polityki społecznej | str. 101
5. Dialog społeczny a społeczny charakter źródeł prawa pracy | str. 103
6. Świadczenia społeczne jako transfery społeczne | str. 106
7. Uwagi końcowe | str. 110

Rozdział III
Świadczenia społeczne związane z pracą a pojęcie wynagrodzenia za pracę | str. 113
1. Uwagi wstępne | str. 113
2. Pojęcie wynagrodzenia za pracę oraz innych świadczeń związanych z pracą na gruncie Kodeksu pracy | str. 116
3. Funkcje wynagrodzenia za pracę a funkcje świadczeń o charakterze społecznym związanych z pracą | str. 119
4. Definicje wynagrodzenia za pracę | str. 123
4.1. Doktrynalne definicje wynagrodzenia za pracę | str. 123
4.2. Pojęcie wynagrodzenia za pracę oraz innych świadczeń związanych z pracą na gruncie przepisów prawa i orzecznictwa | str. 130
5. Wynagrodzenie za pracę oraz świadczenia społeczne związane z pracą z perspektywy zasad prawa pracy | str. 134
6. Kategoria świadczeń społecznych związanych z pracą | str. 139
7. Uwagi końcowe | str. 144

Rozdział IV
Problemy terminologiczne z pojęciami „społeczny” i „socjalny” na gruncie języka prawnego i prawniczego | str. 146
1. Uwagi wstępne | str. 146
2. Terminologia językowa | str. 148
3. Terminologia w polityce społecznej | str. 152
4. Terminologia w aktach prawa międzynarodowego | str. 154
5. Prawa i wolności socjalne w regulacjach prawa konstytucyjnego | str. 158
6. Terminologia w prawie publicznym | str. 160
7. Terminologia w prawie pracy | str. 163
7.1. Termin „socjalny” na gruncie Kodeksu pracy | str. 163
7.2. Socjalny charakter świadczeń w ramach zakładowego funduszu świadczeń socjalnych | str. 165
7.3. Termin „socjalny” w zbiorowym prawie pracy | str. 166
8. Uwagi końcowe | str. 168

Rozdział V
Konstrukcja świadczeń społecznych w prawie pracy | str. 170
1. Klasyfikacja świadczeń społecznych związanych z pracą | str. 170
2. Świadczenia społeczne związane z pracą a system zabezpieczenia społecznego | str. 174
3. Wzajemność świadczeń społecznych związanych z pracą | str. 178
3.1. Uwagi wstępne | str. 178
3.2. Wzajemność stosunku pracy | str. 179
3.3. Koncepcje na temat wzajemności świadczeń społecznych na poziomie płacy pracownika | str. 184
3.4. Koncepcja tak zwanych świadczeń niewzajemnych | str. 188
3.5. Niewzajemność świadczeń społecznych związanych z pracą – podsumowanie argumentacji | str. 190
4. Uwagi końcowe | str. 192

Rozdział VI
Zasada zaspokajania potrzeb pracowników przez pracodawców – o konieczności zmiany art. 16 i art. 94 pkt 8 k.p. | str. 194
1. Uwagi wstępne | str. 194
2. Rola zasad prawa pracy | str. 197
3. Potrzeby socjalne a potrzeby społeczne pracowników na gruncie obecnych regulacji art. 16 i art. 94 pkt 8 k.p. | str. 200
4. Roszczeniowość świadczeń wynikających z art. 16 oraz art. 94 pkt 8 k.p. | str. 203
5. Dyskusje wokół dalszego utrzymywania art. 16 k.p. | str. 212
6. Zasada zaspokajania potrzeb społecznych pracowników a zakładowy fundusz świadczeń socjalnych | str. 214
7. Uwagi końcowe | str. 219

Rozdział VII
Świadczenia społeczne związane z pracą jako element systemu społecznych praw socjalnych człowieka | str. 222
1. Uwagi wstępne | str. 222
2. Pojęcie i geneza praw człowieka | str. 226
3. Prawa człowieka pierwszej i drugiej generacji | str. 230
4. Istota praw socjalnych | str. 234
5. Egzekucja praw socjalnych i ich krytyka | str. 239
6. Prawne źródła regulacji | str. 245
7. Filozoficzne podstawy socjalnych praw człowieka | str. 253
7.1. Uwagi wstępne | str. 253
7.2. Liberalizm | str. 256
7.3. Komunitaryzm | str. 261
7.4. Komunizm naukowy | str. 263
7.5. Socjaldemokracja | str. 265
7.6. Społeczna nauka Kościoła katolickiego | str. 267
8. Uwagi końcowe | str. 273

Rozdział VIII
Wybrane społeczne prawa socjalne człowieka a świadczenia społeczne w prawie pracy | str. 277
1. Uwagi wstępne | str. 277
2. Godność człowieka jako podstawa świadczeń społecznych o aksjologii socjalnej w prawie pracy | str. 279
2.1. Pojęcie godności człowieka | str. 279
2.2. Godność człowieka a minimum egzystencji | str. 283
3. Świadczenia społeczne a prawo człowieka do wolności od wykluczenia społecznego | str. 286
4. Godziwość wynagrodzenia za pracę a świadczenia społeczne związane z pracą | str. 291
4.1. Godziwość wynagrodzenia w ujęciu doktrynalnym i orzeczniczym | str. 291
4.2. Godziwość wynagrodzenia oraz płaca rodzinna (socjalna) w aktach prawa międzynarodowego | str. 295
4.3. Kodeksowa zasada godziwego wynagrodzenia za pracę | str. 298
5. Uwagi końcowe | str. 301

Rozdział IX
Świadczenia społeczne związane z pracą jako element ustrojowy społecznej gospodarki rynkowej | str. 303
1. Uwagi wstępne | str. 303
2. Świadczenia społeczne związane z pracą a zasada sprawiedliwości społecznej | str. 304
3. Świadczenia społeczne związane z pracą a model społecznej gospodarki rynkowej | str. 309
4. Świadczenia społeczne związane z pracą a kategoria normatywna solidarności i zasada solidaryzmu | str. 311
5. Świadczenia społeczne związane z pracą a pojęcie dobra wspólnego | str. 315
6. Świadczenia społeczne związane z pracą a wspólnotowa koncepcja zakładu pracy | str. 317
7. Społeczny charakter pracy zarobkowej | str. 319
8. Uwagi końcowe | str. 319

Rozdział X
Świadczenia społeczne w prawie pracy w świetle zasad pomocniczości i proporcjonalności | str. 321
1. Uwagi wstępne | str. 321
2. Koncepcja potrzeb podstawowych człowieka | str. 322
3. Zasada pomocniczości (subsydiarności) | str. 324
4. Zasada proporcjonalności | str. 327
4.1. Konstytucyjne podstawy zasady proporcjonalności | str. 327
4.2. Zasada proporcjonalności świadczeń społecznych związanych z pracą a prawo własności podmiotu zatrudniającego | str. 330
4.3. Zasada proporcjonalności świadczeń społecznych związanych z pracą a wolność działalności gospodarczej | str. 334
4.4. Zasada proporcjonalności świadczeń społecznych związanych z pracą a zasada swobody umów w Konstytucji RP | str. 337
5. Uwagi końcowe | str. 338
6. Podsumowanie i wnioski z rozdziałów VII–X | str. 339

Rozdział XI
Ocena aktualnej konstrukcji świadczeń społecznych o aksjologii socjalnej w polskim prawie pracy | str. 344
1. Uwagi wstępne | str. 344
2. Ustawowe wyrównanie do minimalnego wynagrodzenia za pracę jako świadczenie społeczne o aksjologii socjalnej | str. 346
2.1. Uwagi wstępne | str. 346
2.2. Prawo do wynagrodzenia minimalnego jako prawo socjalne człowieka pracującego | str. 348
2.3. Zasady proporcjonalności i subsydiarności a ustawowe świadczenie wyrównawcze do kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę i stawka minimalna zleceniobiorców | str. 353
2.3.1. Swoboda negocjacyjna stron stosunku pracy oraz partnerów społecznych | str. 353
2.3.2. Czynnik społeczny a coroczna negocjacja stawki wynagrodzenia minimalnego | str. 354
2.3.3. Przesłanki ustalania corocznej kwoty wynagrodzenia minimalnego | str. 355
2.3.4. Coroczna weryfikacja stawki minimalnego wynagrodzenia za pracę | str. 356
2.3.5. Składniki wliczane do podstawy wynagrodzenia minimalnego pracowników | str. 358
2.3.6. Gwarancja minimalnej stawki godzinowej dla pracowników i osób zatrudnionych na umowach cywilnoprawnych | str. 361
2.3.7. Okres rozliczeniowy dodatku wyrównawczego z tytułu gwarancji minimalnego wynagrodzenia za pracę | str. 365
2.3.8. Kryteria oceny sytuacji socjalnej człowieka pracującego | str. 365
2.3.9. Obowiązek ustawowej regulacji poziomu minimalnego wynagrodzenia za pracę | str. 366
2.3.10. Aspekty rynkowe minimalnego wynagrodzenia za pracę | str. 368
2.4. Podsumowanie | str. 372
3. Odprawy pracownicze jako świadczenia społeczne o aksjologii socjalnej | str. 373
3.1. Uwagi wstępne | str. 373
3.2. Odprawa na podstawie ustawy o zwolnieniach grupowych | str. 378
3.2.1. Obecna konstrukcja odprawy i jej socjalna aksjologia | str. 378
3.2.2. Odprawa u „małych pracodawców” | str. 386
3.2.3. Podsumowanie | str. 388
3.3. Odprawa pośmiertna | str. 390
3.3.1. Konstrukcja odprawy pośmiertnej i jej socjalna aksjologia | str. 390
3.3.2. Odszkodowanie wypłacone przez firmę ubezpieczeniową | str. 397
3.4. Odprawa emerytalno-rentowa | str. 398
3.5. Kumulacja odpraw pracowniczych a ich aksjologia socjalna | str. 409
3.6. Podsumowanie | str. 410
4. Wynagrodzenie chorobowe jako świadczenie społeczne o aksjologii socjalnej | str. 412
4.1. Uwagi wstępne | str. 412
4.2. Ocena obecnej konstrukcji wynagrodzenia chorobowego w świetle jego aksjologii socjalnej | str. 416
4.3. Paradoksy związane z naliczaniem wynagrodzenia chorobowego | str. 428
4.4. Podsumowanie | str. 431
5. Wynagrodzenie urlopowe jako świadczenie społeczne o aksjologii socjalnej | str. 433
5.1. Społeczny charakter wynagrodzenia urlopowego | str. 433
5.2. Aksjologia socjalna wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy oraz test pomocniczości i proporcjonalności | str. 442
5.3. Krytyka zasad naliczania wynagrodzenia urlopowego z perspektywy jego socjalnej aksjologii oraz zasady proporcjonalności | str. 445
5.4. Podsumowanie | str. 448
6. Wynagrodzenia związane z podnoszeniem kwalifikacji zawodowych jako świadczenia społeczne | str. 450
6.1. Kodeksowe świadczenia o charakterze społecznym związane z podnoszeniem kwalifikacji zawodowych – uwagi wstępne | str. 450
6.2. Urlop szkoleniowy jako prawo człowieka drugiej generacji | str. 452
6.3. Urlop szkoleniowy a polityka społeczna państwa w zakresie oświaty i edukacji | str. 455
6.4. Ocena obecnej konstrukcji świadczeń ze stosunku pracy związanych z podnoszeniem kwalifikacji zawodowych | str. 456
6.5. Podsumowanie | str. 463
7. Socjalna aksjologia wynagrodzenia przestojowego | str. 465
8. Świadczenia społeczne związane z rodzicielstwem w prawie pracy | str. 468
8.1. Rodzaje świadczeń | str. 468
8.2. Aksjologia socjalna oraz test proporcjonalności i pomocniczości świadczeń związanych z rodzicielstwem | str. 471
8.3. Podsumowanie | str. 473
9. Dodatki wyrównawcze i wynagrodzenia dla pracowników szczególnie chronionych jako świadczenia społeczne | str. 474
10. Wynagrodzenia związane z ochroną zdrowia jako świadczenia społeczne | str. 479
11. Wynagrodzenia za czas zwolnień od pracy jako świadczenia społeczne w ramach stosunku pracy | str. 484
12. Świadczenia społeczne a świadczenia socjalne w ramach zakładowego funduszu świadczeń socjalnych | str. 489
12.1. Rodzaje świadczeń w ramach zakładowego funduszu świadczeń socjalnych | str. 489
12.2. Publiczny charakter zakładowego funduszu świadczeń socjalnych i jego społeczne przeznaczenie | str. 491
12.3. Aksjologia społeczna a aksjologia socjalna zakładowego funduszu świadczeń socjalnych | str. 496
12.3.1. Uwagi wstępne | str. 496
12.3.2. Świadczenie urlopowe jako świadczenie społeczne | str. 496
12.3.3. Świadczenia/usługi socjalne a świadczenia/ usługi społeczne finansowane w ramach zakładowego funduszu świadczeń socjalnych | str. 499
12.4. Kryterium socjalne – subiektywne czy obiektywne? | str. 504
12.5. Ustalenie i weryfikacja kryteriów socjalnych | str. 509
12.6. Zasada proporcjonalności a „mali pracodawcy” i obligatoryjny charakter zakładowego funduszu świadczeń socjalnych | str. 514
12.7. Podsumowanie | str. 516
13. Pozaustawowe (fakultatywne) świadczenia społeczne | str. 517
14. Ochrona świadczeń społecznych związanych z pracą | str. 523
15. Wnioski końcowe | str. 526

Zakończenie | str. 539

Wykaz aktów prawnych | str. 547

Orzecznictwo | str. 553

Literatura | str. 559

Wykaz schematów i tabel | str. 601