Prawa dziecka pokrzywdzonego przestępstwem w polskim systemie wymiaru sprawiedliwości w świetle standardów europejskich / Cezary Kulesza

Książka stanowi kompendium wiedzy na temat praw dziecka jako ofiary przestępstwa i jako świadka w systemie wymiaru sprawiedliwości.

Omówiono w niej m.in.:
• prawa dzieci będących ofiarami przestępstw określone w Konwencji o prawach dziecka i aktach Rady Europy, a także unijny standard ochrony, praw i wsparcia tych dzieci;
• karnoprawną ochronę dziecka w Kodeksie karnym oraz jego status jako strony procesowej i świadka w polskim procesie karnym;
• prawa, ochronę i wsparcie dzieci pokrzywdzonych przestępstwem poza procesem karnym, w tym regulacje ustawy z 13.05.2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich.

Szczególną uwagę poświęcono ostatnim ważnym nowelizacjom procedury karnej zmierzającym do uściślenia i doprecyzowania gwarancji procesowych przysługujących osobom, które nie ukończyły 18 lat.

Publikacja będzie przydatna zarówno dla prawników praktyków i osób związanych ze świadczeniem pomocy lub udzielaniem wsparcia dzieciom ofiarom przestępstw (prokuratorów, adwokatów, sędziów, kuratorów sądowych, służb policyjnych, wolontariuszy), jak i dla przedstawicieli
nauki zainteresowanych problematyką dzieci krzywdzonych i ich szczególnymi potrzebami w procesie karnym.

„Dużą wartość poznawczą ma prezentacja wyników badań empirycznych oraz zestawienia statystyczne, które obrazują, na tle normatywnym, stan rzeczywisty w zakresie ścigania i karania przestępstw, których ofiarami są dzieci.
Uzasadnieniem dla publikacji (…) jest nie tylko waga poruszanej w niej problematyki, szerokie ujęcie omawianego zagadnienia, bogata literatura przedmiotu wykorzystana w adekwatny sposób, ale także aktualność rozważań, bowiem Autor analizuje najnowsze zmiany prawne zarówno w kodeksie postępowania karnego, jak i w kodeksie karnym”.
Z recenzji prof. dr hab. Hanny Paluszkiewicz

Wykaz skrótów | str. 13

Wstęp | str. 15

Rozdział 1

Konwencyjny standard praw dzieci ofiar | str. 23

1.1. Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawach dziecka z 20.11.1989 r. | str. 23

1.2. Europejska Konwencja praw człowieka z 4.11.1950 r. | str. 28

1.3. Konwencja Rady Europy o ochronie dzieci przed seksualnym wykorzystywaniem i niegodziwym traktowaniem w celach seksualnych z 25.10.2007 r. | str. 33

1.4. Konwencja Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej z 11.05.2011 r. | str. 37

1.5. Wytyczne Komitetu Ministrów Rady Europy dotyczące wymiaru sprawiedliwości przyjaznego dzieciom z 17.11.2010 r. | str. 42

1.6. Strategia Rady Europy o prawach dziecka (2022–2027) | str. 49

Rozdział 2

Unijne standardy ochrony, praw i wsparcia dzieci ofiar | str. 55

2.1. Dyrektywa 2011/93/UE z 13.12.2011 r. w sprawie zwalczania niegodziwego traktowania w celach seksualnych i wykorzystywania seksualnego dzieci oraz pornografii dziecięcej | str. 55

2.2. Dyrektywa 2012/29/UE z 25.10.2012 r. o minimalnych standardach ochrony, praw i wsparcia ofiar przestępstw | str. 66

2.3. Dyrektywa 2011/99/EU z 13.12.2011 r. w sprawie europejskiego nakazu ochrony | str. 77

2.4. Strategia Unii Europejskiej na rzecz praw dziecka z 2021 r. | str. 79

2.5. Wdrażanie europejskich standardów wymiaru sprawiedliwości przyjaznego dzieciom w krajach Unii Europejskiej | str. 83

2.5.1. Raport Agencji Praw Podstawowych UE (FRA) z 2017 r. | str. 83

2.5.2. Raport Komisji Europejskiej z 2022 r. dotyczący ewaluacji dyrektywy 2012/29/EU i efektywności jej wdrażania | str. 91

2.6. Prawa dzieci ofiar przestępstw w projekcie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady z 23.07.2023 r. zmieniającej dyrektywę 2012/29/UE | str. 94

Rozdział 3

Dziecko jako szczególny rodzaj świadka w świetle wyników badań wiktymizacji, badań psychologicznych i praktyki procesowej w krajach europejskich i USA | str. 101

3.1. Badania wiktymizacji dzieci | str. 101

3.2. Dziecko jako ofiara i świadek w świetle badań psychologicznych | str. 111

3.3. Wyniki badań praktyki procesowej w USA | str. 123

Rozdział 4

Prawnokarna ochrona dzieci w polskim Kodeksie karnym z 1997 r. | str. 129

4.1. Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajowości (rozdział XXV Kodeksu karnego) | str. 129

4.1.1. Uwagi wstępne | str. 129

4.1.2. Zgwałcenie małoletniego poniżej lat 15 (art. 197 § 4 k.k.) | str. 135

4.1.3. Nadużycie zależności (art. 199 k.k.) | str. 146

4.1.4. Obcowanie płciowe z małoletnim poniżej 15 lat i prezentacja treści pornograficznych (art. 200 k.k.) | str. 150

4.1.5. Elektroniczna korupcja seksualna małoletniego – grooming (art. 200a k.k.) | str. 154

4.1.6. Zakaz publicznego propagowania zachowań o charakterze pedofilskim (art. 200b k.k.) | str. 158

4.1.7. Kazirodztwo (art. 201 k.k.) | str. 159

4.1.8. Pornografia z udziałem małoletnich (art. 202 § 3, 4, 4a–4c k.k.) | str. 160

4.2. Wybrane przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece (rozdział XXVI Kodeksu karnego) | str. 163

4.2.1. Uwagi wstępne | str. 163

4.2.2. Znęcanie się (art. 207 k.k.) | str. 164

4.2.3. Rozpijanie nieletniego (art. 208 k.k.) | str. 166

4.3. Wybrane przestępstwa przeciwko dzieciom z rozdziału XXV Kodeksu karnego w świetle badań statystycznych | str. 167

Rozdział 5

Pokrzywdzone dziecko jako strona w polskim procesie karnym | str. 171

5.1. Pojęcie ofiary przestępstwa a definicja pokrzywdzonego i podstawowe uprawnienia wynikające ze statusu pokrzywdzonego dziecka | str. 171

5.2. Uprawnienia pokrzywdzonego jako strony w postępowaniu przygotowawczym | str. 182

5.3. Uprawnienia pokrzywdzonego jako strony postępowania sądowego | str. 185

5.3.1. Pokrzywdzony jako oskarżyciel posiłkowy | str. 185

5.3.2. Pokrzywdzony jako oskarżyciel prywatny | str. 191

5.3.3. Uprawnienia pokrzywdzonego niebędącego oskarżycielem w postępowaniu sądowym | str. 193

5.4. Reprezentacja pokrzywdzonego dziecka w postępowaniu karnym | str. 197

5.5. Aktywność pokrzywdzonych jako stron procesowych w świetle wyników badań | str. 205

Rozdział 6

Prawa ochronne dziecka jako świadka | str. 211

6.1. Uwagi wstępne | str. 211

6.2. Zasady przesłuchania małoletniego świadka z art. 171 k.p.k. | str. 213

6.3. Przesłuchanie małoletniego pokrzywdzonego i świadka na podstawie art. 185a i 185b k.p.k. | str. 216

6.3.1. Przesłuchanie małoletniego pokrzywdzonego na podstawie art. 185a | str. 216

6.3.2. Przesłuchanie małoletniego świadka na podstawie art. 185b | str. 227

6.4. Przesłuchanie dziecka pokrzywdzonego przestępstwami z art. 197–199 k.k. | str. 230

6.5. Przesłuchanie świadka z zaburzeniami (art. 185e k.p.k.) | str. 234

6.6. Prawa ochronne dziecka jako świadka na rozprawie sądowej | str. 239

6.7. Wyniki badań praktyki procesowej | str. 242

Rozdział 7

Konflikt uprawnień pokrzywdzonego dziecka z prawami oskarżonego | str. 247

7.1. Uwagi wstępne | str. 247

7.2. Sfera poznawcza procesu karnego | str. 250

7.3. Decyzyjna faza procesu | str. 255

7.3.1. Uwagi wstępne | str. 255

7.3.2. Prawo pokrzywdzonego dziecka jako strony procesowej | str. 256

7.3.3. Konflikt między ochronną funkcją środków zapobiegawczych a prawem oskarżonego do obrony | str. 263

7.4. Mediacja między pokrzywdzonym dzieckiem a sprawcą przestępstwa | str. 269

Rozdział 8

Prawa, ochrona i wsparcie dzieci pokrzywdzonych przestępstwem poza procesem karnym | str. 279

8.1. Ustawa z 13.05.2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich | str. 279

8.2. Państwowa Komisja do spraw przeciwdziałania wykorzystaniu seksualnemu małoletnich poniżej lat 15 | str. 284

8.3. Szczególne uprawnienia i środki ochrony dzieci jako ofiar przemocy domowej | str. 289

8.3.1. Uwagi wstępne | str. 289

8.3.2. Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy domowej z 29.07.2005 r. | str. 290

8.3.3. „Ustawa antyprzemocowa” z 30.04.2020 r. | str. 293

8.4. Wsparcie dzieci ze środków Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej – Funduszu Sprawiedliwości | str. 295

Zakończenie | str. 299

Bibliografia | str. 319