Kodeks karny. Komentarz / Igor Zgoliński, Tomasz Oczkowski, Agata Ziółkowska, Violetta Konarska-Wrzosek, Arkadiusz Lach, Jerzy Lachowski

W 4. wydaniu komentarza uwzględniono i poddano wnikliwej analizie wszystkie zmiany normatywne, które miały miejsce w latach 2020–2023 w przepisach Kodeksu karnego, w tym m.in.:

• likwidację kary 25 lat pozbawienia wolności;
• wprowadzenie elastycznego wymiaru kar do 30 lat pozbawienia wolności;
• wydłużenie okresu przedawnienia karalności za zabójstwo z 30 do 40 lat;
• zwiększenie liczby przestępstw niepodlegających przedawnieniu (np. zgwałcenie dziecka lub zgwałcenie ze szczególnym okrucieństwem);
• wprowadzenie kary dożywotniego pozbawienia wolności bez możliwości warunkowego zwolnienia.

Rozwiązania problemów pojawiających się na tle praktycznego stosowania przepisów Kodeksu karnego zostały wsparte argumentacją autorów lub innych uznanych przedstawicieli doktryny prawa karnego oraz poglądami wyrażonymi w orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów apelacyjnych.

W książce czytelnik znajdzie syntetyczne omówienie, a jednocześnie wnikliwą wykładnię przepisów Kodeksu karnego, co pozwoli na rozwianie pojawiających się niekiedy wątpliwości w ich poprawnym rozumieniu i prawidłowym, praktycznym stosowaniu. Zawarte w komentarzu treści są wyrażone przystępnie, co zapewni ich łatwą i dość szybką lekturę.

Komentarz jest przeznaczony przede wszystkim dla praktyków, tj. sędziów, prokuratorów, adwokatów, radców prawnych oraz prawników aplikujących w tych zawodach. Ponadto może być przydatny studentom kierunków prawa i administracji, a w szczególności seminarzystom oraz doktorantom piszącym prace z zakresu prawa karnego.

Wykaz skrótów | str. 21

Od Autora | str. 31

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny(tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 1138 ze zm) | str. 33

Część ogólna | str. 35

Rozdział I. Zasady odpowiedzialności karnej | str. 37

Art. 1.         [Pojęcie przestępstwa] | str. 37

Art. 2.         [Przestępstwa skutkowe z zaniechania] | str. 46

Art. 3.         [Zasada humanitaryzmu] | str. 51

Art. 4.         [Zasady stosowania ustawy karnej] | str. 54

Art. 5.         [Zasada terytorialności] | str. 66

Art. 6.         [Czas i miejsce popełnienia czynu zabronionego] | str. 68

Art. 7.         [Kwalifikacja przestępstw. Zbrodnia i występek] | str. 74

Art. 8.         [Zasada ustalania strony podmiotowej] | str. 76

Art. 9.         [Strona podmiotowa czynu. Umyślność i nieumyślność] | str. 78

Art. 10.       [Zdolność wiekowa odpowiedzialności karnej] | str. 90

Art. 11.       [Jedność czynu. Zbieg przepisów ustawy] | str. 95

Art. 12.       [Czyn ciągły] | str. 101

Rozdział II. Formy popełnienia przestępstwa | str. 111

Art. 13.       [Usiłowanie] | str. 112

Art. 14.       [Wymiar kary za usiłowanie] | str. 124

Art. 15.       [Czynny żal przy usiłowaniu i jego prawnokarne skutki] | str. 126

Art. 16.       [Przygotowanie i jego karalność] | str. 131

Art. 17.       [Bezkarność karalnego przygotowania] | str. 137

Art. 18.       [Formy sprawstwa] | str. 139

Art. 19.       [Wymiar kary za podżeganie i pomocnictwo] | str. 164

Art. 20.       [Niezależność odpowiedzialności osób współdziałających] | str. 166

Art. 21.       [Zasada indywidualizacji odpowiedzialności. Odpowiedzialność współdziałających za przestępstwa indywidualne co do sprawcy] | str. 167

Art. 22.       [Przejaw akcesoryjności odpowiedzialności podżegacza i pomocnika] | str. 168

Art. 23.        [Czynny żal współdziałającego i jego prawnokarne skutki] | str. 170

Art. 24.       [Odpowiedzialność prowokatora] | str. 171

Rozdział III. Wyłączenie odpowiedzialności karnej? | str. 1173

Art. 25.       [Kontratyp obrony koniecznej] | str. 176

Art. 26.       [Stan wyższej konieczności. Kolizja obowiązków] | str. 188

Art. 27.       [Kontratyp ryzyka nowatorskiego] | str. 197

Art. 28.       [Błąd co do okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego] | str. 200

Art. 29.        [Błąd co do okoliczności wyłączającej odpowiedzialność] | str. 208

Art. 30.       [Błąd co do bezprawności] | str. 213

Art. 31.       [Niepoczytalność, poczytalność ograniczona. Warunki odpowiedzialności karnej] | str. 216

Rozdział IV. Kary | str. 224

Art. 32.       [Katalog kar] | str. 225

Art. 33.       [Kara grzywny] | str. 230

Art. 34.       [Kara ograniczenia wolności. Czas jej trwania i treść] | str. 239

Art. 35.       [Treść kary ograniczenia wolności – rozwinięcie] | str. 244

Art. 36.       (uchylony) | str. 250

Art. 37.       [Kara pozbawienia wolności] | str. 250

Art. 37a.     [Możliwość stosowania wolnościowych kar zamiennych] | str. 254

Art. 37b.     [Możliwość orzekania kary mieszanej (łączonej)] | str. 259

Art. 38.       [Obniżenie albo nadzwyczajne obostrzenie górnej granicy kary] | str. 264

Rozdział V. Środki karne | str. 267

Art. 39.       [Katalog środków karnych]  | str. 267

Art. 40.       [Pozbawienie praw publicznych] | str. 277

Art. 41.       [Zakazy związane z wykonywaniem pracy zarobkowej] | str. 284

Art. 41a.     [Zakaz kontaktowania się] | str. 302

Art. 41b.     [Zakaz wstępu na imprezę masową] | str. 316

Art. 41c.     [Zakaz hazardowy] | str. 331

Art. 42.       [Zakaz prowadzenia pojazdów] | str. 338

Art. 43.       [Okres obowiązywania środków karnych] | str. 351

Art. 43a.     [Świadczenie pieniężne] | str. 354

Art. 43b.     [Podanie wyroku do publicznej wiadomości] | str. 358

Art. 43ba.   [Degradacja] | str. 361

Art. 43bb.   [Rozszerzenie przesłanek orzekania degradacji] | str. 366

Art. 43c.     [Obowiązek zawiadomienia właściwego sądu rodzinnego] | str. 370

Rozdział Va. Przepadek i środki kompensacyjne | str. 372

Art. 44.       [Przepadek narzędzi i przedmiotów pochodzących z przestępstwa] | str. 372

Art. 44a.     [Przepadek przedsiębiorstwa]  | str. 379

Art. 44b.     [Przepadek pojazdu mechanicznego lub jego równowartości] | str. 387

Art. 45.       [Przepadek korzyści osiągniętych z przestępstwa] | str. 391

Art. 45a.     [Orzekanie przepadku bez skazywania sprawcy] | str. 399

Art. 46.        [Środek kompensacyjny oraz „kompensacyjna” nawiązka] | str. 404

Art. 47.       [Nawiązka] | str. 412

Art. 47a.     (uchylony) | str. 417

Art. 48.       [Granice nawiązki] | str. 417

Art. 49–52. (uchylone) | str. 417

Rozdział VI. Zasady wymiaru kary i środków karnych | str. 418

Art. 53.       [Zasady i dyrektywy ogólne wymiaru kary] | str. 419

Art. 54.       [Dyrektywy szczególne wymiaru kary] | str. 438

Art. 55.       [Indywidualizacja wymiaru kary] | str. 441

Art. 56.       [Odpowiednie stosowanie] | str. 441

Art. 57.       [Zbieg podstaw do nadzwyczajnego złagodzenia lub obostrzenia kary] | str. 443

Art. 57a.     [Wymiar kary za występek chuligański] | str. 446

Art. 57b.      [Kara orzekana za przestępstwo będące czynem ciągłym] | str. 448

Art. 58.       [Wybór rodzaju kary. Prymat kar wolnościowych] | str. 449

Art. 59.       [Samoistne orzekanie innych środków zamiast kary] | str. 452

Art. 59a.     (uchylony) | str. 454

Art. 60.       [Nadzwyczajne złagodzenie kary] | str. 454

Art. 60a.     (uchylony) | str. 464

Art. 61.       [Odstąpienie od wymierzenia kary] | str. 464

Art. 62.       [Określenie rodzaju i typu zakładu karnego oraz systemu terapeutycznego] | str. 466

Art. 63.       [Zaliczenia na poczet kary lub środków karnych] | str. 468

Rozdział VII. Powrót do przestępstwa | str. 473

Art. 64.       [Recydywa szczególna podstawowa i wielokrotna] | str. 473

Art. 64a.     [Podwyższenie górnego ustawowego zagrożenia karą] | str. 483

Art. 65.       [Stałe źródło dochodu lub działania w zorganizowanej grupie lub związku przestępczym bądź przestępstwo o charakterze terrorystycznym] | str. 484

Rozdział VIII. Środki związane z poddaniem sprawcy próbie | str. 488

Art. 66.       [Warunkowe umorzenie postępowania – przesłanki] | str. 489

Art. 67.       [Okres próby. Dozór. Obowiązki] | str. 495

Art. 68.       [Podjęcie postępowania warunkowo umorzonego] | str. 500

Art. 69.       [Warunkowe zawieszenie wykonania orzeczonej kary] | str. 504

Art. 70.       [Okresy próby] | str. 510

Art. 71.       [Grzywna orzekana w razie zawieszenia kary] | str. 512

Art. 72.       [Obowiązki probacyjne] | str. 515

Art. 73.       [Dozór] | str. 527

Art. 74.       [Wysłuchanie skazanego przed nałożeniem obowiązków. Możliwość dokonywania zmian w zakresie obowiązków i dozoru] | str. 528

Art. 75.       [Zarządzenie wykonania zawieszonej kary – obligatoryjne albo fakultatywne. Możliwość skrócenia kary zarządzonej do wykonania] | str. 531

Art. 75a.     (uchylony) | str. 536

Art. 76.       [Zatarcie skazania przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary] | str. 536

Art. 77.       [Warunkowe przedterminowe zwolnienie – przesłanki materialne. Wyznaczenie surowszych ograniczeń warunkowego zwolnienia] | str. 537

Art. 78.       [Przesłanki formalne] | str. 545

Art. 79.       [Przesłanki formalne przy odbywaniu dwóch lub więcej kar niepodlegających łączeniu] | str. 548

Art. 80.       [Okresy próby] | str. 550

Art. 81.       [Ponowne warunkowe zwolnienie] | str. 552

Art. 82.       [Uznanie kary za odbytą. Zaliczanie odbytej kary na poczet kary łącznej] | str. 554

Art. 83.       [Możliwość zwolnienia od reszty kary ograniczenia wolności] | str. 555

Art. 84.       [Możliwość skrócenia okresu wykonywania środków karnych] | str. 558

Art. 84a.     (uchylony)                                                                                                      563

Rozdział IX. Zbieg przestępstw oraz łączenie kar i środków karnych | str. 564

Art. 85.       [Warunki orzekania kary łącznej] | str. 564

Art. 85a.      [Okoliczności uwzględniane przy orzekaniu kary łącznej] | str. 568

Art. 86.       [Kara łączna. Wymiar] | str. 571

Art. 87.       [Łączenie kary pozbawienia wolności z ograniczeniem wolności] | str. 573

Art. 88.       [Kara łączna 25 lat lub dożywotniego pozbawienia wolności] | str. 575

Art. 89.       [Warunkowe zawieszenie wykonania kary łącznej] | str. 576

Art. 89a.     [Warunkowe zawieszenie wykonania kary łącznej. Dopuszczalność orzeczenia grzywny. Okres próby] | str. 579

Art. 90.        [Środki karne i środki zabezpieczające oraz ich łączenie] | str. 582

Art. 91.       [Ciąg przestępstw] | str. 585

Art. 91a.     [Wyrok łączny] | str. 592

Art. 92–92a. (uchylone) | str. 593

Rozdział X. Środki zabezpieczające | str. 594

Art. 93.       (uchylony) | str. 594

Art. 93a.     [Środki zabezpieczające – katalog] | str. 594

Art. 93b.     [Orzekanie środków zabezpieczających] | str. 598

Art. 93c.     [Podmiotowy zakres stosowania] | str. 603

Art. 93d.      [Czas orzekania i stosowania środków zabezpieczających] | str. 609

Art. 93e.     [Obowiązek poddania się nieprzerwanej kontroli] | str. 613

Art. 93f.      [Obowiązki sprawcy związane z orzeczoną terapią] | str. 614

Art. 93g.     [Przesłanki orzekania umieszczenia w zakładzie psychiatrycznym] | str. 615

Art. 94–98. (uchylone) | str. 619

Art. 99.       [Orzekanie zakazów lub nakazów jako środka zabezpieczającego] | str. 619

Art. 100.     (uchylony) | str. 621

Rozdział XI. Przedawnienie | str. 622

Art. 101.     [Przedawnienie karalności] | str. 622

Art. 102.     [Przedłużenie terminów przedawnienia] | str. 628

Art. 103.     [Przedawnienie wykonania orzeczonej kary] | str. 631

Art. 104.     [Spoczywanie terminu przedawnienia] | str. 633

Art. 105.     [Wyłączenie przedawnienia] | str. 634

Rozdział XII. Zatarcie skazania | str. 637

Art. 106.     [Istota zatarcia skazania i jego skutki] | str. 637

Art. 106a.   [Wyłączenie spod zatarcia skazania] | str. 639

Art. 107.     [Terminy wymagane do zatarcia skazania] | str. 640

Art. 107a.   (uchylony) | str. 642

Art. 108.     [Zatarcie dwóch lub więcej skazań] | str. 642

Rozdział XIII. Odpowiedzialność za przestępstwa popełnione za granicą | str. 644

Art. 109.     [Odpowiedzialność obywatela polskiego] | str. 645

Art. 110.     [Odpowiedzialność cudzoziemca] | str. 647

Art. 111.     [Warunek uznawania czynu za przestępstwo w miejscu jego popełnienia] | str. 649

Art. 112.     [Bezwarunkowe stosowanie ustawy polskiej] | str. 651

Art. 112a.   [Rozszerzenie bezwarunkowego stosowania ustawy polskiej] | str. 653

Art. 113.     [Zasada represji wszechświatowej] | str. 657

Art. 114.     [Ukaranie za granicą a polska jurysdykcja] | str. 661

Art. 114a.   [Zasada wzajemnego uznawania orzeczeń skazujących w ramach UE] | str. 669

Rozdział XIV. Objaśnienie wyrażeń ustawowych | str. 672

Art. 115. § 1.         [Definicja czynu zabronionego] | str. 672

Art. 115. § 2.         [Mierniki stopnia społecznej szkodliwości czynu] | str. 674

Art. 115. § 3.         [Podobieństwo przestępstw – kryteria] | str. 679

Art. 115. § 4.         [Korzyść majątkowa lub osobista odnoszona z czynu zabronionego] | str. 681

Art. 115. § 5–7.     [Definicja mienia znacznej oraz wielkiej wartości; szkody znacznej oraz w wielkich rozmiarach] | str. 683

Art. 115. § 7a.       [Szkoda w wielkich rozmiarach] | str. 686

Art. 115. § 8.          (uchylony) | str. 686

Art. 115. § 9.         [Zakres pojęcia rzeczy ruchomej lub przedmiotu] | str. 686

Art. 115. § 9a.       [Wykładnia pojęcia szczególnej zuchwałości] | str. 689

Art. 115. § 10.       [Definicja młodocianego sprawcy] | str. 691

Art. 115. § 11.       [Krąg osób najbliższych] | str. 693

Art. 115. § 12.       [Zakres znaczeniowy groźby bezprawnej] | str. 695

Art. 115. § 13.       [Krąg osób o prawnokarnym statusie funkcjonariusza publicznego] | str. 696

Art. 115. § 14.       [Pojęcie dokumentu] | str. 704

Art. 115. § 14a.     [Pojęcie faktury] | str. 706

Art. 115. § 15.       [Prawnokarne rozumienie statku wodnego] | str. 708

Art. 115. § 16.       [Pojęcie stanu nietrzeźwości i jego probierze] | str. 708

Art. 115. § 17.       [Pojęcie żołnierza] | str. 710

Art. 115. § 18.       [Pojęcie rozkazu] | str. 711

Art. 115. § 19.         [Zakres pojęcia osoby pełniącej funkcję publiczną] | str. 711

Art. 115. § 20.       [Definicja przestępstwa o charakterze terrorystycznym] | str. 714

Art. 115. § 21.       [Chuligański charakter występku] | str. 717

Art. 115. § 22.       [Pojęcie handlu ludźmi] | str. 720

Art. 115. § 22a.     [Pojęcie adopcji] | str. 725

Art. 115. § 23.       [Pojęcie niewolnictwa] | str. 726

Art. 115. § 24.       [Rozmiar działalności przedsiębiorstwa] | str. 726

Art. 115. § 25.       [Maksymalne pozaodsetkowe koszty kredytów i pożyczek konsumenckich] | str. 727

Rozdział XV. Stosunek do ustaw szczególnych | str. 729

Art. 116.       [Zakres stosowania przepisów części ogólnej Kodeksu karnego]  | str. 729

Część szczególna | str. 735

Rozdział XVI. Przestępstwa przeciwko pokojowi, ludzkości oraz przestępstwa wojenne | str. 737

Art. 117.     [Wojna napastnicza] | str. 738

Art. 118.     [Eksterminacja] | str. 740

Art. 118a.   [Zbrodnie przeciwko ludzkości] | str. 743

Art. 119.     [Dyskryminacja] | str. 750

Art. 120.     [Stosowanie środków masowej zagłady] | str. 752

Art. 121.     [Wytwarzanie, gromadzenie zakazanych środków lub obrót nimi] | str. 753

Art. 122.     [Niedopuszczalne sposoby lub środki walki] | str. 755

Art. 123.     [Zamach na życie lub zdrowie jeńców wojennych lub ludności cywilnej] | str. 757

Art. 124.     [Przestępne naruszenie prawa międzynarodowego] | str. 760

Art. 125.     [Uszkadzanie i zabieranie dóbr kultury] | str. 762

Art. 126.     [Bezprawne używanie znaków] | str. 764

Art. 126a.   [Publiczne nawoływanie do przestępstw przeciwko pokojowi, ludzkości oraz przestępstw wojennych lub pochwalanie ich] | str. 764

Art. 126b.   [Odpowiedzialność osób niedopełniających obowiązku należytej kontroli] | str. 765

Art. 126c.   [Karalność przygotowania] | str. 767

Rozdział XVII. Przestępstwa przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej | str. 769

Art. 127.     [Zamach stanu] | str. 769

Art. 128.     [Zamach na konstytucyjny organ RP] | str. 772

Art. 129.     [Nadużycie zaufania w stosunkach z zagranicą] | str. 774

Art. 130.     [Szpiegostwo] | str. 776

Art. 131.     [Klauzula niekaralności] | str. 782

Art. 132.     [Dezinformacja wywiadowcza] | str. 784

Art. 132a.   (utracił moc) | str. 785

Art. 133.     [Znieważenie Narodu lub Państwa Polskiego] | str. 785

Art. 134.     [Zamach na życie Prezydenta RP] | str. 786

Art. 135.     [Czynna napaść lub znieważenie Prezydenta RP] | str. 787

Art. 136.     [Czynna napaść lub znieważenie przedstawiciela obcego państwa] | str. 790

Art. 137.      [Publiczne znieważenie znaku lub symbolu państwowego] | str. 792

Art. 138.     [Zasada wzajemności] | str. 793

Art. 139.     [Przepadek przedmiotów] | str. 794

Rozdział XVIII. Przestępstwa przeciwko obronności | str. 795

Art. 140.     [Zamach na jednostkę Sił Zbrojnych RP] | str. 798

Art. 141.     [Podjęcie służby w obcym wojsku] | str. 805

Art. 142.     [Zaciąg do wojska obcego] | str. 813

Art. 143.     [Samouszkodzenie i inne podstępne zabiegi w celu zwolnienia od służby wojskowej] | str. 817

Art. 144.     [Uchylanie się od odbywania służby wojskowej] | str. 824

Art. 145.     [Uchylanie się od pełnienia służby zastępczej] | str. 829

Art. 146.     [Dobrowolny powrót] | str. 833

Art. 147.     [Niezdolność do pełnienia służby] | str. 834

Rozdział XIX. Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu | str. 835

Art. 148.     [Zabójstwo] | str. 835

Art. 148a.   [Przyjęcie zlecenia zabójstwa] | str. 857