Pokrzywdzony jako uczestnik postępowań represyjnych. Czwarty wierzchołek trójkąta?

Monografia jest zwieńczeniem trzyletnich prac w ramach projektu naukowego uzyskanego z Narodowego Centrum Nauki w programie Opus 12 (HS-5) realizowanego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego.

W ostatnich kilkunastu latach obserwuje się znaczne zainteresowanie naukowe problematyką pokrzywdzonego - osoby, która poniosła uszczerbek w związku z popełnionym przestępstwem. Zjawisko to stanowi między innymi efekt działań unifikacyjnych w przestrzeni prawnej Unii Europejskiej, wzrostu znaczenia ruchu obrony praw i wolności obywatelskich, a także wzrostu świadomości prawnej uczestników postępowania.

W ostatnich latach ustawodawca rozszerzył zakres uprawnień pokrzywdzonego w procesie karnym - zmiany zostały wprowadzone m.in. przez:

• ustawę z 10.1.2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego, ustawy - Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania karnego, ustawy o świadku koronnym oraz ustawy o ochronie informacji niejawnych (Dz.U. Nr 17, poz. 155 ze zm.), w której to sąd lub odpowiednio prokurator za zgodą pokrzywdzonego lub z jego inicjatywy, może skierować sprawę do instytucji lub osoby godnej zaufania w celu przeprowadzenia postępowania mediacyjnego między pokrzywdzonym i oskarżonym czy też w imieniu pokrzywdzonego jako osoby nieporadnej może wystąpić osoba, pod której piecza pokrzywdzony pozostaje;
• ustawę z 27.9.2013 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1282), dotyczącą m.in. dobrowolności udziału oskarżonego i pokrzywdzonego w postępowaniu mediacyjnym, a także możliwości złożenia przez pokrzywdzonego oświadczenia, że przystępuje do postępowania jako oskarżyciel posiłkowy w terminie 14 dni od powiadomienia go o cofnięciu przez oskarżyciela publicznego aktu oskarżenia;
• ustawę z 19.7.2019 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 1694), dotyczącą m.in. aktu oskarżenia wniesionego przez pokrzywdzonego czy odstąpienia od przesłuchania pokrzywdzonego w charakterze świadka.

Autorzy nie skupiają się tylko na roli pokrzywdzonego w postępowaniu przygotowawczym i sądowym w KPK, ale też badają jego uprawnienia w przepisach regulujących postępowanie w stosunku do nieletnich, postępowanie przeciwko podmiotom zbiorowym, w sprawach dyscyplinarnych czy wobec sprawców wykroczeń. Dzięki temu Czytelnik będzie mógł znaleźć kompleksową odpowiedzi na nurtujące go pytania.

Prezentowana pozycja swoją materią obejmuje wiele artykułów, których autorzy rozważają i wyjaśniają problematykę m.in.:

• koncepcji i pozycji pokrzywdzonego w procesie karnym z różnych perspektyw – między innymi wiktymologii oraz osób wykonujących zawody prawnicze,
• praw pokrzywdzonego do sądu,
• wzoru pouczeń pokrzywdzonego,
• obowiązku denuncjacji,
• konsekwencji procesowych śmierci pokrzywdzonego,
• pozornie pokrzywdzonego w niektórych sprawach,
• przesłuchania w charakterze świadka,
• specyfiki pokrzywdzonego małoletniego.

Publikację przygotowano z myślą o sędziach, prokuratorach a także osobach zajmujących się profesjonalnie świadczeniem pomocy prawnej, jak: adwokatach i radcach prawych, jak również aplikantach. Ponadto, będzie ona przydatna dla wszystkich osób zainteresowanych omawianą tematyką.

Monografia stanowi zbiór opracowań ponad 40 autorów, na różnym etapie drogi naukowej oraz o zróżnicowanym doświadczeniu badawczym. To zestawienie stanowi o wartości monografii, spotykają się bowiem w niej stanowiska ugruntowane, wyrażane w sposób pewny, a mające poparcie w osobistych przemyśleniach i ocenie badań prowadzonych przez autorów. (...) należy podkreślić wagę naukową recenzowanego opracowania, wynikającą nie tylko z podjętego tematu badań, ale również przyjętych perspektyw i metod badawczych. Monografia jest ciekawa, ma duże walory poznawcze (zwłaszcza teksty stanowiące prezentację wyników badań empirycznych albo komentowane w aparaturze naukowej opisy przypadków).

fragment recenzji prof. dr hab. Hanny Paluszkiewicz

Książka dotyczy ważnego zagadnienia zarówno z perspektywy teoretycznej, jak i praktycznej. Udział pokrzywdzonego w procesie karnym (a także innych postępowaniach o charakterze represyjnym) ma bowiem wielowymiarowe implikacje. Przede wszystkim jest to zagadnienie bardzo istotne z punktu widzenia sprawiedliwościowej funkcji prawa represyjnego. (...) Choć kwestie dotyczące pokrzywdzonych były już wielokrotnie poruszane w polskiej doktrynie karnoprocesowej to jednak recenzowana publikacja wyróżnia się na tym tle nie tylko aktualnością, ale także silnym naciskiem na praktyczny aspekt funkcjonowania pokrzywdzonego w sprawach o charakterze represyjnym.

fragment recenzji prof. UWr dr hab. Wojciecha Jasińskiego