Ochrona prawna świadka w polskim procesie karnym / Katarzyna Kochel

W książce autorka przedstawia najczęściej występujące problemy interpretacyjne, a także praktyczne, związane ze stosowaniem prawnych środków ochrony świadka w polskim procesie karnym.

Szczegółowo omawia regulacje prawne służące pozyskiwaniu materiału dowodowego przydatnego w dokonywaniu ustaleń faktycznych. Zwraca też uwagę na konieczność zagwarantowania świadkowi bezpieczeństwa osobistego i komfortu występowania w tym charakterze w postępowaniu karnym.

Opracowanie uwzględnienia ostatnie ważne nowelizacje Kodeksu postępowania karnego z lat 2023–2024, dotyczące m.in.:

• zasad przeprowadzania przesłuchania osób, które nie ukończyły 18 lat,
• uchylania pytań dotyczących życia seksualnego świadka,
• przesłuchania świadka z zaburzeniami psychicznymi.

Autorka zaprezentowała wyniki badań przepisów Kodeksu postępowania karnego i orzecznictwa w zakresie wyodrębnienia określonych rozwiązań na podstawie wartości, dóbr prawnych, które najczęściej doznają ograniczeń w związku z uzyskaniem statusu świadka.

Książka jest przeznaczona dla prawników praktyków – sędziów, prokuratorów, adwokatów, radców prawnych. Zainteresuje także teoretyków prawa, specjalistów z zakresu postępowania karnego i ochrony praw człowieka.

Wykaz skrótów | str. 11

Wstęp | str. 15

Rozdział I

Podstawowe pojęcia, typy i stopnie ochrony prawnej świadka | str. 23

1. Pojęcie „świadek” determinujące rodzaje ochrony prawnej | str. 23
2. Kategorie świadków z uwagi na ich status prawny | str. 26

2.1. Świadek o statusie zwyczajnym | str. 27

2.2. Świadek-pokrzywdzony | str. 27

2.3. Świadek anonimowy | str. 30

2.4. Świadek koronny | str. 31

2.5. Świadek małoletni | str. 32

2.6. Świadek-współoskarżony, świadek-skazany | str. 33

2.7. Świadek z zaburzeniami | str. 34

3. Cele ochrony prawnej świadka | str. 34
4. Pojęcie kodeksowego systemu ochrony prawnej świadka | str. 36
5. Typy i stopnie (poziomy) ochrony prawnej świadka | str. 45
6. Wnioski końcowe | str. 52

Rozdział II

Kodeksowy system ochrony prawnej świadka służący zapewnieniu bezpieczeństwa | str. 53

1. Uwagi wprowadzające | str. 53
2. Przeprowadzenie okazania w sposób uniemożliwiający rozpoznanie osoby przesłuchiwanej przez osobę rozpoznawaną (art. 173 § 2 k.p.k.) | str. 55
3. Przesłuchanie poza siedzibą organu wzywającego na przesłuchanie – przesłuchanie przy pomocy urządzeń technicznych (art. 177 § 1a–1d k.p.k.), w miejscu pobytu świadka (art. 177 § 2 k.p.k.) oraz przez sędziego wyznaczonego lub sąd wezwany (art. 396 § 2 k.p.k.) | str. 59
4. Prawo do odmowy składania zeznań przez świadka, oskarżonego w innej toczącej się sprawie o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem (art. 182 § 3 k.p.k.) | str. 63
5. Zachowanie w tajemnicy okoliczności ułatwiających ujawnienie tożsamości świadka, w tym danych osobowych, o ile nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia w sprawie (art. 184 k.p.k.), oraz specjalny tryb przesłuchania, instytucja tzw. świadka incognito | str. 68
6. Ochronny charakter niektórych przepisów dotyczących stosowania środków przymusu | str. 89

6.1. Nieujawnianie oskarżonemu i obrońcy dowodów z zeznań w przypadku wystąpienia uzasadnionej obawy niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia albo wolności świadka lub osoby dla niego najbliższej (art. 250 § 2a k.p.k.) | str. 92

6.2. Zawiadomienie o ucieczce skazanego z zakładu karnego i decyzjach modyfikujących stosowanie tymczasowego aresztowania (art. 253 § 3 i 4 k.p.k.) | str. 96

6.3. Ochronny charakter niektórych środków przymusu (art. 244 § 1a i 1b, art. 275 § 2 i 3 oraz art. 275a k.p.k.) | str. 103

6.3.1. Zatrzymanie sprawcy przemocy domowej w sytuacji zaistnienia uzasadnionego przypuszczenia, że sprawca popełnił przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej (art. 244 § 1a i 1b k.p.k.) | str. 105

6.3.2. Zakaz kontaktowania się oskarżonego z pokrzywdzonym, zakaz zbliżania się do określonych osób oraz nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym (art. 275 § 2–3 k.p.k.) | str. 110

6.3.3. Nakaz opuszczenia lokalu mieszkalnego zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym i jego najbliższego otoczenia, zakaz zbliżania się do pokrzywdzonego na wskazaną odległość (art. 275a k.p.k.) | str. 119

6.3.4. Zakaz zbliżania się na wskazaną odległość oraz zakaz kontaktów stosowane wobec oskarżonego o przestępstwo popełnione w stosunku do członka personelu medycznego lub osoby przybranej personelowi medycznemu (art. 276a § 1 i 1a k.p.k.) | str. 127

7. Quasi-list żelazny (art. 589 k.p.k.) | str. 131
8. Ochrona interesów ekonomicznych świadka (art. 618 § 1 pkt 7, art. 618a–618e, 618k–618l k.p.k.) | str. 139
9. Podsumowanie | str. 142

Rozdział III

Kodeksowy system ochrony prawnej świadka służący zapewnieniu swobody wypowiedzi | str. 145

1. Uwagi wprowadzające | str. 145
2. Zasady dotyczące przeprowadzania czynności przesłuchania ujęte w art. 171 i 370 k.p.k. | str. 148

2.1. Wymóg zapewnienia spontanicznego wypowiedzenia się na pierwszym etapie przesłuchania (art. 171 § 1 i art. 370 § 1 k.p.k.) | str. 149

2.2. Zakazy dowodowe dotyczące przesłuchania świadka i skutki ich naruszenia (art. 171 § 5 i 7 k.p.k.) | str. 154

2.3. Uchylanie pytań (art. 171 § 4, 4a i 6 oraz art. 370 § 4 k.p.k.) | str. 184

2.3.1. Pytania sugerujące osobie przesłuchiwanej treść odpowiedzi | str. 185

2.3.2. Pytania dotyczące życia seksualnego (art. 171 § 4a k.p.k.) | str. 190

2.3.3. Pytania nieistotne | str. 193

2.3.4. Pytania niestosowne | str. 194

3. Obecność osoby trzeciej podczas czynności dowodowej przesłuchania świadka (art. 87 § 1 i 2, art. 171 § 3, art. 299a § 1 k.p.k.) | str. 198

3.1. Prawo do ustanowienia pełnomocnika art. 87 § 1 i 2 k.p.k. | str. 200

3.2. Przesłuchanie małoletniego świadka w obecności jego przedstawiciela ustawowego lub faktycznego opiekuna (art. 171 § 3 k.p.k.) | str. 206

3.3. Obecność osoby wskazanej przez pokrzywdzonego podczas czynności z jego udziałem (art. 299a § 1 k.p.k.) | str. 217

4. Uchylenie się świadka od odpowiedzi na pytanie, jeżeli udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić świadka lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe (art. 183 § 1 k.p.k.) | str. 228
5. Szczególne tryby przesłuchania świadków o specjalnych potrzebach | str. 242

5.1. Przesłuchanie z uwagi na wiek i rodzaj przestępstwa w sprawach przestępstw dokonanych z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej, przestępstw przeciwko wolności, przestępstw przeciwko rodzinie i opiece lub przestępstw seksualnych (art. 147 § 2a, art. 185a–185c i art. 185f k.p.k.) | str. 242

5.2. Przesłuchanie świadków z zaburzeniami (art. 185e k.p.k.) | str. 264

6. Możliwość zarządzenia przez przewodniczącego rozprawy opuszczenia sali rozpraw przez przedstawicieli środków masowego przekazu na czas przesłuchania świadka, jeżeli ich obecność mogłaby oddziaływać krępująco na jego zeznania (art. 357 § 5 k.p.k.) | str. 270
7. Przesłuchanie pod nieobecność oskarżonego, czasowo usuniętego z sali sądowej, jeśli jego obecność mogłaby oddziaływać krępująco na zeznania świadka, oraz przesłuchanie w trybie telekonferencji (art. 390 § 2–5 k.p.k.) | str. 274
8. Podsumowanie | str. 284

Rozdział IV

Kodeksowy system ochrony prawnej świadka służący realizacji prawa do prywatności | str. 285

1. Uwagi wprowadzające | str. 285
2. Anonimizacja danych (art. 148a k.p.k.) | str. 286
3. Prawo do odmowy składania zeznań (art. 182 § 1 i 2 k.p.k.) | str. 296
4. Prawo żądania przesłuchania na rozprawie z wyłączeniem jawności z uwagi na obawę narażenia świadka bądź osoby dla niego najbliższej na hańbę (art. 183 § 2 k.p.k.) | str. 319
5. Zwolnienie z zeznawania lub odpowiedzi na pytania świadka pozostającego z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym (art. 185 k.p.k.) | str. 326
6. Zakaz zadawania świadkowi pytań zmierzających do ujawnienia miejsca zamieszkania lub miejsca pracy (art. 191 § 1b k.p.k.) | str. 341
7. Wyłączenie jawności rozprawy (art. 359 pkt 2, art. 360 § 1 pkt 1 lit. b i art. 360 § 1 pkt 1 lit. d k.p.k.) | str. 346
8. Umieszczenie danych kontaktowych świadków w załączniku do aktu oskarżenia (art. 333 § 3 i art. 334 § 1–2 k.p.k.) | str. 350
9. Ograniczony zakres przeprowadzania oględzin i badania świadka (art. 192 i 192a k.p.k.) | str. 352
10. Podsumowanie | str. 359

Zakończenie | str. 361

Bibliografia | str. 369

Wykaz aktów prawnych | str. 383

Wykaz orzecznictwa | str. 387