Ludzkie działanie. Traktat o ekonomii / Ludwig von Mises

„Ludwig von Mises był jednym z najwybitniejszych ekonomistów w dziejach cywilizacji Zachodu. Jego dzieła przesycone są duchem wolności. (...) Mamy wobec niego trudny do spłacenia dług”.

Ronald Reagan

Książka, która czekała na polskie wydanie prawie 60 lat (pierwsze wydanie Human Action to rok 1949). Opus magnum nestora austriackiej szkoły ekonomii Ludwiga von Misesa. Chłodna, rzeczowa rozprawa z socjalizmem, interwencjonizmem i wszelkimi odmianami pseudoekonomii; gruntowny wykład prakseologii i głęboka refleksja nad prawidłowościami i ograniczeniami, jakim podlega ludzkie działanie. Po 1989 roku stało się oczywiste, że socjalizm nie może się udać. Mises wiedział o tym już w latach czterdziestych, a więc wtedy, kiedy wielu intelektualistów wiązało z tym ustrojem wielkie nadzieje.

Ludzkie działanie miało 4 wydania amerykańskie i zostało przetłumaczone na kilkanaście języków, w tym chiński, japoński, rosyjski i czeski. Mamy je wreszcie po polsku. Ludwig von Mises był najwybitniejszym obrońcą kapitalizmu i krytykiem socjalizmu w XX wieku, najważniejszym przedstawicielem austriackiej szkoły ekonomii, nauczycielem Hayeka, Rothbarda oraz wielu innych ekonomistów i naukowców. Przez całe dorosłe życie pisał i wykładał w różnych krajach. Jest autorem kilkudziesięciu książek i ponad 250 artykułów. Po polsku ukazały się dotychczas: Interwencjonizm, Mentalność antykapitalistyczna, Liberalizm w tradycji klasycznej, Planowany chaos, Biurokracja, Ekonomia i polityka, Wspomnienia, Teoria a historia, Socjalizm, Teoria pieniądza i kredytu, Kalkulacja ekonomiczna w socjalizmie. Mimo to w naszym kraju jest wciąż prawie nieznany, choć nawet jego adwersarz Oskar Lange pisał, że Misesowi należy się pomnik. Mamy nadzieję, że ukazanie się Ludzkiego działania przerwie milczenie wokół dorobku Misesa. Ludzkie działanie to lektura obowiązkowa nie tylko dla wykładowców uczelni ekonomicznych i ich studentów, lecz także wszystkich, którzy chcą zrozumieć, czym jest na prawdę ekonomia. Uroczysta prezentacja książki odbyła się podczas konferencji "Mises obrońca cywilizacji i ekonomii" w Warszawie, 27 października 2007 r.

Wprowadzenie

1. Ekonomia i prakseologia

2. Epistemologiczny problem ogólnej teorii ludzkiego działania

3. Teoria ekonomiczna i praktyka ludzkiego działania

4. Podsumowanie

Część pierwsza

Ludzkie działanie

i. Działający człowiek

1. Działanie celowe a reakcje zwierzęce

2. Wstępne warunki ludzkiego działania

O szczęściu

O instynktach i odruchach

3. Ludzkie działanie jako coś danego ostatecznie (as an ultimate given)

4. Racjonalność i irracjonalność; subiektywizm i obiektywizm badań prakseologicznych

5. Przyczynowość jako warunek działania

6. Ja i inni

O pożyteczności instynktów

Cel ostateczny

Człowiek wegetatywny

ii. Epistemologiczne zagadnienia nauk o ludzkim działaniu

1. Prakseologia a historia

2. Formalny i aprioryczny charakter prakseologii

Rzekoma odmienność logiki człowieka pierwotnego

3. Podejście a priori a rzeczywistość

4. Zasada indywidualizmu metodologicznego

Ja i My

5. Zasada metodologicznej pojedynczości (methodological singularism)

6. Indywidualne i zmienne cechy ludzkiego działania

7. Zakres i specyficzna metoda historii

8. Konceptualizacja i rozumienie

Historia naturalna i historia człowieka

9. O typach idealnych

10. Metoda ekonomii

11. Ograniczenia pojęć prakseologicznych

iii. Ekonomia i bunt przeciw rozumowi

1. Bunt przeciw rozumowi

2. Logiczny aspekt polilogizmu

3. Prakseologiczny aspekt polilogizmu

4. Polilogizm rasowy

5. Polilogizm i rozumienie

6. W obronie rozumu

iv. Pierwsza analiza kategorii działania

1. Cele i środki

2. Skala wartości

3. Skala potrzeb

4. Działanie jako wymiana

v. Czas

1. Czas jako czynnik prakseologiczny

2. Przeszłość, teraźniejszość i przyszłość

3. Oszczędzanie czasu

4. Związki czasowe między działaniami

vi. Niepewność

1. Niepewność i działanie

2. Znaczenie prawdopodobieństwa

3. Prawdopodobieństwo klas

4. Prawdopodobieństwo zdarzeń jednostkowych

5. Liczbowe przedstawienie prawdopodobieństwa zdarzeń jednostkowych

6. Zakład, hazard, gra

7. Przewidywanie prakseologiczne

vii. Działanie w świecie

1. Prawo użyteczności krańcowej

2. Prawo przychodów

3. Praca jako środek

Praca dająca gratyfikację bezpośrednią i praca dająca gratyfikację pośrednią

Twórczy geniusz

4. Produkcja

Część druga

Działanie w społeczeństwie

viii. Społeczeństwo

1. Współpraca między ludźmi

2. Krytyka holistycznej i metafizycznej koncepcji społeczeństwa

Prakseologia i liberalizm

Liberalizm i religia

3. Podział pracy

4. Prawo asocjacji Ricarda

Częste błędy wiążące się z prawem asocjacji

5. Skutki podziału pracy

6. Jednostka w społeczeństwie

Bajka o mistycznej wspólnocie

7. Wielkie Społeczeństwo

8. Instynkt agresji i niszczenia

Błędy popełniane we współczesnych naukach przyrodniczych, zwłaszcza przez darwinizm

ix. Rola idei

1. Ludzki rozum

2. Światopogląd i ideologia

Walka z błędami

3. Ideologia, władza, przemoc, rządzenie

Tradycjonalizm jako ideologia

4. Melioryzm i idea postępu

x. Wymiana w społeczeństwie

1. Wymiana autystyczna i wymiana między ludźmi

2. Związki oparte na kontrakcie i związki oparte na hegemonii

3. Działanie oparte na kalkulacji

Część trzecia

Kalkulacja ekonomiczna

xi. Ocena wartości bez kalkulacji

1. Gradacja środków

2. Fikcja barteru w elementarnej teorii wartości i cen

Teoria wartości i socjalizm

3. Problem kalkulacji ekonomicznej

4. Kalkulacja ekonomiczna i rynek

xii. Sfera kalkulacji ekonomicznej

1. Charakter zapisów księgowych

2. Granice kalkulacji ekonomicznej

3. Zmienność cen

4. Stabilizacja

5. Korzenie idei stabilizacji

xiii. Kalkulacja pieniężna jako narzędzie działania

1. Kalkulacja pieniężna jako metoda myślenia

2. Kalkulacja ekonomiczna i nauka o ludzkim działaniu

Część czwarta

Katalaktyka lub ekonomia społeczeństwa rynkowego

xiv. Przedmiot i metoda katalaktyki

1. Określenie granic problematyki katalaktycznej

Negowanie ekonomii

2. Metoda konstrukcji myślowych

3. Czysta gospodarka rynkowa

Maksymalizacja zysków

4. Gospodarka autystyczna

5. Stan spoczynku i gospodarka jednostajnie funkcjonująca

6. Gospodarka stacjonarna

7. Integracja funkcji katalaktycznych

Funkcja przedsiębiorcy w gospodarce stacjonarnej

xv. Rynek

1. Charakterystyka gospodarki rynkowej

2. Dobra kapitałowe i kapitał

3. Kapitalizm

4. Suwerenność konsumentów

Metaforyczne zastosowanie słownictwa związanego z władzą polityczną

5. Konkurencja

6. Wolność

7. Nierówność zamożności i dochodów

8. Zysk i strata przedsiębiorcy

9. Zyski i straty przedsiębiorcy w rozwijającej się gospodarce

Moralne potępienie zysku

Kilka uwag na temat rzekomej zmory podkonsumpcji oraz tezy o sile nabywczej

10. Organizatorzy, menedżerowie, technicy i biurokraci

11. Proces selekcji

12. Jednostka i rynek

13. Propaganda komercyjna

14. „Volkswirtschaft” (Gospodarka narodowa)

xvi. Ceny

1. Proces kształtowania się cen

2. Ocena wartości i wycena

3. Ceny dóbr wyższych rzędów

Ograniczenia wyceny czynników produkcji

4. Rachunek kosztów

5. Katalaktyka logiczna a katalaktyka matematyczna

6. Ceny monopolowe

Matematyczne ujęcie teorii cen monopolowych

7. Reputacja firmy

8. Monopol po stronie popytu

9. Wpływ cen monopolowych na konsumpcję

10. Dyskryminacja cenowa stosowana przez sprzedawcę

11. Dyskryminacja cenowa stosowana przez nabywcę

12. Związki cenowe

13. Ceny i dochód

14. Ceny i produkcja

15. Mrzonka cen nierynkowych

xvii. Wymiana pośrednia

1. Środki wymiany i pieniądz

2. Uwagi na temat niektórych rozpowszechnionych błędów

3. Popyt na pieniądz i podaż pieniądza

Epistemologiczne znaczenie teorii pochodzenia pieniądza Carla Mengera

4. Określenie siły nabywczej pieniądza

5. Problem Hume’a i Milla a siła napędowa pieniądza

6. Zmiany siły nabywczej pieniądza wywołane czynnikami pieniężnymi oraz sytuacją na rynku dóbr

Inflacja i deflacja; inflacjonizm i deflacjonizm

7. Kalkulacja pieniężna a zmiany siły nabywczej pieniądza

8. Przewidywanie oczekiwanych zmian siły nabywczej pieniądza

9. Specyficzna wartość pieniądza

10. Znaczenie relacji pieniężnej

11. Substytuty pieniądza

12. Ograniczenia emisji fiducjarnych środków płatniczych

Uwagi na temat dyskusji o wolnej bankowości

13. Wielkość i struktura zasobów gotówkowych

14. Bilans płatniczy

15. Kursy dewizowe

16. Stopy procentowe i relacja pieniężna

17. Wtórne środki wymiany

18. Inflacjonistyczna interpretacja historii

19. Standard złota

Międzynarodowa współpraca monetarna

xviii. Działanie w czasie

1. Perspektywa w ocenie okresów czasowych

2. Preferencja czasowa jako istotny czynnik działania

Uwagi na temat rozwoju teorii preferencji czasowej

3. Dobra kapitałowe

4. Okres produkcji, czas oczekiwania i okres zabezpieczenia

Wydłużenie okresu zabezpieczenia poza spodziewaną długość życia działającego człowieka

Przykłady zastosowania teorii preferencji czasowej

5. Zamienność dóbr kapitałowych

6. Wpływ przeszłości na działanie

7. Akumulacja, utrzymanie i konsumpcja kapitału

8. Mobilność inwestora

9. Pieniądz i kapitał; oszczędności i inwestycje

xix. Procent

1. Zjawisko procentu

2. Procent pierwotny

3. Wysokość stóp procentowych

4. Procent pierwotny w zmieniającej się gospodarce

5. Obliczanie procentu

xx. Procent, ekspansja kredytowa i cykl koniunkturalny

1. Problemy

2. Składnik rynkowej stopy procentowej związany z przedsiębiorczością

3. Ażio cenowe jako składnik rynkowej stopy procentowej brutto

4. Rynek kredytowy

5. Wpływ zmian w relacji pieniężnej na procent pierwotny

6. Wpływ inflacji i ekspansji kredytowej na rynkową stopę procentową brutto

Rzekoma możliwość wyeliminowania depresji przez wprowadzenie rządów totalitarnych

7. Wpływ deflacji i ograniczenia kredytu na rynkową stopę procentową brutto

Różnica między ekspansją kredytową a zwykłą inflacją

8. Pieniężna (oparta na kredycie fiducjarnym) teoria cyklu koniunkturalnego

9. Wpływ cyklu koniunkturalnego na gospodarkę rynkową

Rola niewykorzystanych czynników produkcji w pierwszych etapach boomu

Błędy niepieniężnych wyjaśnień cyklu koniunkturalnego

xxi. Praca i płace

1. Praca introwersyjna i ekstrawersyjna

2. Radość i znużenie związane z pracą

3. Płace

4. Bezrobocie katalaktyczne

5. Płace brutto i płace netto

6. Płace i środki utrzymania

Porównanie historycznego wyjaśnienia stawek płac i teorematu regresji

7. Wpływ przykrości pracy na podaż pracy

Uwagi na temat rozpowszechnionej interpretacji „rewolucji przemysłowej”

8. Wpływ zmienności rynku na stawki płac 5299. Rynek pracy

Praca zwierząt i niewolników

xxii. Pozaludzkie pierwotne czynniki produkcji

1. Ogólne uwagi dotyczące teorii renty

2. Czynnik czasu w wykorzystaniu ziemi

3. Ziemia submarginalna

4. Ziemia jako przestrzeń działania

5. Ceny ziemi

Mit ziemi

xxiii. Dane rynku

1. Teoria i dane

2. Rola władzy

3. Historyczna rola wojny i podboju

4. Realny człowiek jako datum

5. Okres dostosowania

6. Granice praw własności oraz zagadnienie kosztów zewnętrznych i korzyści zewnętrznych

Korzyści zewnętrzne związane z twórczością intelektualną

Przywileje i quasi-przywileje

xxiv. Zgodność i konflikt interesów

1. Ostateczne źródło zysku i straty na rynku

2. Ograniczenie liczby dzieci

3. Harmonia „dobrze pojętych” interesów

4. Własność prywatna

5. Konflikty naszych czasów

Część piąta

Współpraca społeczna bez rynku

xxv. Konstrukcja myślowa społeczeństwa socjalistycznego

1. Historyczne pochodzenie idei socjalizmu

2. Doktryna socjalizmu

3. Prakseologiczny charakter socjalizmu

xxvi. Niemożność kalkulacji ekonomicznej w socjalizmie

1. Problem

2. Dawne, nieudane próby zrozumienia problemu

3. Najnowsze propozycje dotyczące kalkulacji ekonomicznej w socjalizmie

4. Metoda prób i błędów

5. Quasi-rynek

6. Równania różniczkowe ekonomii matematycznej

Część szósta

Skrępowana gospodarka rynkowa

xxvii. Rząd i rynek

1. Koncepcja trzeciego systemu

2. Interwencja

3. Wytyczenie granic funkcji rządu

4. Prawość jako podstawowa norma w działaniach jednostki

5. Znaczenie „laissez faire”

6. Bezpośrednia ingerencja rządu w konsumpcję

Korupcja

xxviii. Ingerencja przez opodatkowanie

1. Podatek neutralny

2. Podatek totalny

3. Fiskalne i niefiskalne cele opodatkowania

4. Trzy rodzaje interwencjonizmu podatkowego

xxix. Restrykcje dotyczące produkcji

1. Natura restrykcji

2. Cena restrykcji

3. Restrykcje jako przywilej

4. Restrykcje jako system gospodarczy

xxx. Ingerencja w strukturę cen

1. Rząd i autonomia rynku

2. Reakcja rynku na ingerencję rządu

Uwagi na temat przyczyn upadku starożytnych cywilizacji

3. Płace minimalne

Katalaktyczne aspekty ruchu związkowego

xxxi. Manipulacja pieniądzem i kredytem

1. Rząd i obieg pieniężny

2. Interwencjonistyczny aspekt przepisów o prawnym środku płatniczym

3. Ewolucja współczesnych metod manipulacji obrotem pieniężnym

4. Cele dewaluacji

5. Ekspansja kredytowa

Mrzonka polityki antycyklicznej

6. Kontrola kursów walutowych i dwustronne umowy handlowe

xxxii. Konfiskata i redystrybucja

1. Filozofia konfiskaty

2. Reforma rolna

3. Opodatkowanie jako konfiskata

Opodatkowanie konfiskacyjne i ryzyko

xxxiii. Syndykalizm i korporacjonizm

1. Idea syndykalizmu

2. Błędy syndykalizmu

3. Elementy syndykalistyczne w modnych koncepcjach polityki gospodarczej

4. Socjalizm gildyjny i korporacjonizm

xxxiv. Ekonomia wojny

1. Wojna totalna

2. Wojna i gospodarka rynkowa

3. Wojna i autarkia

4. Bezsens wojny

xxxv. Zasada dobrobytu przeciw zasadzie rynku

1. Argumenty przeciw gospodarce rynkowej

2. Ubóstwo

3. Nierówność

4. Brak bezpieczeństwa

5. Sprawiedliwość społeczna

xxxvi. Kryzys interwencjonizmu

1. Skutki interwencjonizmu

2. Wyczerpanie funduszu rezerwowego

3. Koniec interwencjonizmu

Część siódma

Miejsce ekonomii w społeczeństwie

xxxvii. Nieokreślony charakter ekonomii

1. Wyjątkowość ekonomii

2. Ekonomia i opinia publiczna

3. Złudzenia dawnych liberałów

xxxviii. Miejsce ekonomii w edukacji

1. Studia ekonomiczne

2. Ekonomia jako zawód

3. Prognozowanie jako zawód

4. Ekonomia i uniwersytety

5. Szkolnictwo powszechne i ekonomia

6. Ekonomia i obywatel

7. Ekonomia i wolność

xxxix. Ekonomia i podstawowe zagadnienia ludzkiej egzystencji

1. Nauka i życie

2. Ekonomia i sądy wartościujące

3. Poznanie ekonomiczne i ludzkie działanie

Indeks nazwisk

Indeks rzeczowy