Nadużycie uprawnień procesowych przez prokuratora i sędziego w procesie karnym / Paweł Wiliński

Tematyka nadużycia uprawnień procesowych przez prokuratora i sędziego rzadko jest poruszana i omawiana. W pracy przedstawiono zachowania wykonywane w ramach formalnie dopuszczalnych działań podmiotu uprawnionego do dokonania ważnej czynności procesowej, która często prowadzi do nadmiernej swobody działania organów procesowych, trudnej do uchwycenia i do oceny dla uczestnika postępowania karnego. Jest to więc w pewnym sensie książka o nadużyciu władzy. Obejmuje te jego aspekty, które są związane z wymiarem sprawiedliwości w sprawach karnych. Nadużywanie uprawnień procesowych przez prokuratora i sędziego to swoistego rodzaju tabu. O zjawisku tym wprawdzie wiadomo powszechnie, co potwierdzić może każdy praktyk – sędzia, obrońca, prokurator, pełnomocnik. Znają je też pozostali uczestnicy postępowania, a zwłaszcza strony. Jednak nie mówi się o nim zbyt głośno ani zbyt wiele. Tylko sporadycznie wskazuje się na nie w orzeczeniach. Nieczęsto nadużycia takie piętnuje się publicznie. Jest to zaskakujące, zwłaszcza gdy zaczynamy uświadamiać sobie ich skalę i znaczenie.

Publikacja zainteresuje prawników praktyków: adwokatów, radców prawnych, sędziów i prokuratorów, a także inne osoby będące uczestnikami postępowania.

Wykaz skrótów | str. 11

Wprowadzenie | str. 13

Rozdział I

Pojęcie nadużycia uprawnień procesowych | str. 17

1. Teoria konfliktu i rzetelność procesu karnego a nadużycie uprawnień procesowych – kolejny etap | str. 17
2. Pojęcie nadużycia oraz nadużycia uprawnienia procesowego | str. 20

2.1. Nadużycie | str. 20

2.2. Nadużycie prawa  | str. 24

2.3. „Nadużycie” w języku prawnym i języku prawniczym | str. 26

2.4. Uprawnienie procesowe | str. 29

2.5. Nadużycie uprawnienia procesowego | str. 32

3. Podmioty nadużywające uprawnień procesowych | str. 37
4. Przedmiot nadużycia uprawnień procesowych | str. 40
5. Cechy nadużycia uprawnień procesowych przez strony | str. 43
6. Cechy nadużycia uprawnień procesowych przez organ procesowy | str. 45
7. Nadużycie uprawnień a obejście prawa | str. 46
8. Nadużycie uprawnień a obstrukcja procesowa | str. 47
9. Nadużycie uprawnień a nadużycie procesu | str. 49
10. Nadużycie uprawnień a podstęp | str. 50
11. Wykonywanie a nadużycie uprawnień procesowych | str. 51

11.1.   Prawidłowe korzystanie z uprawnień procesowych | str. 51

11.2. Swoboda oceny organu procesowego  | str. 52

11.3. Nadużycie uprawnień a niewłaściwe stosowanie normy procesowej  | str. 53

11.4. Subiektywizm ocen a nadużycie uprawnień procesowych | str. 54

11.5. Negatywne konsekwencje nadmiernej ingerencji i „paradoks pętli” | str. 55

12. Podsumowanie | str. 57

Rozdział II

Nadużycie prawa i uprawnień procesowych w systemie prawnym | str. 59

1. Uwagi ogólne. Prawo cywilne i inne dziedziny prawa | str. 59
2. Nadużycie uprawnień w postępowaniu cywilnym | str. 65
3. Nadużycie uprawnień w postępowaniu administracyjnym i sądowoadministracyjnym | str. 75
4. Nadużycie uprawnień procesowych w świetle gwarancji konstytucyjnych | str. 79
5. Koncepcja abuse of process wsystemie common law | str. 88
6. Nadużycie prawa w postępowaniu karnym | str. 89
7. Podsumowanie | str. 94

Rozdział III

Cel i przyczyny nadużycia uprawnień procesowych przez prokuratora i sędziego | str. 99

1. Uwagi ogólne | str. 99
2. Korzyść osobista jako przyczyna nadużycia uprawnień | str. 101
3. Korzyść zawodowa jako przyczyna nadużycia uprawnień | str. 103
4. Intencje i przekonania osobiste jako powód nadużycia uprawnień | str. 104
5. Dążenie do sprawności postępowania jako przyczyna nadużyć | str. 106
6. Zwalczanie skutków uprzedniego nadużycia uprawnień albo naruszenia tych uprawnień | str. 109
7. Brak wiedzy i umiejętności | str. 110
8. Syndrom „silni wobec słabych” – czyli wykorzystanie nadrzędności | str. 111
9. Inne przyczyny nadużywania uprawnień procesowych przez prokuratora i sędziego | str. 112
10. Podsumowanie | str. 112

Rozdział IV

Czynniki sprzyjające nadużywaniu uprawnień procesowych przez prokuratora i sędziego | str. 115

1. Uwagi ogólne | str. 115
2. Wady systemu prawnego | str. 117
3. Wady modelu postępowania | str. 119
4. Poziom kultury prawnej | str. 120
5. Stosowanie klauzul generalnych, odesłania do zwrotów nieostrych, nieprecyzyjność regulacji | str. 123
6. Ukształtowanie wewnętrznych reguł funkcjonowania sądów | str. 125
7. Ukształtowanie wewnętrznych reguł funkcjonowania prokuratury | str. 133
8. Podsumowanie | str. 137

Rozdział V

Klasyfikacja nadużyć procesowych | str. 139

1. Uwagi ogólne | str. 139
2. Nadużycia uprawnień procesowych I stopnia – bezskutkowe | str. 141
3. Nadużycia uprawnień procesowych II stopnia – prowadzące do ograniczenia uprawnień lub odwracalne | str. 143
4. Nadużycia uprawnień procesowych III stopnia – prowadzące do naruszenia uprawnień procesowych lub nieodwracalne | str. 144
5. Nadużycie uprawnień procesowych a nadużycie władzy (naruszenie prawa, art. 231 Kodeksu karnego) | str. 146
6. Podsumowanie | str. 148

Rozdział VI

Zachowania procesowe mogące stanowić przejawy nadużycia uprawnień procesowych przez prokuratora i sędziego  | str. 151

1. Uwagi ogólne | str. 151
2. Natężenie nadużyć uprawnień procesowych przez prokuratora | str. 152
3. Natężenie nadużyć uprawnień procesowych przez sędziego | str. 153
4. Sytuacje, w których dochodzić może do nadużycia uprawnień procesowych przez prokuratora | str. 154
5. Sytuacje, w których dochodzić może do nadużycia uprawnień procesowych przez sędziego | str. 163
6. Nadużycie uprawnień procesowych w zakresie zatrzymania i tymczasowego aresztowania | str. 169
7. Podsumowanie | str. 173

Rozdział VII

Cena nadużycia uprawnień procesowych przez prokuratora i sędziego | str. 175

1. Uwagi ogólne | str. 175
2. Cena nadużycia uprawnień w zbrodniach sądowych okresu powojennego | str. 179
3. Cena nadużycia uprawnień we współczesnych postępowaniach karnych | str. 186
4. Podsumowanie | str. 195

Rozdział VIII

Procesowe i pozaprocesowe reakcje na nadużycie uprawnień procesowych | str. 197

1. Uwagi ogólne | str. 197
2. Środki kontrolne | str. 199
3. Środki restytucyjne | str. 211
4. Środki kompensacyjne | str. 214
5. Środki dyscyplinarne | str. 218
6. Środki ustrojowokorekcyjne | str. 222
7. Skarga na nadużycie uprawnień przez prokuratora w postępowaniu przygotowawczym | str. 224

Zakończenie | str. 233

Bibliografia  | str. 235

Orzecznictwo | str. 249