Miejsce zwykłego pobytu dziecka jako podstawa jurysdykcji krajowej w rozporządzeniu Bruksela II ter / Zofia Kubicka-Grupa

Miejsce zwykłego pobytu dziecka jest podstawowym łącznikiem jurysdykcyjnym w rozporządzeniu nr 2019/1111 (Bruksela II ter), które zaczęło obowiązywać 1 sierpnia 2022 r. Łącznik ten występuje współcześnie w wielu umowach międzynarodowych regulujących prawo właściwe, jurysdykcję krajową oraz uznawanie i wykonywanie orzeczeń w sprawach cywilnych, a także w rozporządzeniach unijnych z zakresu współpracy sądowej w sprawach cywilnych. Szczególną rolę odgrywa w regulacjach obejmujących problematykę prawnorodzinną.

Autorka odpowiada na wątpliwości pojawiające się w praktyce przy ustalaniu jurysdykcji krajowej na podstawie tego łącznika także w sytuacjach nietypowych, takich jak:
• naprzemienne przebywanie dziecka w dwóch różnych państwach (np. w ramach pieczy naprzemiennej),
• przebywanie w państwie wbrew woli dziecka lub jego rodziców,
• nielegalne przebywanie dziecka na terytorium danego państwa.

Poruszane zagadnienia ilustrowane są kazusami. Autorka omawia je w kontekście orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej i sądów państw członkowskich Unii Europejskiej, Wielkiej Brytanii oraz Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, a także piśmiennictwa w języku polskim, angielskim i niemieckim. Rozważania obejmują również problematykę współstosowania przepisów rozporządzenia nr 2019/1111 i Kodeksu postępowania cywilnego.

Książka jest przeznaczona przede wszystkim dla przedstawicieli zawodów prawniczych: sędziów, adwokatów, radców prawnych.


„ (…) Mobilność obywateli poszczególnych państw Unii Europejskiej przekłada się na zwiększenie liczby spraw rodzinnych z elementem zagranicznym (sprawy małżeńskie, sprawy dotyczące odpowiedzialności rodzicielskiej, sprawy uprowadzenia dziecka), zaś zawarte w pracy rozważania mają także aspekt praktyczny, zyskują na aktualności”.
Z recenzji dra hab. Tadeusza Zembrzuskiego, prof. Uniwersytetu Warszawskiego

Wykaz skrótów 13
Wstęp 19
Rozdział I
Miejsce zwykłego pobytu jako łącznik jurysdykcyjny 31
1. Wprowadzenie 31
2. Miejsce zwykłego pobytu – uwagi terminologiczne 32
2.1. Uwagi de lege lata 32
2.2. Wnioski de lege ferenda 38
3. Łącznik miejsca zwykłego pobytu jako element normy jurysdykcyjnej 43
3.1. Jurysdykcja krajowa, właściwość międzynarodowa, jurysdykcja, jurysdykcja międzynarodowa – uwagi terminologiczne 43
3.2. Norma jurysdykcyjna 46
3.3. Struktura i rodzaje łączników jurysdykcyjnych 52
4. Geneza łącznika jurysdykcyjnego miejsca zwykłego pobytu 57
4.1. Uwagi wstępne 57
4.2. Od origo do domicilium 57
4.3. Miejsce zwykłego pobytu jako nowy domicyl 64
5. Zwykły pobyt na tle zamieszkania i pobytu prostego 69
5.1. Miejsce zwykłego pobytu a miejsce zamieszkania 69
5.2. Zwykły pobyt a pobyt prosty 73
5.3. Miejsce zwykłego pobytu jako łącznik kolizyjny i jurysdykcyjny 75
6. Wnioski 79
Rozdział II
Geneza łącznika miejsca zwykłego pobytu dziecka w konwencjach Haskiej Konferencji Prawa Prywatnego Międzynarodowego i w europejskim prawie procesowym cywilnym 81
1. Wprowadzenie 81
2. Miejsce zwykłego pobytu dziecka w pracach Haskiej Konferencji Prawa Prywatnego Międzynarodowego 83
2.1. Uwagi wstępne 83
2.2. Miejsce zwykłego pobytu dziecka w konwencjach Haskiej Konferencji Prawa Prywatnego Międzynarodowego 86
2.2.1. Konwencja haska z 1902 r. 86
2.2.2. Konwencja haska z 1956 r. 87
2.2.3. Konwencja haska z 1961 r. 89
2.2.4. Konwencje haskie z 1973 r. 91
2.2.5. Konwencja haska z 1980 r. 93
2.2.6. Konwencja haska z 1993 r. 97
2.2.7. Konwencja haska z 1996 r. 98
2.2.8. Protokół haski i konwencja haska z 2007 r. 105
2.3. Znaczenie pojęcia miejsca zwykłego pobytu dziecka w konwencjach Haskiej Konferencji Prawa Prywatnego Międzynarodowego 107
3. Miejsce zwykłego pobytu dziecka w europejskim prawie procesowym cywilnym 110
3.1. Europejskie prawo procesowe cywilne 110
3.1.1. Uwagi wstępne 110
3.1.2. Konwencja brukselska z 1968 r. i konwencja lugańska I 111
3.1.3. Rozporządzenie nr 44/2001 i konwencja lugańska II 115
3.2. Współpraca państw członkowskich Unii Europejskiej w dziedzinie prawa rodzinnego 119
3.2.1. Uwagi wstępne 119
3.2.2. Miejsce zwykłego pobytu dziecka w rozporządzeniu nr 1347/2000 128
3.2.3. Miejsce zwykłego pobytu dziecka w rozporządzeniu nr 2201/2003 130
3.2.4. Miejsce zwykłego pobytu dziecka w rozporządzeniu nr 4/2009 132
4. Wnioski 136
Rozdział III
Sprawy z zakresu odpowiedzialności rodzicielskiej jako przedmiot rozporządzenia nr 2019/1111 141
1. Wprowadzenie 141
2. Stosunek rozporządzenia nr 2019/1111 do innych aktów prawnych z zakresu międzynarodowego prawa rodzinnego 142
2.1. Uwagi wstępne 142
2.2. Stosunek rozporządzenia nr 2019/1111 do umów bilateralnych zawartych z państwami trzecimi 144
2.3. Stosunek rozporządzenia nr 2019/1111 do konwencji haskiej z 1980 r. 147
2.4. Stosunek rozporządzenia nr 2019/1111 do konwencji haskiej z 1996 r. 157
3. Element obcy 160
3.1. Element obcy w sprawach z zakresu odpowiedzialności rodzicielskiej 160
3.2. Jurysdykcja krajowa jako przesłanka procesowa a problem elementu obcego 161
3.3. Rozporządzenie nr 2019/1111 a sprawy „czysto wewnętrzne” 162
3.4. Charakter elementu obcego jako przesłanki stosowania rozporządzenia nr 2019/1111 165
4. Terytorialny, podmiotowy, czasowy i przedmiotowy zakres zastosowania przepisów rozporządzenia nr 2019/1111 dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej 169
4.1. Zakres terytorialny 169
4.2. Zakres podmiotowy 170
4.3. Zakres czasowy 174
4.4. Zakres przedmiotowy 174
4.4.1. Dziecko w świetle rozporządzenia nr 2019/1111 174
4.4.2. Pojęcie odpowiedzialności rodzicielskiej 180
4.4.3. Podmiot odpowiedzialności rodzicielskiej 185
4.4.4. Piecza nad dzieckiem 187
4.4.5. Prawo do osobistej styczności z dzieckiem 189
5. Sprawy dotyczące odpowiedzialności rodzicielskiej objęte przedmiotowym zakresem zastosowania rozporządzenia nr 2019/1111 192
5.1. Uwagi wstępne 192
5.2. Sprawy cywilne na tle rozporządzenia nr 2019/1111 193
5.3. Pozytywny katalog spraw z zakresu odpowiedzialności rodzicielskiej 196
5.4. Sprawy wyłączone 211
6. Wnioski 214
Rozdział IV
Dobro dziecka w rozporządzeniu nr 2019/1111 217
1. Wprowadzenie 217
2. Dobro dziecka a najlepsze interesy dziecka – uwagi terminologiczne 219
3. Znaczenie pojęcia dobra dziecka w polskim prawie rodzinnym i w Konwencji o prawach dziecka 223
3.1. Dobro dziecka jako podstawowa zasada polskiego prawa rodzinnego 223
3.2. Potrójna natura pojęcia najlepszych interesów dziecka w Konwencji o prawach dziecka 228
3.3. Problem niedookreśloności pojęcia dobra dziecka 231
4. Realizacja zasady dobra dziecka w rozporządzeniu nr 2019/1111 234
5. Regulacja podstaw jurysdykcji krajowej i przekazanie sprawy sądowi innego państwa członkowskiego w rozporządzeniu nr 2019/1111 jako realizacja zasady dobra dziecka 240
5.1. Dobro dziecka jako uzasadnienie ogólnej podstawy jurysdykcji krajowej (art. 7) 240
5.2. Dobro dziecka w szczególnych podstawach jurysdykcji krajowej 245
5.2.1. Utrzymanie jurysdykcji krajowej w sprawach o zmianę orzeczenia przyznającego prawo do osobistej styczności z dzieckiem. Ochrona prawa dziecka do kontaktów z obojgiem rodziców (art. 8) 245
5.2.2. Utrzymanie jurysdykcji krajowej w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej w przypadku bezprawnego uprowadzenia dziecka za granicę. Ochrona dziecka przed szkodliwymi skutkami wynikającymi z bezprawnego uprowadzenia (art. 9) 248
5.2.3. Wybór sądu w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej. Uwzględnienie zgodnych z dobrem dziecka interesów rodziców (art. 10) 250
5.2.4. Subsydiarna podstawa jurysdykcji krajowej. Priorytet kryterium bliskości sądu do dziecka (art. 11) 255
5.2.5. Jurysdykcja krajowa w pozostałych przypadkach. Zapewnienie dostępu do wymiaru sprawiedliwości w sprawach dotyczących dzieci (art. 14) 259
5.2.6. Jurysdykcja krajowa do stosowania środków tymczasowych, w tym środków zabezpieczających. Zabezpieczenie dobra dziecka w sprawach pilnych (art. 15) 260
5.3. Dobro dziecka jako uzasadnienie instytucji przekazania sprawy sądowi innego państwa członkowskiego (art. 12 i 13) 263
6. Wnioski 268
Rozdział V
Wykładnia pojęcia miejsca zwykłego pobytu dziecka na tle rozporządzenia nr 2019/1111 271
1. Wprowadzenie 271
2. Autonomiczna i jednolita wykładnia pojęcia miejsca zwykłego pobytu dziecka 272
3. Modele interpretacyjne pojęcia miejsca zwykłego pobytu dziecka 283
4. Kombinowany model interpretacyjny pojęcia miejsca zwykłego pobytu dziecka w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej na tle rozporządzenia nr 2201/2003 291
5. Interpretacja pojęcia miejsca zwykłego pobytu dziecka na tle rozporządzenia nr 2201/2003 w orzecznictwie sądów krajowych 296
6. Jedno czy dwa miejsca zwykłego pobytu dziecka? 303
7. Wnioski 308
Rozdział VI
Wyznaczniki miejsca zwykłego pobytu dziecka w rozporządzeniu nr 2019/1111 311
1. Wprowadzenie 311
2. Fizyczna obecność 313
2.1. Uwagi wstępne 313
2.2. Fizyczna obecność jako warunek konieczny ustalenia miejsca zwykłego pobytu dziecka 314
2.3. Fizyczna obecność jako warunek niewystarczający do ustalenia miejsca zwykłego pobytu dziecka 320
2.4. „Trwałość lub regularność” pobytu a czasowa nieobecność dziecka w państwie jego zwykłego pobytu 322
2.5. Wnioski 324
3. Problem legalności pobytu jako przesłanki ustalenia miejsca zwykłego pobytu dziecka 325
3.1. Uwagi wstępne 325
3.2. Legalność pobytu w znaczeniu administracyjnoprawnym 327
3.3. Zmiana miejsca zwykłego pobytu dziecka z naruszeniem prawa do pieczy – problem uprowadzeń rodzicielskich 329
3.4. Zmiana miejsca zwykłego pobytu dziecka na podstawie orzeczenia o charakterze tymczasowym 332
3.5. Wnioski 334
4. Integracja dziecka w środowisku społecznym i rodzinnym 335
4.1. Uwagi wstępne 335
4.2. Długość pobytu 335
4.2.1. Uwagi wstępne 335
4.2.2. Minimalna długość pobytu 336
4.2.3. Upływ czasu jako warunek determinujący zmianę miejsca zwykłego pobytu 342
4.2.4. Wnioski 345
4.3. Rodzinne i społeczne więzi dziecka 346
4.4. Warunki pobytu 351
4.5. Wiek dziecka 353
5. Wola 356
5.1. Uwagi wstępne 356
5.2. Wola rodziców 357
5.2.1. Uwagi wprowadzające 357
5.2.2. Forma wyrażenia woli 358
5.2.3. Problem (braku) zgodnej woli rodziców 359
5.2.4. Zmiana miejsca zwykłego pobytu dziecka pomimo odmiennej woli rodziców 363
5.2.5. Nieuczciwe intencje 367
5.2.6. Wnioski 369
5.3. Wola dziecka 369
6. Wnioski 373
Rozdział VII
Ustalenie jurysdykcji krajowej na podstawie łącznika miejsca zwykłego pobytu dziecka według rozporządzenia nr 2019/1111 377
1. Wprowadzenie 377
2. Sąd powołany do ustalenia miejsca zwykłego pobytu dziecka 379
3. Moment właściwy do oceny miejsca zwykłego pobytu dziecka 388
4. Badanie jurysdykcji krajowej na podstawie łącznika miejsca zwykłego pobytu dziecka 395
5. Zmiana miejsca zwykłego pobytu dziecka w toku postępowania 407
6. Konsekwencje braku miejsca zwykłego pobytu dziecka w państwie siedziby sądu 410
7. Kontrola ustaleń faktycznych co do miejsca zwykłego pobytu dziecka 416
8. Wnioski 422
Podsumowanie 425
Bibliografia 439