Ekspertyza sądowa / Maria Kała, Dariusz Wilk, Józef Wójcikiewicz, Dariusz Zuba

W książce omówiono różne rodzaje ekspertyz sądowych, m.in. antropologiczną, daktyloskopijną, toksykologiczną, alkohologiczną, genetyczną, entomologiczną, fizykochemiczną, mechanoskopijną, traseologiczną, biomechaniczną, śladów krwawych, balistyczną, wypadku drogowego, pisma ręcznego, dokumentów, dzieł sztuki, informatyczną, fonoskopijną, wariograficzną, osmologiczną, psychologiczną, psychiatryczną i quasi-świadków. Uwzględniono najnowsze światowe osiągnięcia nauk sądowych.

Przedstawiono ocenę procesową ekspertyz oraz opisano problemy i potrzeby powstające podczas współpracy pomiędzy ekspertami a zleceniodawcami ekspertyz, w relacjach biegły – organ procesowy. 

Ważnym uzupełnieniem opracowania są nowe rozdziały dotyczące metodyki ekspertyzy oraz interpretacji wyników ekspertyzy.

Publikacja jest skierowana zarówno do biegłych i ekspertów, jak i sędziów, prokuratorów, policjantów, adwokatów oraz aplikantów, a także do studentów prawa, chemii i biologii specjalizujących się w naukach sądowych. Będzie też niezbędnym źródłem wiedzy w codziennej pracy praktyków wymiaru sprawiedliwości.

Książka stanowi dzieło 37 autorów – wybitnych specjalistów w obszarze nauk sądowych, będących z reguły także wykonawcami ekspertyz w danej dziedzinie.

Wykaz skrótów   .............................................................................................................   23

Wstęp   ..............................................................................................................................   25

Piśmiennictwo   ...............................................................................................................   29

Metodyka ekspertyzy   ...................................................................................................   30

1. Wprowadzenie .........................................................................................................   30
2. Powołanie biegłego ..................................................................................................   31
3. Rozpoznanie problemu badawczego przez biegłego ..........................................   45
4. Przeprowadzenie czynności badawczych .............................................................   47

4.1.  Wybór metody badawczej   .............................................................................   47

4.2.  Czynności badawcze   ......................................................................................   49

4.3.  Analiza wyników i wnioskowanie   ...............................................................   50

5. Sporządzenie (zredagowanie) opinii .....................................................................   52
6. Nietypowe opinie ....................................................................................................   56
7. Dalsze czynności związane z opinią biegłego ......................................................   58

Piśmiennictwo   ...............................................................................................................   59

Ekspertyza daktyloskopijna   .......................................................................................   61

1. Wstęp ........................................................................................................................   61
2. Miejsce zdarzenia ....................................................................................................   61

2.1.  Typowanie miejsc pozostawienia śladów daktyloskopijnych   ..................   62

2.2.  Dokumentacja fotograficzna oraz szkic rysunkowy    .................................   64

3. Selekcja materiałów i ich przekazanie do badań laboratoryjnych ....................   64
4. Postanowienie ..........................................................................................................   65
5. Zagadnienie ekspertyz kompleksowych ...............................................................   66
6. Wizualizacja śladów linii papilarnych ..................................................................   66

6.1.  Rodzaje śladów daktyloskopijnych   ..............................................................   66

6.2.  Rodzaje metod wizualizacyjnych (ujawniających)   ....................................   67

6.3.  Rodzaje podłoży   .............................................................................................   68

6.4.  Zabezpieczanie śladów linii papilarnych ujawnionych w laboratorium   ...............................................................................................   69

6.5.  Obróbka komputerowa elektronicznych obrazów śladów linii  papilarnych   .....................................................................................................   72

7. Wykonywanie materiału porównawczego ...........................................................   73

7.1.  Daktyloskopowanie osób żywych   ................................................................   73

7.2.  Daktyloskopowanie zwłok   ............................................................................   74

7.2.1.  Daktyloskopowanie zwłok objętych wczesnymi zmianami pośmiertnymi   ...................................................................................   75

7.2.2.  Daktyloskopowanie zwłok objętych późnymi zmianami pośmiertnymi   ...................................................................................   78

8. Badania porównawcze ............................................................................................   80

8.1.  Analiza śladów i typowanie przydatności do badań identyfikacyjnych    ...........................................................................................   80

8.2.  Porównanie   .....................................................................................................   81

8.3.  Ewaluacja – szacowanie wartości uzyskanej informacji   ...........................   82

8.4.  Weryfikacja    .....................................................................................................   83

8.5.  Automatyczne systemy identyfikacji daktyloskopijnej (AFIS)   ................   83

8.6.  Opiniowanie na podstawie śladów o małej liczbie cech   ...........................   84

8.6.1.  Standard ilościowy   ...........................................................................   85

8.6.2.  Standard jakościowy   ........................................................................   86

8.6.3.  Rozwiązanie mieszane   ....................................................................   88

9. Inne rodzaje ekspertyz dermatoglifów .................................................................   89

9.1.  Ekspertyza podoskopijna   ..............................................................................   90

9.2.  Ekspertyza oparta na śladach „kompleksowych”   ......................................   90

9.3.  Ekspertyza ustalająca mechanizm powstania śladu   ..................................   91

9.4.  Ekspertyza dermatoskopijna   ........................................................................   92

9.4.1.  Ekspertyza konchoskopijna i frontoskopijna   ...............................   94

9.5.  Ekspertyza gantiskopijna   ..............................................................................   95

9.6.  Ekspertyza ustalająca podłoże śladu   ...........................................................   96

9.7.  Ekspertyza ustalająca wiek śladów daktyloskopijnych   .............................   97

9.8.  Ekspertyza cheiloskopijna   ............................................................................   98

10. Ograniczenia metodyki badań daktyloskopijnych .............................................   99

10.1. Próg informacji zawartych w śladzie   ...........................................................   99

10.2. Błędy we wnioskowaniu ekspertów   .............................................................   100

11. Podsumowanie .........................................................................................................   101

11.1. Wartość opinii daktyloskopijnych   ...............................................................   101

11.2. Przyszłość daktyloskopii   ...............................................................................   102

Piśmiennictwo   ...............................................................................................................   102

Ekspertyza antropologiczna – badanie kości   .........................................................   105

1. Antropologia sądowa i ekspertyza kostna ............................................................   105

1.1.  Wprowadzenie   ................................................................................................   105

1.2.  Zabezpieczenie dowodów i dokumentacja   .................................................   106

1.3.  Kolejność badań antropologicznych   ...........................................................   107

1.3.1.  Eliminacja artefaktów   .....................................................................   107

1.3.2.  Eliminacja kości zwierzęcych   .........................................................   108

1.3.3.  Identyfikacja kości ludzkich    ...........................................................   109

1.3.4.  Badania śladów i uszkodzeń   ...........................................................   109

1.3.5.  Określanie wieku kości (Post Mortem Interval, PMI)   .................   111

1.3.6.  Śledzenie tempa procesów tafonomicznych  .................................   115

1.2.7.  Ustalanie charakterystyk antropologicznych   ...............................   116

2. Rekonstrukcja wyglądu twarzy na podstawie czaszki ........................................   123

2.1.  Wprowadzenie   ................................................................................................   123

2.2.  Maceracja chemiczna, biologiczna i mechaniczna   ....................................   123

2.3.  Rekonstrukcja żuchwy i niezachowanych kości   ........................................   124

2.4.  Techniki rekonstrukcji   ..................................................................................   125

2.4.1.  Ustalanie grubości pokrywy tkanek miękkich   ............................   125

2.4.2.  Rekonstrukcja   ..................................................................................   125

2.4.3.  Superprojekcja  ..................................................................................   127

2.4.4.  Retusz pośmiertny   ...........................................................................   128

3. Podsumowanie .........................................................................................................   129

Piśmiennictwo   ...............................................................................................................   129

Ekspertyza antropologiczna – analiza obrazu i nagrań wideo   ...........................   131

1. Wstęp ........................................................................................................................   131
2. Różnice pomiędzy wizerunkiem trójwymiarowym a płaskim ..........................   131
3. Jakość materiału ......................................................................................................   133
4. Metody badawcze ....................................................................................................   134
5. Zagadnienie podobieństwa ....................................................................................   137
6. Fotografia jako źródło danych ...............................................................................   139
7. Porównanie wizerunków fotograficznych ............................................................   141
8. Film jako źródło danych .........................................................................................   142

8.1.  Jakość nagrania filmowego    ...........................................................................   142

8.2.  Umiejscowienie kamer   ..................................................................................   145

8.3.  Dystorsja   .........................................................................................................   146

8.4.  Cechy dynamiczne poruszania się   ...............................................................   146

8.5.  Analiza odzieży   ..............................................................................................   147

9. Porównanie film – zdjęcie ......................................................................................   147
10. Inne przykłady badań antropologicznych wizerunków ludzi ...........................   148

10.1. Portrety obrazowe   ..........................................................................................   148

10.2. Progresja wiekowa   .........................................................................................   150

10.3. Komputerowa identyfikacja osób    ................................................................   151

11. Sytuacja prawna .......................................................................................................   151

Piśmiennictwo   ...............................................................................................................   152

Ekspertyza genetyczna   ................................................................................................   154

1. Wstęp ........................................................................................................................   154
2. Rodzaje śladów biologicznych, ich zabezpieczanie i identyfikacja ...................   156

2.1.  Rodzaje śladów biologicznych  ......................................................................   156

2.2.  Zabezpieczanie śladów biologicznych   .........................................................   157

2.3.  Identyfikacja rodzaju śladów biologicznych    ...............................................   159

3. Przebieg analizy genetycznej ..................................................................................   161

3.1.  Izolacja DNA   ..................................................................................................   162

3.2.  Pomiar ilości i jakości DNA   .........................................................................   163

3.3.  Amplifikacja metodą multipleks PCR    .........................................................   164

3.4.  Elektroforetyczny rozdział produktów amplifikacji   ..................................   165

3.5.  Analiza wyników   ............................................................................................   167

4. Analiza mitochondrialnego DNA .........................................................................   169
5. Markery allosomalne stosowane w genetyce sądowej ........................................   172

5.1.  Polimorfizm chromosomu Y w genetyce sądowej   .....................................   172

5.2.  Chromosom X   ................................................................................................   175

6. Narzędzia dochodzeniowo-śledcze w genetyce sądowej ....................................   176

6.1.  Baza danych DNA   ..........................................................................................   177

6.2.  Określanie wyglądu fizycznego przez analizę DNA    ..................................   180

6.3.  Predykcja wieku człowieka   ...........................................................................   184

6.4.  Wnioskowanie o pochodzeniu biogeograficznym    .....................................   187

6.5.  Genetyczna genealogia sądowa jako narzędzie 

dochodzeniowo-śledcze   ................................................................................   189

7. Sądowe badania DNA niepochodzącego od człowieka   ......................................   189
8. Wartość dowodu z badania DNA ..........................................................................   191

8.1.  Markery STR   ..................................................................................................   192

8.1.1.  Siła dyskryminacji markerów genetycznych   ................................   193

8.1.2.  Prawo Hardy’ego -Weinberga   ..........................................................   194

8.2.  Prawdopodobieństwo przypadkowej zgodności   .......................................   196

8.3.  Prawdopodobieństwo przypadkowej zgodności w mieszaninach profili DNA   .................................................................................................................   199

8.4.  Iloraz wiarygodności   .....................................................................................   199

8.5.  Szansa winy a posteriori   ................................................................................   204

8.6.  Ślady typu LT-DNA o niskiej ilości/jakości DNA   .....................................   205

8.7.  Błąd odwrócenia uwarunkowania (sofizmaty prokuratora i adwokata)   ......................................................................................................   206

8.8.  Problem unikatowości profilu DNA    ............................................................   208

9. Statystyczna analiza pokrewieństwa dla potrzeb genetyki sądowej .................   209

9.1.  Metody statystyczne   ......................................................................................   209

9.2.  Markery haploidalne (linii matczynej i ojcowskiej)   ..................................   212

9.3.  Hipotezy badawcze   ........................................................................................   214

9.4.  Poszukiwania rodzinne   .................................................................................   215

9.5.  Oprogramowanie   ...........................................................................................   216

9.6.  Podsumowanie   ...............................................................................................   216

Piśmiennictwo   ...............................................................................................................   216

Ekspertyza toksykologiczna  .......................................................................................   222

1. Wstęp ........................................................................................................................   222
2. Podstawowe zagadnienia w toksykologii .............................................................   224

2.1.  Trucizna, zatrucie, dawka, toksyczność   ......................................................   224

2.2.  Drogi wprowadzania trucizn do organizmu   ..............................................   225

2.3.  Metabolizm i wydalanie trucizn   ..................................................................   226

2.4.  Objawy działania trucizn   ..............................................................................   227

2.5.  Czynniki warunkujące przebieg zatrucia   ...................................................   228

2.6.  Związki endogenne   ........................................................................................   229

3. Analiza toksykologiczna .........................................................................................   230

3.1.  Strategia analizy toksykologicznej   ...............................................................   230

3.2.  Materiał do badań   ..........................................................................................   231

3.3.  Przygotowanie materiału do badań   .............................................................   234

3.4.  Metody chemii analitycznej oznaczania trucizn organicznych   ...............   236

3.4.1.  Metody przesiewowe (skryningowe)   ............................................   236

3.4.2.  Metody potwierdzające   ...................................................................   237

3.4.3.  Standardy (procedury) badań identyfikacyjnych    ........................   238

3.5.  Chemiczne metody analityczne oznaczania trucizn nieorganicznych   ...   239

3.6.  Walidacja metod   ............................................................................................   240

3.7.  Interpretacja wyników analizy toksykologicznej   .......................................   241

3.7.1.  Interpretacja stężenia ksenobiotyku   ..............................................   241