Rytuał tabu w języku potocznym. Analiza konwersacyjno-interakcyjna / Ewa Urbaniak

Przedmiotem monografii jest zjawisko rytuału tabu stosowanego przez uczestników podczas sekwencji traktujących o tematach tabu. Analiza opiera się na danych empirycznych pozyskanych z transkrypcji codziennych rozmów młodych użytkowników języka polskiego. Prezentowane rozważania mają charakter konwersacyjno-interakcyjny i opierają się na założeniu, że poruszając kwestię tabu, rozmówcy stosują rytuał, o konkretnej strukturze, organizacji i bazujący na określonych mechanizmach językowych. Rytuał tabu umożliwia zatem przeprowadzenie rozmowy zgodnie z powszechnie obowiązującymi normami społeczno-kulturowymi nie zagrażając harmonii interakcyjnej. Cel badania stanowi omówienie poszczególnych elementów na poziomie konwersacyjnym oraz interakcyjnym, takich jak typy granic rytuału, jego wewnętrzny układ czy określone mechanizmy pragmatyczne. W ten sposób rytuał tabu traktowany jest jako szczególny rodzaj sekwencji, wyróżniający się określonymi strukturami i pełniący konkretne funkcje socjopragmatyczne i interpersonalne.

Przedmowa 9

Rozdział 1

Tabu w antropologii 11

1.1. James George Frazer 15

1.2. Zygmunt Freud 19

1.3. Bronisław Malinowski 24

1.4. Arnold van Gennep 27

1.5. Mary Douglas 29

1.6. Najważniejsze założenia 33

Rozdział 2

Tabu w językoznawstwie 37

2.1. Podejście leksykalno-semantyczne 40

2.2. Podejście socjolingwistyczne 42

2.3. Podejście kognitywno-pragmatyczne 43

2.3.1. Maksymy konwersacyjne Grice’a 46

2.3.2. Teoria relewancji 48

2.3.3. Teoria grzeczności językowej 51

2.3.3.1. Grzeczność językowa i teoria argumentacji 54

Rozdział 3

Rytuał tabu 57

3.1. Założenie nr 1 62

3.1.1. Tematy tabu 64

3.1.2. Gradualność tabu 69

3.2. Założenie nr 2 71

3.2.1. Rytuał interakcyjny 74

3.2.2. Model rytuału tabu 76

3.3. Założenie nr 3 80

3.4. Metoda badania 82

Rozdział 4

Granica rytuału 85

4.1. Granica rozpoczynająca tabu 86

4.1.1. Granica nr 1 87

4.1.2. Granica nr 2 89

4.1.3. Granica nr 3 91

4.2. Granica kończąca rytuał tabu 93

4.2.1. Granica kończąca nr 1 93

4.2.2. Granica kończąca nr 2 97

4.3. Znaczenie fazy liminalnej dla rytuału tabu 98

Rozdział 5

Układ sekwencji rytuału tabu 101

5.1. Sekwencja opowieści z elementami o funkcji fatycznej 106

5.2. Sekwencja typu wywiad 109

5.3. Sekwencja typu wywiad z negatywnym nastawieniem pytanego . . . 112

5.4. Sekwencja tabu jako wtrącenie 114

5.5. Wybór sekwencji tabu 116

Rozdział 6

Struktury fatyczne 119

6.1. Interiekcje 123

6.2. Struktury echo 128

6.2.1. Powtórzenie echo w wypowiedzi odbiorcy 130

6.2.2. Powtórzenie echo w wypowiedzi nadawcy 131

6.3. Komentarz 134

6.4. Dokończenie wypowiedzi 136

6.5. Mechanizmy fatyczne – podsumowanie 137

Rozdział 7

Milczenie, przemilczenie, pauza 139

7.1. Przemilczenie 140

7.2. Milczenie 143

7.3. Pauza 145

7.3.1. Pauzy wypełnione 147

7.3.1.1. Pauzy wypełnione w komunikacie nadawcy 149

7.3.1.2. Pauzy wypełnione jako reakcja odbiorcy 152

Rozdział 8

Śmiech 155

8.1. Nadawca lub odbiorca jako inicjatorzy śmiechu 158

8.2. Śmiech jako akt mowy lub jako pauza wypełniona 160

8.3. Śmiech vs. milczenie 163

Rozdział 9

Wyrażenia towarzyszące 167

9.1. Wulgaryzmy 167

9.2. Wyrażenia eufemistyczne 173

9.2.1. Że tak powiem 174

9.2.2. Jakby 176

9.2.3. Tak zwany 176

9.3. Wyrażenia towarzyszące – podsumowanie 177

Podsumowanie 179

Bibliografia 189