Na pograniczach literatury / Krzysztof Zajas, Jarosław Fazan

Teksty zgromadzone w niniejszym tomie dobrano z myślą o jak najszerszej reprezentacji powyższych możliwości, dlatego do współpracy zaproszeni zostali nie tylko historycy i teoretycy literatury, ale także historycy oraz teoretycy historiografii, kulturoznawcy, antropolodzy, socjolodzy, językoznawcy – krótko mówiąc, reprezentanci interdyscyplinarnej definicji pogranicza. Cały materiał podzielony został na trzy bloki tematyczne, stanowiące zarazem propozycje perspektyw, z jakich można konfigurować projekty badawcze dedykowane zagadnieniom pograniczności. Jak w przypadku wszystkich „miękkich” teorii, dobór ma charakter wyrywkowy i raczej otwiera niż zamyka pewne ujęcia, swoją niepełnością nakłaniając wręcz odbiorców do polemik i krytycznych uzupełnień. Już na pierwszy rzut oka widać, że nie wszystkie pogranicza przestrzenne kultury polskiej zostały odnotowane, choć wektory badawczej uwagi idą w różne strony. Spośród ogromnej liczby pisarzy pogranicznych wybrano także sylwetki kierujące uwagę w rejony zapomniane, czasem zupełnie nieobecne, również zaskakujące. Pojawiają się tu pogranicza bardzo luźno związane z tradycyjnie rozumianą „kulturą polską” dla zaznaczenia, że definicja tego pojęcia wymaga gruntownej przebudowy. A także dlatego, że pogranicza ewokują nie tylko przygraniczność i przekraczanie granic, ale i podają w wątpliwość reguły ich zakreślania. Najważniejszym zamierzeniem autorów tomu była – zaznaczona już w pierwszym tekście Ryszarda Nycza – redefinicja fundamentalnej kategorii „historii literatury polskiej”. W świetle zmian w naukach humanistycznych ostatnich dekad wszystkie trzy terminy składowe nabrały nowych znaczeń. Jeżeli w ogóle porządkowanie produkcji literackiej danego obszaru kultury w formie syntezy historycznoliterackiej ma mieć jakikolwiek sens, należy na nowo zastanowić się nad tym, czym jest historia, czym literatura oraz co rozumiemy pod pojęciem „polskości”. Dotychczasowe ich wykładnie – mimo iż nadal dominują w rzemiośle humanistycznym i przede wszystkim w dydaktyce – nie wytrzymują naporu zmian. Chodzi tu nie tylko o sygnał oczywistości, że mogą być różne historie danej literatury (abstrahując od kwestii, czy i w jaki sposób coś takiego, jak np. „literatura polska” istnieje), ale i zasugerowanie słabo bądź zgoła nieuwzględnianych w ogóle kryteriów ich konstruowania.

Krzysztof Zajas, Widnokresy literatury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
I. TEORIE
Ryszard Nycz, Możliwa historia literatury. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Włodzimierz Próchnicki, Pogranicza bez granic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
Ewa Wiegandt, „Pogranicze” jako kategoria interpretacyjna
literatury małych ojczyzn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
Jan Kieniewicz, Polskie pogranicza: próba interpretacji kolonialnej . . . . . 67
Ewa Domańska, Epistemologie pograniczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .85
Krzysztof Zajas, Polska literatura nieobecna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
Benjamin Paloff, Niewidzialni. O martwych strefach
w koncepcji literatury polskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
Eugenia Prokop -Janiec, Kategoria pogranicza we współczesnych
studiach żydowskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .134
Andrzej Romanowski, Ruskie płuco literatury polskiej . . . . . . . . . . . . . .147
Paweł Bukowiec, Tożsamość jako tekst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .162
Władysław T. Miodunka, Polski nie całkiem obc
Poza granicami polszczyzny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
II. MIEJSCA
Leonard Neuger, W Bałtyku po kolana. Wspólnota humoru . . . . . . . . . 193
Radosław Okulicz-Kozaryn, Żywila Mickiewicza i Živilė Daukantasa,
czyli adaptacja pastiszu na potrzeby wielkiej historii . . . . . . . . . . . . . . 204
Andrzej Pukszto, Pogranicza widziane z Litwy: kwestia dwuszczeblowej
tożsamości narodowej ziemiaństwa na początku XX stulecia . . . . . . . . 215
Tadeusz Bujnicki, Regionalizm i pogranicze. Przypadek wileński . . . . . .233
Jerzy Jarzębski, Pogranicze polsko -żydowskie . . . . . . . . . . . . . . . . . .248
Ēriks Jēkabsons, Polska mniejszość narodowa i kultura polska w historii
Łotwy – perspektywa współczesna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
Helena Krasowska, Różne oblicza tożsamości kulturowej
na pograniczach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .278
Alois Woldan, Wielki tekst huculski jako pole transgresji między
literaturami narodowymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288
Leszek Szaruga, Blaski i cienie koncepcji Międzymorza . . . . . . . . . . . . 302
III. SYLWETKI
Basil Kerski, „Czuć się bliżej kontynentu”. Jerzego Stempowskiego
powojenne dzienniki z podróży do Niemiec . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315
Andrzej Hejmej, W „wielokulturowym świecie”
Ryszarda Kapuścińskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .327
Alan Weiss, Jerzy Harasymowicz. Poetycki żywot na pograniczach . . . . . 340
Jarosław Fazan, Trzy pogranicza Eugeniusza Tkaczyszyna -Dyckiego . . . 366
Aleksander Fiut, Pusta tożsamość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .377
Lech Aleksy Suchomłynow, Wielokulturowość a binarna dychotomia.
Orient–Okcydent w prozie Orhana Pamuka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385
Agnieszka Czajkowska, Inni – podobni. Ludy zabajkalskie i mongolskie
w relacji Józefa Kowalewskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .403
Jan A. Choroszy, Pogranicze w praktyce pisarskiej
Władysława Łozińskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 417
Olga Ciwkacz, Ignacy Nikorowicz jako tłumacz poezji ormiańskiej . . . . . 427
Rostysław Radyszewśkyj, Lew Węgliński – poeta pogranicza
polsko -ukraińskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 438
Małgorzata Dziedzic, Stanisław Dziedzic, Józef Dietl, rektor i prezydent
z kresowego pogranicza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 453
Indeks nazwisk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 469