Dynamika transgresji twórczych. Studia przypadków pedagogów / Aleksandra Chmielińska

Przedmiotem refleksji teoretycznej oraz badań empirycznych w prezentowanej pracy jest kategoria twórczych transgresji. Słowo „transgresja”, wprowadzone do psychologii przez Józefa Kozieleckiego (1987), odnosi się do takich działań, których nadrzędnym celem jest przekraczanie granic możliwości człowieka, istniejących zarówno w świadomości wewnętrznej, jak i w otaczającej rzeczywistości. Określenie transgresji jako twórczych zawęża obszar tych badań do czynności konstruktywnych, stanowiących źródło rozwoju osobistego, zawodowego oraz działań nowych i cennych w ujęciu społecznym.

Ze Wstępu

Przedstawiony w pracy projekt badań jakościowych jest niezwykle wartościowy i oryginalny. Istnieje potrzeba podejmowania tego typu eksploracji ze względu na znaczenie tej problematyki dla rozwoju człowieka i planowania możliwych form jego wsparcia w procesach edukacyjnych, a także niedosyt analiz tego typu w polskiej literaturze naukowej.

Z recenzji prof. dr hab. Agaty Cudowskiej

Wstęp 9

Rozdział 1. Transgresje – kluczowe pojęcia i koncepcje 13

1.1. Transcendentna natura życia w ujęciu Georga Simmla 14

1.1.1. „Jesteśmy skalami” – graniczny charakter ludzkiej egzystencji 15

1.1.2. „Transcendowanie siebie” – jako istota rozwoju 16

1.1.3. Przekraczanie granic jako źródło przemian w kulturze 19

1.1.4. Aprobata twórczych możliwości człowieka – podsumowanie 22

1.2. Transgresyjność natury ludzkiej w ujęciu Józefa Kozieleckiego 22

1.2.1. Działania transgresyjne jako główny przedmiot zainteresowań 23

1.2.2. Różnorodność transgresji 24

1.2.3. „Granica psychologiczna” jako pojęcie kluczowe paradygmatu 29

1.2.4. Problem transgresyjny jako dylemat twórczy 31

1.3. Próba syntezy teorii wiodących 33

Rozdział 2. Sprawca transgresji w świetle literatury 37

2.1. Homo transgressivus jako sprawca przekraczania granic 37

2.2. Transgresja przez szaleństwo – portret romantyczny 42

2.3. Outsider jako wychodzący poza przeciętność 46

2.4. Transgresjonista jako odmieniec – biografie nietypowe kulturowo 49

2.5. Twórca jako osoba samorealizująca się 50

2.6. Geniusz – portret umysłów niepospolitych 52

2.7. Beyonder – portret transgresyjny jako teoretyczny zespół cech 56

2.8. Rozmaite oblicza transgresyjności – podsumowanie 59

Rozdział 3. Założenia metodologiczne badań własnych 61

3.1. Przedmiot badań i ramy pojęciowe 61

3.2. Problematyka badawcza 63

3.3. Metoda badań 64

3.4. Osoby biorące udział w badaniu 65

3.5. Procedura badawcza i techniki zbierania danych 67

3.6. Przebieg badań 71

3.7. Analiza materiału badawczego 72

Rozdział 4. Portrety transgresyjnych pedagogów – indywidualne sposoby przekraczania granic 75

4.1. Transgresjonista interakcyjny 77

4.2. Transgresjonista prognostyczny 90

4.3. Transgresjonista emancypacyjny 100

4.4. Transgresjonista inkrementalny 112

4.5. Transgresjonista aksjologiczny 120

4.6. Przegląd strategii transgresyjnych 128

Rozdział 5: Typy doświadczeń transgresyjnych 139

5.1. Transgresja jako doświadczenie egzystencjalne – „Wyjście ze świata myślanego” 141

5.2. Transgresja jako doświadczenie relacyjne – „Spotkanie w różnicy” 144

5.3. Transgresja jako doświadczanie generacyjne – „Kontynuacja Ja w przyszłych pokoleniach” 146

Rozdział 6: Dynamika transgresji twórczych– uogólnienia teoretyczne 151

6.1. Transgresja jako spiralny proces (samo)uczenia się – prezentacja modelu 151

6.2. Transgresja jako zmiana jakościowa 156

6.3. Transgresja – zespół cech czy proces? Podsumowanie i refleksje 158

Bibliografia 161

Spis tabel i rysunków 171

Aneks 1: Klasyfikacja VIA – sił i cnót charakteru w ujęciu Petersona i Seligmana (2004) 173

Aneks 2: Skala Transgresji Ryszarda Studenskiego 175

Aneks 3: Kwestionariusz VIA-IS (Values in Action – Inventory of Strenghts) 177

Aneks 4: Lista dyspozycji do wywiadu 186