Dorosłe dzieci więźniów. Analiza doświadczeń biograficznych / Angelika Cieślikowska-Ryczko

„Niewidzialne dzieci”, „niewinne ofiary systemu sprawiedliwości” czy „ukryte ofiary prawa” to niektóre z utrwalonych w literaturze określeń odnoszących się do osób doświadczających izolacji penitencjarnej rodzica. Autorka monografii nie tylko poddaje refleksji wymiary wspomnianej „niewidzialności”, lecz przede wszystkim analizuje wciąż mało rozpoznane długofalowe konsekwencje uwięzienia rodzica w życiu jego dorosłego już dziecka. Przyjęta interpretatywna perspektywa badawcza pozwala czytelnikowi zagłębić się w doświadczenia narratorów, odkrywając bieg ich historii uwikłanych w szeroko rozumiany kontekst kryzysu penitencjarnego. Sformułowane wnioski mogą być przydatne zarówno dla pedagogów, socjologów, kryminologów, jak i praktyków pracujących na rzecz więźniów i ich rodzin.

Wstęp 7

Część I

Kryzys penitencjarny rodziny Obszary problemowe i przegląd badań 13

1.1. Miejsce i rola rodziny w procesie resocjalizacji i readaptacji więźnia 15

1.2. Więźniowie w roli rodzica 24

1.3. Charakterystyka rodzin osób pozbawionych wolności. Wybrane problemy 27

1.4. Konsekwencje uwięzienia rodzica w życiu dziecka 37

Część II

Doświadczenie izolacji penitencjarnej rodzica w perspektywie interpretatywnej 51

2.1. Uwięzienie rodzica jako źródło przemiany lub utraty relacji 53

2.2. Symboliczny interakcjonizm w badaniu kryzysu penitencjarnego rodziny 56

2.3. Metoda badawcza. Podejście biograficzne 62

2.3.1 Podejście Fritza Schützego Podstawowe założenia teoretyczne 64

2.3.2. Autobiograficzny wywiad narracyjny – procedura i realizacja we własnych doświadczeniach badawczych 67

2.3.3. Koncepcja trajektorii cierpienia jako rama interpretacyjna 79

Część III

Analiza biograficzna procesów trajektorii cierpienia w doświadczeniach dzieci więźniów 91

3.1. Style funkcjonowania rodzin osób skazanych na karę pozbawienia wolności 93

3.1.1. Narrator w rodzinie z incydentalnym przestępstwem jako turysta „przestępczego świata” 99

3.1.2. Narrator w rodzinie z karierą przestępczą jako przewodnik po „przestępczej rzeczywistości” 105

3.1.3. Osoby znaczące w życiu dorosłych dzieci więźniów 112

3.2. Doświadczenie aresztu rodzica 122

3.2.1. Dziecko jako uczestnik aresztowania – doświadczenie incydentalne 123

3.2.2. Dziecko jako uczestnik aresztowania – doświadczenie cykliczne 127

3.2.3. Wspomnienie niedoświadczone 131

3.2.4. Areszt i uwięzienie w różnych kontekstach świadomości. Uwagi zebrane 133

3.3. Dziecko w kryzysie izolacji penitencjarnej rodzica. Bezład i odzyskiwanie kontroli 135

3.3.1. Przeobrażenia struktury rodzin i dezorganizacja relacji w codzienności odzwierciedlone w narracji 136

3.3.2. Poszukiwanie miejsca w przeobrażonej rodzinie: dziecko starego porządku 139

3.3.3. Dezorganizacja relacji rodzeństw 145

3.3.4. Techniki neutralizacji: mitologizacja winnego ojca 146

3.3.5. Techniki odwróconej neutralizacj i 155

3.4. (Auto)definiowanie piętna 163

3.4.1. Naznaczanie społeczne. Wymiary i konteksty tego, co „zewnętrzne” 166

3.4.2. Praktyki autostygmatyzacyjne. Zorientowanie do wewnątrz 170

3.4.3. Zarządzanie piętnem oraz taktyki kontroli informacji 175

3.5. Spotkanie w instytucji totalnej 180

3.5.1. Inicjacja i efekt pierwszego wrażenia 183

3.5.2. Rutynizacja lub wzmaganie intensywności doświadczenia 187

3.5.3. Doświadczenie iluzyjne 192

3.5.4. Doświadczenie obojętne 195

3.5.5. Widzenie jako tradycja, odwzajemnienie lub oczekiwanie 197

3.5.6. Perspektywa pokonującego i perspektywa pokonanego – podsumowanie 199

3.5.7. Z pozycji odwiedzanego i odwiedzającego: doświadczenie podwójnej perspektywy 200

3.6. Homecomer: odbudowa relacji między dzieckiem a powracającym rodzicem 207

3.6.1. Odzyskiwanie straconego czasu 209

3.6.2. Skonfliktowani współmałżonkowie: dziecko w roli mediatora 214

3.6.3. (Nie)powroty rodziców-recydywistów 215

3.6.4. Powroty pozorne, okolicznościowe i zaznaczanie obecności 216

Część IV

Między rekonstrukcją a interpretacją. Wokół metaforyki autobiograficznych narracji 221

4.1. Metaforyczne wymiary narracji 223

4.2. Figura narratora, opowiadacza, bohatera 232

4.3. Spektakle narracyjne – wybrane przykłady 239

4.4. Styl i cechy języka przedstawień: case study 250

Podsumowanie 257

Zakończenie 265

Aneks Charakterystyka narratorów: dane podstawowe 269

Bibliografia 273