Człowiek z niepełnosprawnością w rezerwacie przestrzeni publicznej / Zenon Gajdzica

Wyrażony w tytule niniejszego tomu rezerwat przestrzeni publicznej z pozoru stanowi dość kontrowersyjną kategorię opisu i wyjaśniania sytuacji społecznej osób niepełnosprawnych. Samo pojęcie rezerwatu nawiązuje do tradycji kolonialnej lokującej osoby niepełnosprawne w ograniczonej przestrzeni zarezerwowanej dla Innych lub/i Obcych.

Wszak rezerwat w potocznym ujęciu kojarzy się z czymś, co zamknięte i zarezerwowane dla wybranych. Jednak nie o taki rezerwat tu chodzi. Chociaż trudno oprzeć się wrażeniu, że ciągle jeszcze dla wielu z nas inność wyrażająca się ograniczoną sprawnością czy nieco odmiennym wyglądem jest wystarczającym powodem konstruowania ram funkcjonalnych i rezerwowania ról daleko innych niż te, które zwykle określamy jako wartościowe. […]

Każdy z rezerwatów generuje nieco inne problemy osób niepełnosprawnych lub jest ich następstwem. Natomiast łączy je możliwa siła oddziaływania, która sprawia, że niektóre z nich są palące. Właśnie te problemy są punktem wyjścia poszczególnych rozdziałów tej książki. […]

Publikację zamykają pozytywne przykłady przełamywania uprzedzeń – wychodzenia osób z głębszą niepełnosprawnością poza ramy przestrzeni społecznej wyznaczonej sprawnościami i ukonstytuowanymi na podstawie stereotypów możliwościami życia człowieka niepełnosprawnego.

Redaktorzy serii przyjęli słuszne założenie, że w odniesieniu do osób niepełnosprawnych palące problemy są zlokalizowane w obszarach ich społecznego funkcjonowania, a konkretnie – w barierach blokujących podejmowanie i pełnienie przez te osoby podstawowych ról życiowych. Ograniczenia te zostały określone mianem rezerwatu przestrzeni publicznej, co bardzo dobrze odzwierciedla złożoność i współwarunkowanie barier integracji osób z niepełnosprawnością. [...]

Książka posiada charakter innowacyjny, wynikający z przyjętych założeń analizy krytycznej oraz perspektywy metodologicznej. Poszczególne rozdziały obejmują większość najtrudniejszych problemów osób niepełnosprawnych w społeczeństwie polskim, demaskują ich konteksty kulturowe i prawne oraz wskazują kierunki konstruowania strategii ukierunkowanych na integrację poprzez przygotowanie do jej wymogów zarówno samych niepełnosprawnych, jak i osób bez takich obciążeń.

Prof. dr hab. Maria Chodkowska

Wprowadzenie do serii Palące Problemy Edukacji i Pedagogiki

Natura rezerwatu w życiu osoby z niepełnosprawnością

Wprowadzenie do książki

Zenon Gajdzica

CZĘŚĆ 1. TWORZENIE (SIĘ) REZERWATÓW

Rozdział 1.

Rezerwaty znaczeń niepełnosprawności jako źródła wybranych problemów pedagogicznych

Aneta Makowska

1.1. Wprowadzenie

1.2. Interakcjonizm symboliczny i kulturalizm

1.3. Rozumienie niepełnosprawności

1.4. Rezerwat jako pojęcie uwrażliwiające i model ikoniczny

1.5. Rezerwaty niepełnosprawności

1.5.1. Rezerwat kolonizatorski

1.5.2. Rezerwat ochronny

1.5.3. Rezerwat kontrkulturowy

1.6. Trop pierwszy: znaczenia niepełnosprawności jako wyznacznik działań

1.7. Trop drugi: (nie)spójność znaczeń

1.8. Trop trzeci: świadomość metod i technik pracy jako przykład przejawu (nie)świadomości wiedzy pedagogicznej

1.9. Kolejne tropy…

Wprowadzenie do serii Palące Problemy Edukacji i Pedagogiki

Działania pozorne w edukacji jako palący problem.

Wprowadzenie do książki

Maria Dudzikowa

CZĘŚĆ 1. U ŹRÓDEŁ POZORU W EDUKACJI

Rozdział 1.

Użyteczność pojęcia działań pozornych jako kategorii analitycznej.

Egzemplifikacje z obszaru edukacji i nie tylko

Maria Dudzikowa

1.1. Wstępnie zarysowane pole znaczeniowe

1.2. Zarys koncepcji działań pozornych Jana Lutyńskiego i pytania o jej aktualność

1.3. „Pełzający chaos” jako kontekst działań pozornych dzisiaj

1.4. Egzemplifikacje mechanizmów działań pozornych w obszarze edukacji

1.4.1. Spektakularne działania pozorne „na jałowym biegu”

1.4.2. Rzekomo pragmatyczne konsultacje w aksjologicznej scenerii

1.4.3. Zasada di Lampedusy w reformowaniu edukacji

1.4.4. Rewolucje w edukacji, czyli „spanie w szafie na stojąco”

Rozdział 2.

Społeczna (de)waloryzacja roli osoby niepełnosprawnej

Teresa Żółkowska

2.1. Wprowadzenie

2.2. Ponowoczesność jako przestrzeń konstruowania znaczeń niepełnosprawności intelektualnej

2.3. Projekt waloryzacji ról społecznych

2.4. Kilka refleksji na temat dekonstrukcji teorii waloryzacji ról społecznych

2.5. Rzeczywiste czy konstruowane? Strefa społecznego porzucenia czy rezerwat?

Rozdział 3.

Deprecjacja osób z niepełnosprawnością w dyskursie publicznym za pośrednictwem mediów

Dorota Podgórska-Jachnik

3.1. Wprowadzenie

3.2. Sąd nad mediami czy wczesne ostrzeganie?

3.3. Aktualny kontekst społeczny dyskursu niepełnosprawności

3.4. Co oznacza społeczne konstruowanie (pojęcia) niepełnosprawności?

3.5. Po co niepełnosprawni w mediach, czyli deprecjacja przez pominięcie

3.6. Deprecjacja poprzez stereotypy wizerunkowe

3.7. Deprecjacja przez uprzedmiotowienie osób z niepełnosprawnością a wizerunkowe korzyści z pokazywania twarzy filantropa

3.8. Deprecjacja przez niekompetencję w opisie niepełnosprawności

3.9. Gdy dobrze znaczy źle, czyli deprecjacyjny aspekt pomocy charytatywnej w mediach

3.10. Otwarcie – zamiast zakończenia

Rozdział 4.

O niemożliwej integracji społecznej osób niepełnosprawnych bez integracji systemowej sektorów polityki państwa. Analiza paradoksów prawnych i działań wdrożeniowych

Ilona Fajfer-Kruczek

4.1. Wprowadzenie

4.2. Rola osoby niepełnosprawnej jako narzędzie identyfikowania problemu

4.3. Przykładowe paradoksy w systemie prawnym i wdrożeniowym

4.4. O sprzecznościach integracji społecznej i integracji systemowej

4.5. Podsumowanie

Rozdział 5.

Reorganizacja sieci szkół specjalnych – oszczędność, racjonalizacja przestrzeni, profesjonalizacja usług czy zwykła głupota?

Zenon Gajdzica, Joanna Iwińska

5.1. Wprowadzenie

5.2. System edukacji specjalnej jako dobro

5.3. Finansowanie edukacji uczniow niepełnosprawnych – roszczenia i bariery

5.4. Oszczędności mimo wszystko, czyli o faktycznych przyczynach zmian

5.5. Podsumowanie

Rozdział 6.

Uczeń niepełnosprawny w reformowanej przestrzeni szkoły ogólnodostępnej. O realnych efektach radosnej twórczości legislacyjnej

Lucyna Legierska

6.1. Wprowadzenie

6.2. Reforma dla reformy – założenia podstawowe

6.3. O problemach konstruujących fikcję

6.3.1. Ograniczone etaty pracowników poradni

6.3.2. O zaradności nauczycieli tworzących pozór

6.3.3. Relacje szkoła – rodzic

6.3.4. Koordynator zespołu

6.3.5. Tworzenie dokumentacji

6.3.6. Kto w praktyce uczestniczy w diagnozie?

6.3.7. Zmęczeni nauczyciele

6.3.8. Wsparcie nie idzie za uczniem

6.3.9. Niewiele zajęć dodatkowych w szkołach

6.3.10. Poradnia jako koło ratunkowe

6.3.11. Nieujawnione orzeczenia i opinie

6.3.12. Kogo zakwalifikować, a z kogo zrezygnować?

6.3.13. Statystyczny rozkwit nauczania indywidualnego

6.4. Podsumowanie

Rozdział 7.

(Nie)przygotowanie zawodowe osób z niepełnosprawnością intelektualną

Beata Cytowska

7.1. Wprowadzenie

7.2. Koncepcja badań własnych

7.3. Analiza i interpretacja

7.4. Podsumowanie

Rozdział 8

Strategia kształcenia osób niepełnosprawnych. Diagnoza pozoru

Iwona Chrzanowska

8.1. Wprowadzenie

8.2. Liderzy kształcenia w Polsce?

8.3. Analiza wyników sprawdzianów i egzaminów zewnętrznych uczniów pełnosprawnych i o specjalnych potrzebach edukacyjnych

8.4. Problemy edukacji dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością na terenie Łodzi i województwa łódzkiego

8.5. Podsumowanie

CZĘŚĆ 2. MIESZKANIEC REZERWATÓW. EGZEMPLIFIKACJE

Rozdział 9

Dlaczego koniec edukacji nie jest początkiem integracji społecznej?

Osoby dorosłe z niepełnosprawnością intelektualną w lokalnej przestrzeni

Katarzyna Ćwirynkało

9.1. Wprowadzenie

9.2. Przeobrażenia społeczno-kulturowe a sytuacja dorosłych z niepełnosprawnością intelektualną

9.3. Dążenia emancypacyjne

9.4. Dążenia normalizacyjne

9.4.1. Sytuacja mieszkaniowa

9.4.2. Zatrudnienie

9.5. Podsumowanie

Rozdział 10

Kontrolująca funkcja systemu pomocy społecznej jako przeszkoda w osiąganiu niezależności życiowej przez dorosłe osoby z głębszą niepełnosprawnością intelektualną

Remigiusz Janusz Kijak

10.1. Wprowadzenie

10.2. Sprzeczna relacja pomocy i kontroli

10.3. Nakaz przyjęcia pomocy

10.4. Pomoc narzucona i próg destabilizacji

10.5. Ubezwłasnowolnienie

10.6. Rozczarowania i złudzenia na temat dorosłości osób niepełnosprawnych intelektualnie

10.7. Zamknięte drzwi – seksualność osób niepełnosprawnych intelektualnie

10.8. Podsumowanie

Rozdział 11

Respektowanie i egzekwowanie praw seksualnych osób z niepełnosprawnością – palący, nierozwiązany problem

Zdzisława Janiszewska-Nieścioruk

11.1. Walor subiektywnego i dynamicznego ujmowania zdrowia człowieka z niepełnosprawnością

11.2. Przyczyny ograniczania seksualności i praw seksualnych

11.3. Atrakcyjność fizyczna jako warunek atrakcyjności seksualnej i możliwości ekspresji seksualnych potrzeb

11.4. Stereotypy i uprzedzenia wobec seksualności osób z niepełnosprawnością

11.5. Upośledzanie i uzależnianie seksualności – paternalizm rodziców i profesjonalistów

11.6. Kontrowersje związane z partnerstwem, zawieraniem małżeństw i rodzicielstwem

11.7. Niedostatki rehabilitacji i edukacji seksualnej

11.8. Podsumowanie

Rozdział 12

Sposób porozumiewania się a miejsce osoby z uszkodzonym słuchem w zarezerwowanej przestrzeni społecznej

Urszula Bartnikowska

12.1. Wprowadzenie

12.2. Etap wczesnej interwencji

12.3. Etap edukacji szkolnej

12.4. Etap dorosłości

12.4.1. Dorosłość niedosłyszących

12.4.2. Dorosłość Głuchych

12.5. Podsumowanie

Rozdział 13.

Założone a rzeczywiste funkcje terapii zajęciowej w domach pomocy społecznej dla osób z niepełnosprawnością intelektualną

Dorota Prysak

13.1. Wprowadzenie

13.2. Dramaturgia i dystans interakcyjny jako narzędzia rozumienia i interpretowania mechanizmów terapii zajęciowej

13.3. Osadzenie terapii w koncepcji Ervinga Goffmana

13.4. Terapia zajęciowa rezerwatem w instytucji totalnej

13.4.1. Rezerwat fizyczno-materialny

13.4.2. Rezerwat psychiczny

13.4.3. Rezerwat społeczno-kulturowy

13.5. Podsumowanie

CZĘŚĆ 3. POZA REZERWATEM

Rozdział 14

Rezerwat z perspektywy agenta – o budowaniu, rozmywaniu i przekraczaniu granic rezerwatu

Dorota Kohut

14.1. Wprowadzenie

14.2. O budowaniu rezerwatu, czyli jak powstał Ośrodek

14.3. O rozmywaniu granic, czyli konstruowaniu normalności

14.4. O kształtowaniu zdolności wychowanków do przekraczania stereotypów wyznaczających obszary rezerwatów społecznych, czyli o wychowaniu i kształceniu; 308

14.5. Zamiast zakończenia

Rozdział 15.

Normalizacja po polsku, czyli historia Kuby – niepełnosprawnego pracownika przedszkola, o którym pisano w gazecie

Patrycja Jurkiewicz

15.1. Wprowadzenie

15.2. Narodziny i wczesne dzieciństwo

15.3. Pierwsze lata w Szkole Podstawowej Specjalnej nr 123 w Warszawie

15.4. Powiew zmian: zespół rewalidacyjno-wychowawczy w Przedszkolu Specjalnym nr 213 w Warszawie

15.5. Nowy rozdział w życiu: asystent w grupach rewalidacyjno-wychowawczych

15.6. Praca czy sztuka dla sztuki?

15.7. Zamiast podsumowania;

Rozdział 16.

Próba wyjścia z rezerwatu. O paradoksach ukrytych w edukacji i rewalidacji osób niepełnosprawnych

Matylda Pachowicz

16.1. Wprowadzenie

16.2. Relacje społeczne w metaforze rezerwatu

16.3. O podłożu tworzenia się rezerwatów

16.4. Rezerwat ochronny zamiast getta

16.5. „Integracja za szafą” jako przykład rezerwatu

16.6. Rezerwat sztuki

16.7. Samostanowienie i samorealizacja

16.8. Wolność i konieczność bycia sobą

16.9. Autoportret mieszkańca rezerwatu

16.10. Wyjście ewakuacyjne z rezerwatu

16.11. O naszym wewnętrznym rezerwacie

16.12. Na zakończenie… plan wyjścia z rezerwatu

Bibliografia;

Indeks rzeczowy

Indeks osób

Noty o autorach.