Stanisław Brzozowski w kręgu „Kultury” paryskiej / Monika Anna Noga

Seria JERZY GIEDROYC I… to wspólne przedsięwzięcie Stowarzyszenia Instytut Literacki Kultura oraz Uniwersytetu Łódzkiego. Publikacje mają udostępniać i przybliżać historię oraz dorobek Instytutu Literackiego w Paryżu. Proponujemy Czytelnikom indywidualne i zbiorowe monografie naukowe; naukowe edycje archiwaliów i korespondencji z zasobów Archiwum Instytutu Literackiego oraz problemowe antologie tekstów z „Kultury” i „Zeszytów Historycznych”. A także reedycje wybranych książek opublikowanych w ramach Biblioteki „Kultury”.

***

Stanisław Brzozowski w kręgu „Kultury” paryskiej to pierwsza monograficzna prezentacja spuścizny Brzozowskiego w myśli i twórczości autorów z kręgu „Kultury”: Jerzego Giedroycia, Józefa Czapskiego, Gustawa Herlinga-Grudzińskiego i Czesława Miłosza. Autorka pokazuje, jak intensywna była to obecność przez ponad pół wieku istnienia pisma, ale też zastanawia się, w czym tkwiła specyficzna siła myśli Brzozowskiego w debacie o Polsce.

***

Monika Anna Noga rysuje konstelację intelektualną „brzozowszczyków” w polskiej kulturze umysłowej i dowodzi, że plejada autorów „Kultury” zajmuje w niej ważne miejsce. Publikacja stanowi więc istotny wkład w dzieje recepcji autora Legendy Młodej Polski usytuowanej na mapie polskiego życia literackiego i umysłowego.

prof. dr hab. Marek Zaleski

To monografia rzetelna, oparta na badaniach materiałowych i archiwalnych, dobrze napisana, a przede wszystkim podejmująca problem unikalny, dotąd w druku nieprezentowany.

dr hab. Jan Zieliński

Podziękowania 7

Wykaz skrótów 9

1. Wprowadzenie 11

1.1. Zakres tematyczny 20

1.2. Próba teoretycznego ujęcia przedmiotu badań 24

1.3. Terminologia 30

2. Czapski a Brzozowski 33

2.1. Czapski przed odkryciem Legendy Młodej Polski (1919) 37

2.2. Czapski a Fiłosofow – rozwój relacji po 1919 r. 40

2.3. Brzozowski na Chocimskiej 35 i w „Domku w Kołomnie” (1934–1936) 45

2.4. Relacja Giedroycia i Fiłosofowa – rola Brzozowskiego 46

2.5. Nawiązanie do myśli Brzozowskiego w 1923 r. 50

2.6. Dyskusje wokół Brzozowskiego w „Za Swobodu!” w 1924 r. 65

2.7. Czapski o Brzozowskim na łamach „Wiadomości Literackich” 78

2.8. Brzozowski w „Domku w Kołomnie” i w „Polityce” 87

2.9. Podsumowanie 99

3. Giedroyc a Brzozowski 101

3.1. „Brzozowszczyk” czy „żeromszczyk”? 106

3.2. Niezmienna zasada Giedroycia 116

3.3. Brzozowski w ujęciu Giedroycia 118

3.4. Priorytet: polityka pisma 119

3.5. Podsumowanie 122

4. Herling-Grudziński a Brzozowski 125

4.1. Herling-Grudziński na łamach „Kultury” 128

4.2. Projekt: Filozofia romantyzmu polskiego 131

4.3. Norwid – „Piewca rozwalin historii” 132

4.4. Stanowisko Herlinga-Grudzińskiego wobec Frydego 136

4.4.1. Wpływ Frydego na koncepcję, stylistykę i terminologię Noty o Brzozowskim 136

4.4.2. Wpływ Frydego na merytoryczną stronę Noty o Brzozowskim 145

4.5. Recenzja Filozofii romantyzmu polskiego w „Orle Białym” 164

4.6. Herling-Grudziński i Czapski 166

4.7. Rozrachunek z Brzozowskim 169

5. Czesław Miłosz 173

5.1. Dyskusje wokół Brzozowskiego w latach 30. i 40. Analiza Bulionu z gwoździ 173

5.1.1. Krytyczne stanowisko Miłosza wobec „Wiadomości Literackich” 181

5.1.2. Miłosz a Trzebiński. Spór o Brzozowskiego 184

5.1.3. Miłosz o Brzozowskim w latach 1942–1946. Retrospekcja 193

5.2. Zwrot ku Brzozowskiemu dzięki Michałowi Borwiczowi 196

5.2.1. Rówieśnicy: Miłosz i Borwicz 196

5.2.2. Miłosz – pośrednik pomiędzy Giedroyciem a Borwiczem 198

5.2.3. Miłosz a artykuł(y) Borwicza o Brzozowskim i Malraux 199

5.3. Zwrot ku Brzozowskiemu w latach 50. Korespondencje: Giedroyc, Wat i Walicki 203

5.3.1. Miłosz między amerykańską emigracją a przygotowaniami do Człowieka wśród skorpionów 206

5.3.2. Zwrot „egzystencjalno-marksistowski” 212

5.3.3. Początek pracy nad Brzozowskim 213

5.3.4. Motywacje Miłosza przy pisaniu o Brzozowskim. Kontakt z „Kulturą” 216

5.4. Próba rekonstrukcji filozofii Brzozowskiego (podjęta przez Miłosza) 221

5.4.1. Brzozowski a egzystencjaliści: powinowactwa 227

5.4.2. Brzozowski a egzystencjaliści: różnice 243

5.4.3. „Katalog filozoficznych motywów” 258

5.4.4. Podsumowanie 271

6. Brzozowski Czapskiego 277

6.1. Opublikowany po latach tekst Czapskiego o Brzozowskim 281

6.2. Podsumowanie na łamach „Kultury” 294

6.3. Podsumowanie 317

7. Zakończenie 321

Bibliografia 331

Indeks 357