Obóz narodowy w Gdyni w latach 1920-1939 / dr hab. Wojciech Turek

Gdynia była jednym ze sztandarowych osiągnięć II Rzeczypospolitej. W ciągu zaledwie 20 lat wysiłkiem całego społeczeństwa wieś rybacka stała się największym portem morskim na Bałtyku. Nie byłoby tego miasta, tego portu i tego sukcesu gospodarczego, gdyby nie wszechstronny udział w jego realizacji ludzi związanych z obozem narodowym. Nie było to dla nich łatwe. Od początku istnienia II RP narodowców usiłowano zepchnąć na margines. Po 1926 roku państwo wyraźnie stało się własnością jednej formacji politycznej i nie była to endecja. Z tymi zjawiskami, w mikroskali miasta i regionu, mięliśmy do czynienia także w Gdyni i na Pomorzu Wschodnim.
Międzywojenni, endeccy zwolennicy państwa narodowego i idei Dmowskiego, głoszący, iż nie ma państwa bez narodu, który jest jego właścicielem i pełni w nim rolę suwerena, dość precyzyjnie identyfikowali swych przeciwników. Byli nimi przede wszystkim Żydzi. Jakkolwiek byśmy na to nie patrzyli z dzisiejszej perspektywy, jakkolwiek byśmy tego nie oceniali – Żydzi byli przez endeków charakteryzowani jako żywioł wrogi polskiemu państwu narodowemu. Łatwiej to zrozumieć, zważywszy, że stanowili oni wówczas ok. 10-13 proc. ogółu mieszkańców II RP, że konkurowali z Polakami w wielu dziedzinach, a wiele dziedzin - jak np. handel czy niektóre wolne zawody - zdominowali.
Charakterystyczne jednak dla polskiego ruchu narodowego było ujmowanie zagadnienia mniejszości żydowskiej nie z pozycji rasistowskich, jak to było w Niemczech czy we Francji, nawet nie z pozycji religijnych, ale właśnie z pozycji gospodarczych i politycznych, bo widziano w nich konkurencję zarówno w życiu gospodarczym, jak i politycznym. Mówiąc wprost widziano w Żydach groźnych konkurentów władztwa w państwie i nad państwem, które – przecież – miało być państwem polskim, a nie polsko-żydowskim. Konflikt ten był wyraźny także na terenie Gdyni, gdzie przybrał postać żądań ograniczenia osadnictwa żydowskiego w mieście i w porcie.
Gdynia i Pomorze Gdańskie o tyle jednak różnią się od reszty terytorium państwa polskiego, choć są oczywiście tereny, które tej różnicy wyraźnie nie potwierdzają, np. Wielkopolska, że zaznacza się tu też ostro konflikt polsko-niemiecki. Drugim zatem przeciwnikiem endeków gdyńskich są Niemcy. W miarę zbliżania się hekatomby roku 1939 ten konflikt narasta i staje się coraz wyraźniejszy, choć do samego końca Żydzi zajmują czołowe miejsce jako przeciwnicy gdyńskich endeków i nie jest w stanie tego zmienić nawet szybko narastające zagrożenie ze strony potężniejących niemal z godziny na godzinę Niemiec Adolfa Hitlera.

Wśród przeciwników politycznych narodowcy mają najpierw piłsudczyków, a od drugiej połowy lat 30. na czoło wybijają się ruchy lewicowe, którym przewodzą socjaliści. Terenem społecznym szczególnie ostrej rywalizacji miedzy narodowcami a socjalistami jest środowisko robotnicze. Środowisko drobnych przedsiębiorców, rzemieślników, wytwórców i przedstawicieli wolnych zawodów – lekarze i prawnicy – w zdecydowanej większości opowiadają się po stronie endecji.

Osobną kwestią jest tlący się podskórnie konflikt miedzy napływającymi z głębi Polski, przede wszystkim z Wielkopolski, do Gdyni endekami, czy Polakami w ogóle, a Kaszubami. Ludność kaszubska powoli, ale systematycznie staje się mniejszością, a jej związek z polskością zdaje się rozluźniać. Warto w tym miejscu zauważyć, że trwanie Kaszubów przy polskości było raczej ich trwaniem przy Kościele katolickim. Niemcy, którzy władali tamtym obszarem do 1918 roku, byli wszakże protestantami. Nie tyle więc Kaszubi czuli się Polakami, co katolikami. I na tym też – wydaje się – polegał ich zasadniczy związek z polskością.

• Wykaz skrótów

• Wstęp

• Główne momenty dziejów Gdyni do roku 1920

• I. Pierwsze struktury Obozu Narodowego (1920–1929)

• Gdynia i Pomorze u progu Niepodległości

• Rozwój Gdyni w pierwszych latach II RP

• Życie polityczne Gdyni w pierwszych latach II RP

• Pierwsze koła Związku Ludowo–Narodowego

• Endecja gdyńska po zamachu majowym. Wybory samorządowe (1926) i parlamentarne (1928)

• W obronie gdyńskiego samorządu

• Krystalizacja postaw w okresie tworzenia Obozu Wielkiej Polski

• Ostatnie lata samorządu w Gdyni, wybory samorządowe (1929)

• II. Wzbierająca fala. Stronnictwo Narodowe i Obóz Wielkiej Polski (1930–1933)

• Rozwój SN w cieniu OWP

• Zjazd OWP w Gdyni

• W obronie polskiego portu i kresów zachodnich

• Ostatnie wolne wybory parlamentarne (1930) i likwidacja samorządu

• Endecja w Gdyni pod rządami komisarycznymi

• W okresie dynamicznego rozwoju OWP

• Struktury OWP w Gdyni i powiecie morskim (1932)

• Zajścia na stadionie i rozwiązanie OWP

• Związek Młodych Narodowców

• Wybory samorządowe (1933)

• Między partią „separatystów” a stronnictwem antyżydowskim

• Endecja gdyńska i separatyzm kaszubski

• III. Od Wydziału Młodych SN do Wydziału Grodzkiego Wielkiej Gdyni (1934–1936)

• Działalność Wydziału Młodych SN

• Radykalizacja SN w Gdyni

• Akcja antyżydowska w Gdyni

• Konflikt między endecją a sanacją

• Walka z „czerwoną” Gdynią

• Gdyńska endecja wobec ekspansji niemieckiej

• Struktury organizacyjne SN Wielkiej Gdyni

• IV. „Narodowa” Gdynia (1937–1939)

• Seria wystąpień publicznych

• Gdynia „czerwona” czy „narodowa”?

• Wybory samorządowe (1939) i śmierć Dmowskiego

• V. Stronnictwo Narodowe w przededniu wojny. „Praca Polska” (1939)

• Walka o „unarodowienie” robotnika

• W obronie polskiej Gdyni

• VI. Gdyńska endecja na tle dziejów Obozu Narodowego

• VII. Rola Obozu Narodowego w międzywojennej Gdyni

• Zakończenie

• Appendix

• Bibliografia

• Dokumentacja fotograficzna

• Skorowidz osobowy

• National Camp in Gdynia: 1920–1939 (Summary)