Życie prywatne Polaków w XIX wieku. Perspektywa stołu. Tom 11 / Witold Jarno, Maria Korybut-Marciniak

Prezentowany, jedenasty tom z serii Życie prywatne Polaków w XIX wieku, opatrzony podtytułem „Perspektywa stołu”, przenosi uwagę na kulturowe i społeczne kwestie spożywania i jedzenia. Stanowi próbę oglądu życia prywatnego i życia codziennego epoki przez pryzmat praktyk i nawyków żywieniowych oraz szeroko pojętej kultury jedzenia. Analiza życia prywatnego dziewiętnastowiecznych Polaków „z perspektywy stołu” – w kontekście kultury kulinarnej, rytuałów konsumpcyjnych oraz społecznych uwarunkowań wyżywienia nie była do tej pory podejmowana przez badaczy. Zdecydowanie lepiej opracowane są tradycje żywieniowe w epoce nowożytnej (kuchnia staropolska) czy w dobie wieków średnich. Wiek XIX, oglądany przez pryzmat kuchni, wydaje się szczególnie interesujący. Znamionował go szybki rozwój przemysłu i komunikacji (kolej), co dało początek stopniowej niwelacji zjawiska głodu na kontynencie europejskim. Na ziemiach polskich nastąpiło zetknięcie „kuchni polskiej” z „kuchnią zaborców”. Kulturowy i społeczny kontekst wyżywienia odsłania nie tylko warunki życia codziennego, ale stwarza też grunt pod refleksje na temat przemian cywilizacyjnych, gospodarczych i kulturowych społeczeństwa polskiego. Obrazuje procesy i kierunki modernizacji oraz obszary zacofania i środowiska spauperyzowane. „Pogoń za chlebem” była głównym motywem migracji ze wsi do miast. W realiach zaborowych „kultura stołu” może być odczytywana jako kultura „własna” – narodowa i „obca”, przenikająca ze struktur o odmiennej tradycji. Praktyki kulinarne i konwenanse związane ze spożywaniem przynoszą informacje również o mentalności Polaków. Doświadczenia kulinarne podczas podróży, na emigracji czy na zesłaniu, były często ważnym wątkiem literatury wspomnieniowej, dzienników i korespondencji. Tematyka dziewiętnastowiecznej kuchni i kultury przygotowywania oraz spożywania posiłków stwarza wiele możliwości interpretacyjnych i otwiera nowe perspektywy w badaniach nad społeczeństwem polskim w dobie zaborów.

Jarosław Kita, Maria Korybut-Marciniak, Kilka uwag na temat historycznej „perspektywy stołu” 7

„KULTURA XIX-WIECZNEGO STOŁU”

Jolanta Załęczny, Ojczyzna smakami zapamiętana. Patriotyczno-literacka apoteoza polskiej 29

Kinga Fink, ,,Pije Kuba do Jakuba…”. Co Polacy śpiewali przy stole w XIX i na początku XX wieku 45

Kinga Raińska, Co każda panna o kuchni powinna wiedzieć? Rozważania teoretyczne w świetle XIX-wiecznych poradników dla młodych kobiet 69

POŻYWIENIE A ZDROWIE

Jarosław Kita, Dietetyka lecznicza w polskich uzdrowiskach w drugiej połowie XIX wieku 93

Marta Milewska, Pożywienie i jego wpływ na stan zdrowia mieszkańców Mazowsza Północnego w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku 117

Anna Śmiechowicz, „Jarskie uzdrowisko” w Bojarowie i jego twórca Konstanty Moes-Oskragiełło 131

W OBLICZU NIEDOSTATKU JEDZENIA

Tadeusz Srogosz, „Żołnierski wikt” w wojsku polskim w 1807 roku 143

Krzysztof Marchlewicz, Żywieniowe strategie przetrwania. Polscy uchodźcy polityczni w Anglii wobec perspektywy niedożywienia i głodu w latach trzydziestych i czterdziestych XIX wieku 153

Maria Korybut-Marciniak, Kuchnia ubogich. Elity intelektualne Wilna wobec zjawiska głodu w pierwszej połowie XIX wieku 167

Jolanta Kowalik, Urzędniczy wikt. Sytuacja materialna urzędników administracji państwowej w Imperium Rosyjskim w XIX wieku 187

PRAKTYKI ŻYWIENIOWE I KULTURA JEDZENIA W ŻYCIU CODZIENNYM RÓŻNYCH ŚRODOWISK SPOŁECZNYCH

Andrzej Szmyt, Stół w życiu codziennym uczniów Gimnazjum i Liceum Wołyńskiego w Krzemieńcu 205

Emilian Prałat, Wokół tradycji wielkopolskiego stołu: przedmioty, ludzie, obyczaje. 221

Marta Kłak-Ambrożkiewicz, „O smaku ze smakiem” – czy Jan Matejko otrzymał czarną polewkę, kim był Czarny Strzelec, gdzie malarz pijał najlepszą kawę...? 235

Piotr Hubicki, Karolina Studnicka-Mariańczyk, O dziczyźnie na polskich stołach w drugiej połowie XIX wieku 245

Olga Morozowa, Kulinarne rozkosze ze snu naczelnego mechanika korwety „Żubr” D. D. Guslikowa z 18 lipca 1858 r. w Suchumi 259

Katarzyna Głowania, Przykłady wykwintnej kuchni dworskiej księcia żagańskiego Napoléona Louisa (Ludwika) de Talleyrand-Périgord w latach 1878–1894 275

Olga Szadkowska-Mańkowska, „Woli w Polszcze leda schaby / Niż tu ostrygi i żaby / „Woli zraz pieczeni spory / Niźli kaulafiory”. Kuchnia włoska w oczach polskich peregrynantów 291