Władysław Bieńkowski. Krytyk „realnego socjalizmu” (1906-1991) / Bartłomiej Kapica

Zapalczywy, ugnieciony jakby z siarki i saletry, duch wiecznej Negacji w ciele satyra (był ogromnie brzydki, ale tą typową brzydotą, o której się mówi, że jest „fascynująca”). Wolność była dla niego bogiem. Najulubieńszym fragmentem Żeromskiego był dla niego monolog Czarowica „Puśćcie mnie kraty…” […]. Bieńkowskiego mi szczerze żal, bo wiem, jaki jest zdolny, wiem, jaki żywy, godny Odrodzenia, umysł się zmarnował.

J. Kowalewski, Gdy ministrowie byli wywrotowcami [cz. II], „Kultura” 1949, nr 9/26, s. 132

Obecnie Władysława Bieńkowskiego, poza historykami zajmującymi się PRL, nikt nie kojarzy. Najczęściej w opisie jego działalności podaje się, że był ministrem oświaty oraz współpracownikiem Władysława Gomułki. W pełnym paradoksów życiu Bieńkowskiego zawiera się jednak przede wszystkim opowieść o dwudziestowiecznej historii Polski. Z jakich powodów wspierał nauczanie religii w PRL-owskich szkołach? Czy jako komunista mógł być krytykiem komunizmu w Polsce? Dlaczego wreszcie były współpracownik Gomułki wspierał opozycję demokratyczną?

Bartłomiej Kapica – doktor nauk humanistycznych, historyk, adiunkt w Ośrodku Badań nad Totalitaryzmami w Instytucie Pileckiego w Warszawie. Interesuje się historią PRL oraz dziejami ruchu komunistycznego w Polsce.

Wstęp 9

Rozdział I. 1906–1939: Marzyciel 11

Łódź 11

Ku rewolucji 21

Rozdział II. 1939–1945: „Jak hartowała się stal” 39

Rozdział III. 1945–1948: Doktor Jekyll i pan Hyde 69

„Łagodna rewolucja” 69

„Niechże się Szanowni Obywatele z PSL nie dziwią, że [bezpieczeństwo] uderza w reakcję faszystowską, no bo do tego zostało powołane” 80

Rozdział IV. 1948–1954: „Szyja, która kręciła głową Gomułki” 87

„Odchylenie prawicowo-nacjonalistyczne” 87

Bieńkowski inwigilowany 100

Rozdział V. 1954–1956: Rewolucja (?) 113

„Odwilż” 113

Czym był Październik, czyli co mógł i co chciał Gomułka 119

Rozdział VI. 1956–1959: Po raz drugi na szczycie 131

Człowiek władzy 131

Upadek 142

Rozdział VII. 1960–1970: Na bocznym torze 151

Kontestator „małej stabilizacji” 151

Dlaczego „realny socjalizm” zawiódł, czyli Motory i hamulce socjalizmu 166

Rozdział VIII. 1970–1980: Dysydent 175

„Rozmowy z M.S.W. chce wykorzystać do przekazywania tą drogą kierownictwu Partii swoich »zbawczych odkryć«” – czy socjalizm był skazany na upadek? 175

W kręgu opozycji (KOR oraz TKN) 187

Rozdział IX. 1980–1991: W wieży z kości słoniowej na alei Szucha 23 207

Krytyk „Solidarności” oraz władz 207

Co po socjalizmie? Rekapitulacja idei u schyłku życia 220

Zakończenie 225

Bibliografia 227

Spis ilustracji 237

Indeks osobowy 239