Szczakowa. Studium demograficzno-gospodarcze / Stanisław Lipiec

Szczakowa to dzielnica położonego w południowej Polsce średniej wielkości miasta Jaworzno. Dzisiaj to okolica raczej zapomniana, zniszczona i zmarginalizowana. Nie zawsze jednak tak było. Niegdyś Szczakowa była jednym z najprężniejszych wsi i miast zachodniej Galicji i Małopolski. W zamierzchłych czasach średniowiecza i okresu nowożytnego rozwijała się spokojnie, na uboczu głównych wydarzeń. Jednak to tutaj krzyżowały się interesy króla i biskupów krakowskich. Także tutaj na polecenie króla Poniatowskiego ulokowano pierwszą polską kopalnię węgla.

W czasach Rzeczpospolitej Krakowskiej i rządów austrio-węgierskiego cesarza Franciszka Józefa miejscowość była jednym z najważniejszych austriackich przystanków kolejowych na szlaku Kolei Północnej. Wchodząc w skład systemu Trójkąta Trzech Cesarzy łączącego trzy mocarstwa: Austrię, Niemcy i Rosję była jednym z najbardziej znaczących przejść granicznych w Europie. Wokół stacji kolejowej powstał prężny przemysł oraz rozrosło się miasteczko, które uzyskało prawa miejskie już w 1896 roku. Istniała tutaj najnowocześniejsza europejska cementownia, huta sody i szkła, stacjonowały oddziały wojskowe, intensywnie rozwijał się transport kolejowy. W II Rzeczpospolitej prędko rozrosło się miasto. Szczakowa została jednym z największych i najprężniejszych miast Zagłębia Krakowskiego. W trakcie II wojny światowej teren ten został wcielony do III Rzeszy, lecz aktywnie działała tutaj partyzantka. Po wojnie miasto nadal szybko się rozwijało. Niestety przemysł ciężki i górnictwo pobliskiego Jaworzna zdominowało kolejową miejscowość. Dlatego też w 1956 roku Szczakowa znika z kart historii z powodu jej włączenia do pobliskiego Jaworzna.

Szczakowa to nie tylko kolej i przemysł. To również lokalne społeczeństwo. Przez setki lat mieszkający obok siebie Polacy, Niemcy, Żydzi, Rosjanie. To również nowa prężna inteligencja, pełni etosu robotnicy, czy otwarci na świat przybysze z odległych krajów. Pomimo krótkiej historii swojej sławy miasteczko stało się zalążkiem rozwoju lokalnych elit. Licznie funkcjonujące inicjatywy kulturalne, sportowe, wojskowe, czy patriotyczne świadczyły o silnym rozwoju lokalnej społeczności. Po wielu latach sytuacja się zmieniła, zapomniano o przeszłości. Czy jednak nie nadszedł czas, aby przypomnieć o latach świetności Szczakowej?

PRZEDMOWA   
PREFACE   
Na początek…                                             
Krótka historia Szczakowej                                        
Kilka dat z przeszłości                                                            
Studiując dzieje, miejsca i życie mieszkańców                       
Wówczas zapisywano ludzi                                                           

Ziemia, ludzie, praca i zmiany                                                
Wieś na końcu świata. Ołów i pierwszy polski węgiel.
Do końca XVIII wieku                                                                                 
Kolej – wieś – miasteczko. Narodziny miasta                             
Legenda miasta na kolejowych torach.
Dwudziestolecie międzywojenne                                                       
Ostatnie lata chwały i… Jaworzno.
Drugie pięćdziesiąt lat XX wieku                                                       
Piętno rozwoju odciśnięte na okolicy.
Zmiany urbanistyczne                                                                              
200 lat zmian w regionie                                                                           
Zakończenie
Szczakowa to koniec świata?                                          
Na koniec…                                         

Napisano na podstawie                                                     
Indeks wykorzystanych fotografii