Holokaust. (Nie)odrobiona lekcja historii / Opracowanie zbiorowe

Tematem pracy autorstwa Piotra Trojańskiego i Roberta Szuchty jest historia zagłady Żydów dokonana przez III Rzeszę w latach 1933–1945. Monografia ma charakter popularny i została przygotowana jako książka pomocnicza do nauczania historii w szkołach ponadpodstawowych. Autorzy omówili temat wieloaspektowo, wnikliwie i obszernie. […] Opracowanie zawiera bardzo użyteczne rozwiązania redakcyjno-merytoryczne: wydzielone objaśnienia kluczowych pojęć i biogramy, bogaty materiał ilustracyjny z wyczerpującymi podpisami, a także fragmenty tekstów źródłowych. Dużym walorem publikacji jest część dydaktyczna […] To bardzo cenna i potrzebna w polskiej szkole książka pomocnicza do nauczania historii Holokaustu. Zasługą Autorów jest omówienie tego tak trudnego, bolesnego i wymagającego tematu w sposób interesujący, zrozumiały i przystępny. Dodatkową wartością książki jest bogaty materiał ikonograficzny i źródłowy. Jej ogromną zaletą jest ponadto harmonijne połączenie wykładu popularnonaukowego z celami dydaktycznymi nowoczesnego procesu edukacyjnego, w którym kluczową rolę odgrywają analiza krytyczna poznawanych treści oraz samodzielne formułowanie opinii i wniosków.

Dr Tomasz Kranz

Pomysł napisania podręcznika przez wyżej wspomnianych Autorów, doświadczonych historyków i dydaktyków, nie jest całkowicie nowy. Dwadzieścia lat temu wspólnie przygotowali program nauczania o historii i zagładzie Żydów w latach II wojny światowej wraz z przydatnym do tego celu skryptem podręcznikowym. Niemniej nauka historyczna przez ten czas nie stała w miejscu, wiele nowego o przebiegu zagłady polskich Żydów wnieśli polscy historycy, przetłumaczono na język polski również dziesiątki monografii dotyczących innych krajów oraz syntez historycznych. Autorzy […] z tych prac skorzystali, przebudowując i uzupełniając swój podręcznik. […] Omawiana publikacja w udany sposób łączy autorski wykład historyczny, liczne doskonale dobrane, różnorodne teksty źródłowe oraz wskazówki metodyczne dla nauczycieli, pomagające w prowadzeniu lekcji. […] Wspomniane wskazówki spełniają wszystkie wymagania pedagogiczne. Przede wszystkim uwrażliwiają uczniów na tragizm losów żydowskich oraz pomagają pozbyć się wielu krzywdzących dla Żydów stereotypów.

Prof. dr hab. Andrzej Żbikowski

Wstęp

Część I. Swoi czy obcy?

Rozdział I. Żydowska tożsamość

Rozdział II. Antyjudaizm

II. 1. Antyjudaizm antyczny

II. 2. Konflikt judeo-chrześcijański

II. 3. Kościół i Synagoga

II. 4. Masakry Żydów w czasie wypraw krzyżowych

II. 5. Oskarżenia Żydów o mord rytualny

II. 6. Oskarżenia Żydów o profanację hostii

II. 7. Oskarżenia Żydów o roznoszenie zarazy

II. 8. Demoniczny obraz Żyda

II. 9. Napiętnowanie, izolacja i wypędzenia Żydów

II. 10. Reformacja i kontrreformacja a Żydzi

II. 11. Żydzi w opinii nowożytnych myślicieli

Rozdział III. Antysemityzm

III. 1. Źródła „nowoczesnego” antysemityzmu

III. 2. Antysemityzm rasistowski

III. 3. Antysemityzm spiskowy

III. 4. Antysemityzm polityczny

III. 5. Represje i pogromy

III. 6. Reakcje żydowskie

Rozdział IV. Żydzi w okresie międzywojennym

IV. 1. Nowy ład dla powojennej Europy

IV. 2. Społeczności europejskich Żydów między wojnami

IV. 3. Żydzi w II Rzeczypospolitej

IV. 4. Żydzi w Niemczech

Część II. Droga do ludobójstwa

Rozdział V. Preludium Zagłady

V. 1. Niemcy po I wojnie światowej. Narodziny nazizmu

V. 1.1. Republika Weimarska

V. 1.2. Adolf Hitler i początki narodowego socjalizmu

V. 2. „Kwestia żydowska” w programie partii nazistowskiej

V. 2.1. Wykluczenie i prześladowania Żydów w III Rzeszy

V. 2.2. Antysemityzm państwowy – polityka dyskryminacji Żydów

V. 3. Wzrost nastrojów antysemickich w Europie w latach 30. XX w.

V. 4. Emigracja i inne reakcje żydowskie

Rozdział VI. Wybuch i pierwsze lata II wojny światowej (1939–1941)

VI. 1. A więc wojna! Agresja Niemiec na Polskę

VI. 2. Żydzi polscy w obliczu wojny

VI. 3. Pierwsze niemieckie szykany i represje

VI. 4. Polacy i Żydzi – jak ich zantagonizować?

VI. 5. Rozwiązanie terytorialne „kwestii żydowskiej”

VI. 5.1. Operacja Nisko i plan madagaskarski

VI. 5.2. Wysiedlenia z terenów wcielonych do Rzeszy

VI. 5.3. Bieżeńcy w drodze na Wschód

VI. 6. Nazistowskie prześladowania Żydów w Europie Zachodniej

VI. 6.1. Dania i Norwegia

VI. 6.2. Luksemburg

VI. 6.3. Belgia

VI. 6.4. Francja

VI. 6.5. Holandia

VI. 7. Żydzi pod okupacją sowiecką

Rozdział VII. Eksterminacja pośrednia – getta w okupowanej Europie

VII. 1. Cele gettoizacji

VII. 2. Powstanie gett i ich rozwój

VII. 3. Getta na okupowanych ziemiach polskich

VII. 3.1. Getto łódzkie

VII. 3.2. Getto warszawskie

VII. 3.3. Getta na prowincji

VII. 4. Za murami getta – życie codzienne

VII. 4.1. Judenraty i Żydowska Służba Porządkowa

VII. 4.2. Szmugiel

VII. 4.3. Głód i choroby

VII. 4.4. Inna strona życia w getcie

VII. 4.5. Opór cywilny w gettach

Część III. „Ostateczne rozwiązanie”

Rozdział VIII. Wojna eksterminacyjna na Wschodzie – operacja „Barbarossa”

VIII. 1. Operacja „Barbarossa” – przygotowania

VIII. 2. Einsatzgruppen i ich rola na Wschodzie

VIII. 3. „Holokaust od kul” – masowe mordy ludności żydowskiej na Wschodzie

VIII. 3.1. Co się wydarzyło w Babim Jarze?

VIII. 3.2. Kraje bałtyckie: Litwa, Łotwa i Estonia

VIII. 3.3. „Piekło Transnistrii”. Mord na Żydach z Rumunii

VIII. 4. Sąsiedzkie pogromy Żydów latem 1941 r.

VIII. 4.1. Kowno

VIII. 4.2. Jassy

VIII. 4.3. Lwów

VIII. 4.4. Jedwabne

VIII. 5. Mord totalny – decyzja

Rozdział IX. Eksterminacja bezpośrednia w obozach zagłady

IX. 1. Konferencja w Wannsee

IX. 2. Deportacje Żydów na Wschód

IX. 3. Deportacje z Półwyspu Bałkańskiego

IX. 4. Deportacje Żydów węgierskich

IX. 5. Masowe zabijanie Żydów w obozach zagłady

IX. 5.1. Obóz zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem

IX. 5.2. Akcja „Reinhardt” – zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie i okręgu Białystok

IX. 5.2.1. Ośrodki zagłady akcji „Reinhardt”

IX. 5.2.1.1. Bełżec

IX. 5.2.1.2. Sobibór

IX. 5.2.1.3. Treblinka

IX. 5.2.1.4. Majdanek

IX. 5.2.2. Operacja „Erntefest” – bilans akcji „Reinhardt”

IX. 5.2.3. Losy żydowskich uciekinierów z gett i obozów

IX. 5.3. KL Auschwitz

IX. 6. Los Żydów w obozach koncentracyjnych i obozach pracy przymusowej

IX. 7. Droga donikąd – „marsze śmierci”

Rozdział X. Nieżydowskie ofiary nazistowskich prześladowań i ludobójstwa

X. 1. Niepełnosprawni

X. 2. Sinti i Romowie

X. 3. Słowianie

X. 3.1. Polacy

X. 3.2. Sowieccy jeńcy wojenni

X. 4. Świadkowie Jehowy

X. 5. Homoseksualiści

Część IV. Wobec Zagłady

Rozdział XI. Reakcje żydowskie

XI. 1. Bezsilność, podporządkowanie czy opór

XI. 1.1. Życie religijne

XI. 2. Żydowski ruch oporu w gettach

XI. 3. Przygotowania do walki zbrojnej

XI. 3.1. Pierwsze było Wilno

XI. 3.2. Kraków

XI. 3.3. Częstochowa

XI. 3.4. Będzin

XI. 3.5. Białystok

XI. 3.6. Warszawa

XI. 4. „Walka bez cienia nadziei” – powstanie w getcie warszawskim

XI. 5. W leśnym ukryciu

XI. 6. Bunty zbrojne w obozach zagłady i ich konsekwencje

Rozdział XII. Świat wobec Holokaustu

XII. 1. Poinformować świat o zagładzie Żydów

XII. 1.1. Rząd RP na uchodźstwie wobec Zagłady

XII. 1.1.1. Polscy dyplomaci z pomocą uchodźcom żydowskim

XII. 1.1.2. Przekazywanie informacji na Zachód

XII. 1.1.3. Misja i raport Jana Karskiego

XII. 1.2. Inne doniesienia

XII. 2. Społeczeństwa okupowanej Europy wobec Zagłady

XII. 3. Pomoc i ratowanie Żydów na okupowanych ziemiach polskich

XII. 3.1. Pomoc indywidualna

XII. 3.2. Pomoc instytucjonalna

XII. 4. Od obojętności do współdziałania

XII. 4.1. Na „obrzeżach Zagłady”

Rozdział XIII. Skutki i konsekwencje Zagłady

XIII. 1. Bilans demograficzny i rozliczenia sprawców

XIII. 1.1. Straty ludnościowe

XIII. 1.2. Procesy zbrodniarzy hitlerowskich

XIII. 2. Ocaleni z Holokaustu

XIII. 3. Próba odbudowy życia żydowskiego

XIII. 3.1. Europa Zachodnia i USA

XIII. 3.2. Europa Wschodnia

XIII. 3.3. Polska

XIII. 4. Spuścizna Zagłady

XIII. 4.1. Holokaust a powstanie państwa Izrael

XIII. 4.2. Pamięć Zagłady w Polsce

XIII. 4.3. Negowanie Holokaustu

XIII. 4.4. Wyzwanie dla współczesności

Posłowie Dyrektora Muzeum Getta Warszawskiego

Źródła ilustracji