Bizancjum ok. 500-1024 / Jonathan Shepard

Ukazanie się książki Bizancjum ok. 500-1024 jest bez wątpienia wydarzeniem na polskim rynku wydawniczym. Jest to pierwsza z dwóch części składających się na monumentalną pracę najwybitniejszych specjalistów, zaproszonych do współpracy przez wydawnictwo uniwersytetu w Cambridge. Autorzy jasno i obszernie omawiają w niej poszczególne okresy dziejów imperium, wszystkie ważne wydarzenia polityczne, militarne, gospodarcze i społeczne oraz istotne spory i kontrowersje religijne.

Praca stanowi niezrównane źródło wiedzy nie tylko dla bizantologów, lecz także badaczy historii Trzeciego Rzymu – Rosji, czy orbitujących wokół Bizancjum państw słowiańskich. Jest niezbędną lekturą również dla historyków Kaukazu – Gruzji, Armenii oraz orientalistów zajmujących się dziejami Egiptu, Turcji, Palestyny lub Syrii.

Podręcznik ten – prezentujący najbardziej aktualny stan badań nad wszelkimi aspektami życia w imperium i jego azjatyckich prowincjach - pozwoli dotrzeć do sedna istotnych problemów historii bizantyjskiej i zapoczątkować również w Polsce dyskusję nad wieloma kontrowersyjnymi zagadnieniami.

Wstęp - jak korzystać z niniejszej książki
Wprowadzenie -  Jonathan Shepard, były wykładowca uniwersytetu w Cambridge
Wprowadzenie – część 1. Zrozumieć Bizancjum
Pojęcie cesarstwa, prężność i religia
Spojrzenie na zewnątrz – cesarze, cudzoziemcy i ortodoksyjna rzymska tożsamość
Wprowadzenie – część 2. Periodyzacja i zawartość książki
Kiedy powstało lub upadło Bizancjum?
Część I: Wczesne cesarstwo bizantyjskie, ok. 500 – ok. 700
Czasy Justyniana i Wielkiego, elastyczność i stałość w okresie niepewności (roz. 1–4)
Część II: Bizancjum wczesnośredniowieczne, ok. 700 – ok. 1204
Bieg wydarzeń – Bizancjum w czasach wstrząsów i odrodzenia (roz. 5–6, 13, 16–17)
Bilans – gospodarka, misje religijne, regiony przygraniczne i ważniejsze obce ludy (roz. 7–12, 14–15, 18–19)
Część III: ziemie bizantyjskie w późnym średniowieczu, lata 1204–1492
Żar imperium (roz. 20–24)
Wprowadzenie – część 3. Inne drogi do Bizancjum
Historia Kościoła
Środki wizualne
Literatura
Armia i administracja
Prawo i sprawiedliwość
Społeczeństwo – płeć (gender) i eunuchowie
Społeczeństwo – odstępcy i obcokrajowcy
Obcokrajowcy w cesarstwie
Ukryte tendencje Bizancjum
Wprowadzenie – część 4. Droga na skróty do Bizancjum, przekłady tekstów
Teksty źródłowe
Sztuka i media wizualne
Prawa, typiki i żywoty świętych
Kazania i oracje
Pisarstwo historyczne na dworze i poza nim
Listy, poematy i satyry
Opisy imperium chrześcijańskiego i jego prekursorów; inne „kroniki”
Ujęcia „nierzymskie” i teksty dydaktyczne
Encyklopedie i leksykony
Podręczniki wojskowe i inne
Na skróty do Bizancjum
CZĘŚĆ I. Wczesne Cesarstwo Bizantyjskie ok. 500 – ok. 700
Rozdział 1. Justynian I Wielki i jego dziedzictwo (500–600) - Andrew Louth, profesor patrystyki i bizantynistyki, uniwersytet w Durham
Imperium miast
Podziały religijne i źródła dotyczące Vi wieku
Dojście Justyniana do władzy i kwestia jego „wielkiego projektu”
Justynian i jego nagonka na pogan oraz dążenie do zjednoczenia chrześcijan
Wrogowie Justyniana i inne ciosy
Dziedzictwo Justyniana z punktu widzenia jego spadkobierców
Fin de siècle – wiara, miasto i imperium
Rozdział 2a. Sąsiedzi na wschodzie – Persja i monarchia Sasanidów (224–651) - Zeev Rubin, profesor historii starożytnej, uniwersytet w Tel-Awiwie
Rzymianie i Sasanidzi
Prawomocność władzy królewskiej
Szachowie sasanidzcy i kapłani zaratusztriańscy
Szachowie i arystokracja
System podatkowy i organizacja wojska w państwie Sasanidów
Upadek Sasanidów
Rozdział 2b. Sąsiedzi na wschodzie – Armenia (400–600) - R.W. Thomson, były profesor Fundacji Calouste Gulbenkiana, studia nad Armenią, Uniwersytet Oksfordzki
Wprowadzenie
Armenia chrześcijańska – między Persją i Bizancjum
Kościół ormiański jako punkt odniesienia i jego relacje z Kościołem cesarstwa
Relacje z Syryjczykami, Justynianem i jego następcami
Wnioski
Rozdział 2c. Pogranicze wschodnie – arabowie przed Mahometem - Lawrence I. Conrad, profesor historii i kultury Środkowego Wschodu, Instytut Azji i Afryki, uniwersytet w Hamburgu
Wstęp – problematyka źródeł
Czasy wczesnego cesarstwa  
Arabowie w okresie późnej starożytności
Arabskie tradycje religijne
Życie gospodarcze w Arabii
Cesarstwo i polityka imperialna
Mekka, Mahomet i powstanie islamu
Rozdział 3. Spojrzenie na Zachód (500–600) - John Moorhead, profesor historii McCaughey Bequest Legacy, uniwersytet w Queensland
Jedność postrzymskiego świata
Nowe państwa – spadkobiercy Rzymu na zachodzie
Wojna z Wandalami
Wojna gocka – początkowe sukcesy
Wojna gocka – opór Totili
Konstantynopol i Zachód w połowie VI wieku
Sprawa Trzech rozdziałów
Wrogie nastawienie zachodu wobec cesarstwa
Wojskowe trudności Bizantyjczyków na zachodzie
Wschód i Zachód – dalsze związki i rosnące podziały
Rozdział 4. Bizancjum w okresie przemian (600–700) - Andrew Louth
Wprowadzenie
Wydarzenia – Persowie pokonani, arabowie triumfujący, szansa dla duchowieństwa
Zmiany administracyjne
Administracja cywilna
Administracja wojskowa
Administracja prawna
Religia i Kościół
Rozdział 5. Kryzys w państwie (700–850) - Marie-France Auzépy, emerytowana profesor historii, uniwersytet Paris VIII
Nieprzenikniony ciemny wiek?
Trzęsienie ziemi, zaraza i nieustająca wojna
Wyludnienie i degradacja obszarów wiejskich
Siły zbrojne
Opodatkowanie i prowincje
Administracja centralna i ideologia cesarstwa
Przysięgi i cesarzowa Irena
Kultura, oczyszczenie i ruch przeciw bałwochwalstwu
Odrodzenie Kościoła konstantynopolitańskiego
Od czasów drugiego soboru powszechnego w Nicei (787) do obrad synodikonu prawosławia (843)
Rozdział 6. Okres po obrazoburstwie (850–886) - Shoun Tougher, starszy wykładowca historii starożytnej, Cardiff School of History and Archeology, uniwersytet w Cardiff
Wprowadzenie
Polityka dworska w latach 842–867
Polityka zagraniczna w latach 850–886
Polityka dworska w latach 867–886
Podsumowanie
Rozdział 7. Misje religijne - Siergiej A. Iwanow, profesor literatury bizantyjskiej, Uniwersytet Moskiewski
Wprowadzenie
Misje finansowane przez państwo w epoce Justyniana
Przerwa w działalności misjonarskiej
Nasilenie działalności misjonarskiej w połowie IX wieku
Misje do Alanów, Węgrów i Rusów
Działalność misjonarska w późnym Bizancjum
Rozdział 8. Sąsiedzi cesarstwa – Armenia (600–1045) - T.W. Greenwood, wykładowca historii średniowiecznej, uniwersytet w St Andrews
Wprowadzenie
Niestabilność polityczna i wyznaniowa (591–661)
Niepodległość i integracja pod panowaniem islamu (661–850)
Armenia resurget Byzantium expectat (850–1045)
Podsumowanie
Rozdział 9. Konfrontacja z islamem – cesarze przeciw kalifom (641– ok. 850) - Walter E. Kaegi, profesor historii, Uniwersytet Chicagowski
Wprowadzenie
Granice konfliktu
Mu’awija versus Konstans ii – nacisk na Bizancjum
Bizantyjska odpowiedź na przedłużające się ofensywy muzułmańskie – rola starszego stratēgoi
Okres abd al-malika – muzułmańska konsolidacja i ponowne ofensywy
Leon III, Konstantyn V i słabnące ofensywy muzułmańskie
Budowanie Bagdadu przez Abbasydów i opłacanie dżihadu
Al-mamun i al-mutasim
Ułatwienie dżihadu – kontakty kulturalne i dyplomatyczne między Bizancjum a światem islamu
Wnioski
Rozdział 10. Bizancjum z perspektywy Zachodu - Michael McCormick, profesor historii starożytnej Francis Goelet Legacy, Uniwersytet Harvardzki
Wprowadzenie
Bizancjum w okresie wczesnego średniowiecza jako przekształcony „nowy Rzym”
Handel między Bizancjum a Zachodem?
Relacje polityczne i dyplomatyczne. idee i realia
Rzym jako „bizantyjska prowincja”
Zagrożenia ze strony Longobardów
Nastanie Franków i koronacja Karola Wielkiego
Karolingowie w Italii, ambicje papieża na Bałkanach i odrodzenie Bizancjum
Kontakty kulturalne między Bizancjum a Zachodem
Wnioski
Rozdział 11. Bizantyjska Italia (680–876) - Thomas S. Brown, wykładowca historii, Uniwersytet Oksfordzki
Bizantyjska Italia w 680 roku
Ostatnie dziesięciolecia panowania Bizancjum
Rok 751 i jego konsekwencje
Rzym i jego księstwo
Egzarchat i Pentapolis
Wenecja i Istria
Księstwo Neapolu
Księstwa Kalabrii i Otranto
Sycylia
Sardynia
Zakończenie
Rozdział 12. Gospodarka okresu średniego Bizancjum (600–1204) - Mark Whittow, wykładowca historii nowożytnej, Uniwersytet Oksfordzki
Wprowadzenie
Gospodarka bizantyjska – od późnego antyku po rok 1204
Dziedzictwo późnoantyczne
„ciemny wiek”
Odrodzenie średniobizantyjskie
Nadejście łacinników
Interpretacja dowodów – wątpliwości i spory
Kryzys późnoantyczny – „Kryzys? jaki kryzys?”
Ciemny wiek?
Odrodzenie w okresie średniego Bizancjum – „feudalna rewolucja”?
Rok 1204 – bilans
Glosariusz wybranych pojęć i osób
Tablice genealogiczne i panujący władcy
Bibliografia
Zastosowane skróty
Wykorzystane źródła
Opracowania
System skrótów przy tytułach dzieł
Wykaz skrótów
Wykaz źródeł
Wykaz rękopisów
Opracowania
Opracowania ogólne w języku polskim
Dzieła ogólne i często cytowane
Opracowania część I (ok. 500–ok. 700)
Opracowania część II (ok. 700–1204)
Prace niepublikowane
Indeks osób 
Indeks geograficzny