Ekstaza w wersji pop. Poszukiwania mistyczne w kulturze popularnej / Katarzyna Krzan

Książka o wzajemnym przenikaniu się kultury popularnej i sakralnej, które tworzą wzajemnie wspierający się i uzupełniający związek. Miejsce doznań mistycznych w kulturze popularnej.

Ekstaza w wersji pop, wychodzi od zreferowania założeń i treści przekazywanych przez tradycyjną mistykę, by następnie pokazać jej mutacje w kulturze popularnej aż do pełnego rozkwitu poszukiwań mistycznych w ramach tworu zwanego Erą Wodnika.

UWAGI DO WYDANIA DRUGIEGO

Ekstaza w wersji pop powstała na bazie pracy doktorskiej obronionej przeze mnie w maju 2006 roku na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Dwa lata później ukazała się drukiem nakładem Wydawnictw Akademickich i Profesjonalnych. W 2010 roku wydawnictwo to zostało przejęte przez Oficynę Wydawniczą Łośgraf. Wtedy też pojawiła się koncepcja wydania książki w wersji elektronicznej w prowadzonym przeze mnie wydawnictwie e-bookowo.
Obecna wersja została wzbogacona o dwie recenzje znajdujące się na końcu publikacji. Zachowano ponadto oryginalną treść, dokonując jedynie nieznacz-nych poprawek, gdyż, jak okazało się po tych kilku latach, wiele kwestii pozostało nadal aktualnych, a te, które już się zdezaktualizowały zostały bądź zmodyfikowane, bądź pozostawione jako świadectwo stanu nauki i myślenia swojego czasu.
Pozostaje mi jedynie zaprosić do lektury.

Autorka



Recenzje

Wśród publikacji podnoszących wybrane aspekty popkultury książka Katarzyny Krzan wybija się na plan pierwszy - zarówno ze względu na podejmowaną przez autorkę tematykę (kontrowersyjne i wywołujące często sprzeciw konserwatywnej części społeczeństwa połączenie popkultury i religii), jak i na sposób przekazu. "Ekstaza w wersji pop" to praca ważna i ciekawa, w atrakcyjnym dla odbiorców stylu przedstawiająca motyw przenikania sfery sacrum do zjawisk z obszaru kultury masowej, czy też, jak proponuje autorka, postmodernistycznej. Katarzyna Krzan odczytuje współczesne tendencje mistyczne (czy może quasi-mistyczne) w sztuce przez pryzmat doświadczeń religijnych minionych wieków - i z tego zestawienia wyprowadza nader trafną ocenę popkulturowej rzeczywistości. Tadeusz Miczka chce nazwać ten tom "kompetentnym przewodnikiem po mistycznych przestrzeniach kultury popularnej", ja pokuszę się jeszcze o wzbogacenie tego - celnego przecież - określenia o czynnik estetyczny: Krzan prezentuje nam klarowny wywód, którego, mimo ogromnego badawczego wysiłku, nie "zaśmieca" nieczytelnymi dla przeciętnego odbiorcy sformułowaniami. Potrafi fachową terminologię odpowiednio przekształcić, przystosować do kompetencji zwykłego czytelnika - tak więc obok specjalistów: kulturoznawców czy szerzej, humanistów, trafić może i do zwykłych zjadaczy chleba, zainteresowanych tematyką. Uzyskuje znakomity pod względem literackim (a nie tylko naukowym) esej, tym bardziej interesujący, że z całego zestawu dokonań ikon popkultury wybiera intrygujące ciekawostki, odrzucając zbędne dla tekstu szczegóły. Przewodnikiem jest nie tylko ta książka, przewodnikiem po zjawiskach kultury popularnej jest sama Katarzyna Krzan.

Idealnie poradziła sobie autorka z doborem materiału i opanowaniem popkulturowej rzeczywistości: nie ma tu przykładów zbędnych i niewnoszących nic do tekstu, wyraziste ilustracje kolejnych tez zapadają natomiast w pamięć i podsycają ciekawość czytelników. Bez problemu porusza się Krzan w przestrzeni medialnej, swobodnie charakteryzując kolejne "tajemnicze" procesy zachodzące w przekaźnikach. Podporządkowuje zagadnieniu popmistyki nie tylko dokonania XX wieku - bez wahania klasyfikuje też zdarzenia z rzeczywistości najmłodszej.

Zajmuje się autorka mistyką jako reakcją na ekspansję kultury masowej, postrzega przy tym aktualne kwestie socjologiczne jako wynik dyfuzji sakralności i popkultury (przedstawia choćby centra handlowe jako świątynie, poszerzając tym samym socjologiczne klasyfikacje). Pokazuje, jak na religii odbija się nowoczesny sposób odbioru świata, jak globalizacja czy homogenizacja kultury warunkują istnienie przeżyć duchowych. Naświetla związki między kulturą popularną i sakralną czy różnice między tymi elementami egzystencji. Stara się uchwycić istotę mistycyzmu, zatrzymuje się nad zjawiskiem Nowej Ery, przedstawia i tłumaczy modne dziś postawy okołoreligijne - wyjaśnia między innymi popularność filozofii Wschodu czy Kabały. Nie ogranicza się do chrześcijaństwa, z równą uwagą traktuje rozmaite wyznania i sekty.

W splocie religii i popkultury kryje się sukces tej książki. Katarzyna Krzan doskonale wychwytuje punkty wspólne ekstazy i masowości, po czym krok po kroku objaśnia ich znaczenie dla sakralności oraz dla kultury popularnej, prezentuje wzajemne wpływy i wynikające z nich strategie promocyjne: dość wspomnieć o źródłach inspiracji Madonny, Beatlesów czy Rolling Stonesów. Przypomina idee kultu, motyw religii bez Boga. Zaskakujące może być potraktowanie komputera jako nowego psychodeliku. Krzan odczytuje religię w kontekście zabiegów marketingowych: to umiejętna reklama zapewni dzisiaj kościołom wyznawców. Katarzyna Krzan pokazuje, jak przejmuje się atrakcyjne dla danej religii elementy i jak - przez powierzchowne, konsumpcyjne postawy kształtuje się jej zafałszowany obraz. Tematem wartym uwagi jest motyw komercji w służbie sakralności - autorka dostrzega w erze pośpiechu konieczność redukowania treści religijnych: tylko sakralność uproszczona, czasem przez to sprowadzona do absurdu, może przynosić zyski.

W "Ekstazie w wersji pop" przedmiotem zainteresowania stały się kontrowersyjne elementy kultury popularnej, często bluźniercze odwołania do różnych religii czy świętokradztwo jako strategia promocyjna. Pokazuje Krzan, jak reinterpretacja symboli prowadzić może do skandalu - i szuka części wspólnej dla tradycyjnych obrzędów religijnych oraz współczesnych manifestacji popkulturowych. To wszystko sprawia, że ?Ekstaza w wersji pop" staje się lekturą niebywale atrakcyjną.

Izabela Mikrut



Ważna książka z dziedziny kultury

W serii naukowej "Popkultura i media", redagowanej przez profesora Wiesława Godzica, ukazała się książka Katarzyny Krzan "Ekstaza w wersji pop. Poszukiwania mistyczne w kulturze popularnej".*

Jest to rozprawa doktorska, napisana pod kierunkiem wybitnego kulturoznawcy i filmoznawcy z Uniwersytetu Śląskiego, profesora Tadeusza Miczki.

W przedmowie do książki Tadeusz Miczka pisze:"Autorka znakomicie łączy zalety naukowego warsztatu kulturoznawcy z wartościami właściwie pojmowanej popularyzacji, co nie oznacza spłycenia tematu, ale przeciwnie - atrakcyjność ujęcia i barwny język opisu złożonych i dynamicznych zjawisk kulturowych. Wypracowuje własną, interdyscyplinarną metodę badawczą (...)" (s. 8).

W recenzji tej książki szczególnie mocno pragnę podkreślić jasność ujęcia trudnych problemów współczesnej kultury oraz uporządkowanie bogatego i różnorodnego materiału, będącego przedmiotem rozprawy. Wspomniane cechy pracy są dlatego ważne, iż obejmuje ona wiele dyscyplin: kulturoznawstwo stało się, (obejmując takie dziedziny jak wiedza, religia, sztuka, literatura, mass media. polityka, prawo, sport i wiele innych) prawdziwą antropologiczną dziedziną pracy naukowej, wymagająca od autora szerokiego przygotowania. We współczesnej kulturze, obejmującej zwłaszcza koniec XX wieku i początek naszego, dokonuje się mnóstwo procesów, zmieniającej oblicze nie tylko kultury elitarnej, ale i kultury masowej. Między tymi dwoma rodzajami kultury następują zjawiska wymiany, zacierania się dawnych ostrych podziałów. Zmiany w zakresie techniki komunikacji: pojawienie się masowej, dynamicznej komunikacji internetowej, dysków, kaset, telekomunikacji elektronicznej - mają charakter zmian "rewolucyjnych" i uniwersalnych. Człowiek współczesny znajduje się pod szczególnym naciskiem i wpływami rewolucji technologicznej, stanowiącej ważny komponent globalizacji kultury, ale też i wysiłków zmierzających do jej regionalizacji i indywidualizacji. W obrębie tych dynamicznie ścierających się procesów ważną rolę odgrywają poszukiwania mistyczne, które - jak pisze autorka - są reakcją na zjawisko komercjalizacji współczesnego świata, w którym towarem staje się wszystko, co wiąże się z pojęciem kultury. "Mistyka staje się modna, popularna, trendy" - pisze autorka.

Zmienia się nie tylko mistyka, ale także i współczesny stosunek do religii. Jest to zjawisko, które obejmuje kultury nie tylko tak laickie - jak francuska, ale także tradycyjnie religijne - jak polska czy hiszpańska.

Warto tu podkreślić, iż poruszając się swobodnie pośród różnych szkół mistyczno - religijnych, istniejących dzisiaj, autorka zachowuje tu umiar i delikatność nie atakując wielu wartości tradycyjnie religijnych, poddanych trudnym próbom. Opisuje różne przejawy eskalacji przeżyć i doznań mistycznych w sposób obiektywny i interesujący. Mam tu na myśli na przykład rozdział o mistyce ciała, czy rozdział o proteście przeciwko Zachodowi i nadziejach związanych z kulturami Wschodu.

Jest bardzo wiele - jak już wspomniałam - obszarów i problemów kultury, praca dotyczy jednego z najważniejszych zagadnień kultury współczesnej. Trudno bowiem przecenić to, co skąłda się na życie duchowe, mimo iż podlega ono dzisiaj wszechwładnej dominacji rynku i pieniądza. Dlatego jest to książka dla ludzi myślących i wierzących, odczuwających manipulacje środków masowego przekazu i ich próby przywłaszczenia sobie tego, co dawniej stanowiło domenę cichej lektury i medytacji. Książka Katarzyny Krzan wprowadza tych czytelników w złożone mechanizmy współczesności, ułatwiając im rozumienie świata, świata "religii bez Boga" i ideologii konsupcji. Tym czytelnikom tę książke polecam.

Przedmowa   
O Praktykowaniu Ekstazy   

Uwagi Do Wydania Drugiego   

Wprowadzenie   
Marketing Religijny   

Rozdział 1 Drogi Ku Sacrum   
Czym Jest Religia   
Psychologiczna Interpretacja Religijności   
Sacrum – Główne Pojęcie Religioznawstwa   
Strefa Kultu   
Religie Bez Boga?   

Rozdział 2    Mistyczne Pragnienie Wyjścia Poza Siebie   
Doświadczenie Mistyczne   
Kontemplacja I Ekstaza   
Mistyka Popularna

Rozdział 3 Protest Przeciwko Zachodowi   
Rockowe Źródła   
Kontestacja Zachodniej Kultury   
Nadzieja Ze Wschodu   
Joga Jako Nowa Droga  
Mantra Na Liście Przebojów   

Rozdział 4 Mistyka W Pigułce   
Odkrycie Drzwi W Murze   
Przekroczyć Próg   
Przed Bramami Nieba I Piekła   
Po Drugiej Stronie   
Cyberdelia   

Rozdział 5 Mistyka Ciała   
Ciało Jako Źródło Zła   
Ekstazy Kobiece   
Like A Virgin (Madonna Gwiazdą Pop)   
Mistyka Ciała   
Chrystus Idolem (Od Kuszenia Do Pasji)   
Tryumf Ducha (Stigmata)   
Kino Religijne   

Rozdział 6 Czekając Na Wodnika   
Kariera Wodnika   
Kusząca Moc Kabały   
Wojna Z Kartezjuszem   
Wodnik Literacki   

Zakończenie  
Świat Symulacji   

Recenzje   

Bibliografia