Zasiedzenie nieruchomości w praktyce / Michał Górski, Jan Paweł Górski, Antoni Górski

Publikacja wyczerpująco omawia temat zasiedzenia nieruchomości. Autorzy analizują nie tylko przepisy Kodeksu cywilnego, lecz także wszystkie istotne aspekty zasiedzenia – zarówno materialne (np. zasiedzenie różnych rodzajów nieruchomości, zasiedzenie prawa użytkowania wieczystego, ograniczenia w zasiedzeniu, zasiedzenie a uwłaszczenie), jak i procesowe (w tym: charakterystykę uczestników postępowania i wniosków dowodowych, zaskarżanie orzeczenia). Ponadto zwracają uwagę na zagadnienia mające zastosowanie po stwierdzeniu nabycia przez zasiedzenie, takie jak wpis do księgi wieczystej czy kwestie podatkowe.

Przedstawione rozważania zostały oparte na aktualnym orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów powszechnych oraz poglądach doktryny.

W opracowaniu zamieszczono także wzór wniosku o zasiedzenie.

Książka jest przeznaczona przede wszystkim dla sędziów, adwokatów, radców prawnych i notariuszy, jak również dla pracowników wydziałów nieruchomości nadzorujących własność państwa lub samorządu. Będzie przydatna osobom chcącym uregulować tytuł prawny nieruchomości albo broniącym się przed zasiedzeniem.

Wykaz skrótów   15

Wprowadzenie   19

Część pierwsza

Problematyka materialnoprawna (Michał Górski)  23

Rozdział I. Prawne określenie nieruchomości   25

1. Nieruchomość gruntowa  25

1.1.  Wątpliwości definicyjne – uchwała III CZP 8/13   27

1.2.  Zasiedzenie części nieruchomości/fragmentu działki ewidencyjnej   29

2. Nieruchomość rolna  30
3. Nieruchomość leśna  31
4. Nieruchomość budynkowa  32
5. Nieruchomość lokalowa  35

5.1.  Ustanowienie i definicja odrębnej własności lokalu   35

5.2.  Możliwość zasiedzenia lokalu niewyodrębnionego   36

Rozdział II. Posiadanie samoistne a zależne   40

1. Pojęcie posiadania samoistnego  40
2. Czynnik wewnętrzny (animus) a przykłady posiadania  samoistnego (corpus)  41
3. Możliwość (potencjalność) posiadania samoistnego a zasiedzenie  43

3.1.  Ogólne zasady   43

3.2.  Przerwa w posiadaniu a potencjalność posiadania   44

4. Domniemanie posiadania samoistnego  46
5. Posiadanie samoistne przy zasiedzeniu udziału we współwłasności  48

5.1.  Możliwość zasiedzenia udziału w prawie własności nieruchomości   48

5.2.  Kwestia domniemania posiadania samoistnego przy zasiedzeniu udziału   51

6. Przejawy posiadania zależnego  54
7. Kwalifikacja prób negocjacji posiadacza z formalnym właścicielem  56
8. Zmiana posiadania zależnego na samoistne  58
9. Posiadanie samoistne w prawie geodezyjnym i kartograficznym  59

Rozdział III. Dobra a zła wiara   60

1. Pojęcie dobrej i złej wiary  60
2. Dobra wiara przy roszczeniu z art. 231 § 1 k.c.  66
3. Domniemanie dobrej wiary  68
4. Moment decydujący o dobrej wierze  71
5. Dobra wiara Skarbu Państwa w przypadku decyzji niezgodnych z prawem  72

Rozdział IV. Okres zasiedzenia   75

1. Terminy zasiedzenia w ogólności  75
2. Zawieszenie biegu zasiedzenia  76

2.1.  Zasiedzenie przeciwko własności dziecka podlegającego władzy rodzicielskiej przez rodzica   78

2.2.  Zasiedzenie przeciwko własności osób niemających pełnej zdolności do czynności prawnych przez opiekuna/kuratora   78

2.3.  Zasiedzenie przeciwko własności małżonka przez drugiego ze współmałżonków   79

2.4.  Zawieszenie biegu zasiedzenia z powodu siły wyższej   79

2.4.1.  Stan prawny w okresie PRL jako siła wyższa   81

2.4.2.  Warunki polityczne w okresie PRL jako przesłanka zawieszenia biegu zasiedzenia   83

3. Wstrzymanie biegu zasiedzenia  89
4. Przerwanie biegu zasiedzenia  90

4.1.  Zasady ogólne   90

4.2.  Czynności przerywające bieg zasiedzenia   91

4.3.  Czynności nieprzerywające biegu zasiedzenia   98

5. Doliczenia okresu posiadania poprzednika prawnego  102

5.1.  Zasady ogólne   102

5.2.  Doliczenie okresu posiadania spadkodawcy przez spadkobiercę samowolnie przejmującego posiadanie   104

5.2.1.  Stanowisko przemawiające za doliczaniem okresu posiadania spadkodawcy tylko w zakresie udziału odpowiadającego udziałowi w spadku   104

5.2.2.  Stanowisko przemawiające za możliwością pełnego doliczenia okresu posiadania spadkodawcy niezależnie od wysokości udziału w spadku   106

5.2.3.  Doliczenie okresu posiadania spadkodawcy przez jednego ze spadkobierców na podstawie nieformalnego działu spadku   108

Rozdział V. Ograniczenia i wyłączenia możliwości zasiedzenia   110

1. Nabycie przez zasiedzenie nieruchomości rolnej od 30.04.2019 r.  110

1.1.  Zasady ogólne   110

1.2.  Definicja rolnika indywidualnego   111

1.3.  Wyjątki od ograniczeń nabywania nieruchomości rolnej   112

1.4.  Krytyka przyjętych rozwiązań   115

2. Nabycie przez zasiedzenie lasu państwowego  117
3. Nabycie przez zasiedzenie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu  118
4. Nabycie nieruchomości w drodze zasiedzenia przez cudzoziemca  119
5. Wyłączenie zasiedzenia gruntów pod wodami publicznymi  121
6. Wyłączenie zasiedzenia drogi publicznej  122

6.1.  Zasady ogólne   122

6.2.  Możliwość zasiedzenia pasa drogowego w przypadku faktycznego i prawnego urządzenia samej drogi   123

6.3.  Zasiedzenie drogi i pasa drogowego w sytuacji braku faktycznego urządzenia drogi   125

7. Wyłączenie zasiedzenia lotnisk  126
8. Inne wyłączenia i ograniczenia zasiedzenia  126

Rozdział VI. Zasiedzenie a art. 5 k.c.   128

1. Zasady ogólne  128
2. Zasiedzenie w kontekście nadużycia prawa podmiotowego  129
3. Przerwanie biegu zasiedzenia jako forma nadużycia prawa podmiotowego  133

Rozdział VII. Zasiedzenie a rozgraniczenie   136

1. Kwestia uwzględnienia zasiedzenia na etapie administracyjnym postępowania rozgraniczeniowego  136
2. Kwestia uwzględnienia zasiedzenia na sądowym etapie postępowania rozgraniczeniowego  137
3. Wniosek o wszczęcie postępowania rozgraniczeniowego a przerwanie biegu zasiedzenia  138

Rozdział VIII. Zasiedzenie a inne sposoby nabycia własności na skutek upływu czasu   141

1. Przemilczenie  141
2. Uwłaszczenie  143

2.1.  Zasady ogólne   143

2.2.  Wpływ orzeczenia o uwłaszczeniu na kwestię zasiedzenia nieruchomości rolnej   144

Rozdział IX. Zasiedzenie prawa użytkowania wieczystego   149

1. Możliwość zasiedzenia prawa użytkowania wieczystego  150
2. Dopuszczalność nabycia przez zasiedzenie prawa własności nieruchomości oddanej w wieczyste użytkowanie  153
3. Możliwość zasiedzenia prawa własności nieruchomości przez użytkownika wieczystego działki sąsiadującej  154
4. Możliwość zaliczania okresu posiadania użytkowania wieczystego do okresu samoistnego posiadania nieruchomości prowadzącego do nabycia jej własności przez zasiedzenie  155
5. Przerwanie biegu zasiedzenia prawa własności nieruchomości przez jej użytkownika wieczystego  156

Rozdział X. Przepisy przejściowe i wprowadzające   158

1. Przepisy obowiązujące przed wejściem w życie dekretu z 11.10.1946 r. – Prawo rzeczowe  158
2. Przepisy dekretu z 11.10.1946 r. – Prawo rzeczowe  160
3. Przepisy kodeksu cywilnego od wejścia w życie do 1.10.1990 r.  162

3.1.  Okresy zasiedzenia   162

3.2.  Zakaz zasiadywania nieruchomości państwowych   163

3.3.  Przepisy przejściowe   163

4. Przepisy kodeksu cywilnego od 1.10.1990 r.  164

4.1.  Okresy zasiedzenia   164

4.2.  Zniesienie zakazu zasiadywania nieruchomości państwowych i przepisy przejściowe   165

4.3.  Rozbieżności co do wykładni przepisów przejściowych   166

Część druga

Wybrane problemy procesowe (Jan Paweł Górski)   171

Rozdział I. Wniosek o stwierdzenie zasiedzenia   173

1. Podmioty uprawnione do złożenia wniosku o stwierdzenie zasiedzenia  174
2. Elementy wniosku o zasiedzenie własności nieruchomości  177

2.1. Obligatoryjne i fakultatywne elementy wniosku   178

2.2. Wniosek o zabezpieczenie postępowania   179

3. Rozpoznanie wniosku o zasiedzenie na rozprawie  181
4. Związanie sądu żądaniem wniosku o zasiedzenie; odpowiednie stosowanie przepisów o stwierdzeniu nabycia spadku i przedmiotu zapisu windykacyjnego  182

4.1.  Związanie podmiotowe   183

4.2.  Związanie podmiotowe w przypadku zasiedzenia, do którego doszło w trakcie trwania małżeństwa   187

4.3.  Związanie przedmiotowe   189

5. Zarzut zasiedzenia; zasiedzenie jako przesłanka rozstrzygnięcia  191
6. Ograniczenie możliwości powoływania się na zasiedzenie w sprawach podziałowych  192

Rozdział II. Uczestnicy postępowania   194

1. Uzyskanie statusu uczestnika  195

1.1.  Wskazanie uczestnika we wniosku wszczynającym postępowanie   195

1.2.  Status uczestnika na skutek wzięcia udziału w sprawie   197

1.3.  Wezwanie do udziału w sprawie przez sąd   200

1.4.  Odmowa dalszego udziału w postępowaniu   201

2. Praktyka ustalania kręgu uczestników postępowania o zasiedzenie  203

2.1.  Rozłożenie obowiązku wskazania uczestników pomiędzy wnioskodawcą a sądem   205

2.2.  W jaki sposób należy wskazać następców prawnych zmarłego właściciela nieruchomości   207

3. Wezwanie zainteresowanych przez ogłoszenie  211
4. Ustanowienie kuratora dla osób nieznanych z miejsca pobytu  212
5. Skutki niewezwania zainteresowanych  213

Rozdział III. Dowody   215

1. Wnioski dowodowe  215
2. Charakterystyka dowodów w sprawach o zasiedzenie  217
3. Pominięcie wniosków dowodowych w sprawie o zasiedzenie  218
4. Koncentracja dowodów  220

4.1.  Koncentracja dowodów w postępowaniu przed sądem I instancji   220

4.2.  Koncentracja dowodów w postępowaniu apelacyjnym   222

4.3.  Przeprowadzenie dowodów z naruszeniem przepisów o koncentracji   225

5. Dopuszczenie przez sąd dowodu z urzędu  226
6. Uproszczona forma przeprowadzenia dowodu z art. 515 k.p.c.  233

Rozdział IV. Orzeczenie o zasiedzeniu i jego zaskarżanie   237

1. Rodzaje postanowień o zasiedzeniu  237

1.1.  Postanowienia wstępne   237

1.2.  Postanowienia częściowe   240

2. Treść orzeczenia o zasiedzeniu  240
3. Uwagi na temat apelacji w sprawie o zasiedzenie  242

3.1.  Uwagi ogólne o apelacji   242

3.2.  Pokrzywdzenie orzeczeniem (gravamen)   243

3.3.  Wniosek o uzupełnienie postanowienia a apelacja w przypadku tzw. orzeczenia nieistniejącego   244

3.4.  Zakaz reformationis in peius w sprawie o zasiedzenie   247

3.5.  Zakres kognicji sądu odwoławczego w sprawach o zasiedzenie   248

4. Uwagi o skardze z art. 524 § 2 k.p.c.  248
5. Skargi przysługujące od prawomocnego postanowienia o zasiedzeniu do Sądu Najwyższego  253

5.1.  Skarga kasacyjna   253

5.2.  Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia   253

5.3.  Skarga nadzwyczajna   254

Rozdział V. Prawomocność postanowień o zasiedzeniu i jego skutki   256

1. Prawomocność postanowień pozytywnych  256

1.1.  Prawomocność w ujęciu pozytywnym i negatywnym   256

1.2.  Prawomocność w ujęciu przedmiotowym i podmiotowym   257

2. Prawomocność postanowień negatywnych; wniosek o zmianę prawomocnego postanowienia z art. 523 k.p.c.  261

2.1.  Zmiana prawomocnego postanowienia negatywnego z uwagi na zmianę okoliczności – uwagi ogólne   261

2.2.  Prekluzja dowodów   262

2.3.  Okoliczności uzasadniające zmianę postanowienia w trybie art. 523 k.p.c.   263

2.4.  Wniosek z art. 523 k.p.c. – kwestie proceduralne   266

3. Wpis orzeczenia stwierdzającego zasiedzenie w księdze wieczystej  267
4. Zasiedzenie a rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych  267
5. Zasiedzenie a roszczenia uzupełniające  269
6. Zasiedzenie a prawa rzeczowe ograniczone  274

6.1.  Zasady ogólne   274

6.2.  Zasiedzenie a hipoteka   275

6.3.  Zasiedzenie a wygaśnięcie służebności z art. 293 § 1 k.c.   278

7. Zasiedzenie a prawa osobiste i roszczenia  279
8. Podatek od zasiedzenia  281

8.1.  Uwagi ogólne   281

8.2.  Zwolnienia z podatku   281

8.2.1.  Gospodarstwo rolne   281

8.2.2.  Pozostałe zwolnienia   283

8.3.  Podstawa opodatkowania – wyłączenie nakładów dokonanych przez nabywcę   283

Aneks – przykładowy wniosek o zasiedzenie   287

Literatura   293