Zarejestrowany związek partnerski a małżeństwo / Jakub Pawliczak

Książka stanowi monograficzne opracowanie dotyczące instytucji zarejestrowanego związku partnerskiego oraz małżeństwa osób tej samej płci. Omówiono w niej genezę oraz charakter prawny zarejestrowanego związku partnerskiego przez porównanie tej instytucji prawa cywilnego z małżeństwem. Rozważania prowadzone są na tle regulacji prawa obcego (m.in. Francja, Belgia, Niemcy, Szwajcaria, Irlandia, Holandia, Wielka Brytania, państwa nordyckie) oraz polskich projektów ustaw o związkach partnerskich. Analizie komparatystycznej poddano również charakter prawny małżeństwa, które może zostać zawarte przez dwie osoby, bez względu na ich płeć.

W monografii przedstawiono cywilnoprawne, międzynarodowe oraz konstytucyjne uwarunkowania instytucjonalizacji związków partnerskich w prawie polskim. Szeroko omówiono orzecznictwo sądów europejskich oraz konstytucyjnych, a przeprowadzone badania pozwoliły na sformułowanie postulatów de lege ferenda.

Adresaci:
Publikacja skierowana jest do pracowników naukowych, komparatystów oraz szerokiego kręgu osób zainteresowanych prawną regulacją związków osobistych alternatywnych wobec tradycyjnego małżeństwa. Opracowanie może okazać się pomocne dla osób, które za granicą zarejestrowały związek partnerski lub zawarły małżeństwo z osobą tej samej płci.



Wykaz skrótów 15
Wstęp 23
Rozdział I Prawo wobec związków osobistych na przełomie XX i XXI w. 29
1. Od dekryminalizacji do "inflacji" prawa regulującego związki osobiste 29
2. Geneza prawna zarejestrowanego związku partnerskiego 31
2.1. Rejestracja partnerstw domowych w USA 31
2.2. Rejestracja związków niemałżeńskich w państwach europejskich 35
2.3. Duńskie zarejestrowane partnerstwo z 1989 r. 37
2.3.1. Geneza duńskiego zarejestrowanego partnerstwa 37
2.3.2. Duńska ustawa o zarejestrowanym partnerstwie z 1989 r. 38
2.3.3. Zarejestrowane partnerstwo a małżeństwo w ustawodawstwie duńskim z 1989 r. 40
2.3.4. Charakterystyka duńskiego zarejestrowanego partnerstwa z 1989 r. 41
3. Geneza prawna "małżeństwa osób tej samej płci" 43
3.1. Przesłanka różnicy płci nupturientów w końcu XX w. 43
3.2. Geneza prawna "małżeństw osób tej samej płci" w systemach common law 43
3.3. Geneza prawna "małżeństw osób tej samej płci" w systemach prawa cywilnego 46
4. Regulacja prawna związków nieformalnych 49
4.1. Pojęcie związku nieformalnego (faktycznego) 49
4.2. Rozwój regulacji prawnej związków nieformalnych 52
Rozdział II Społeczne oraz teoretyczno-prawne uwarunkowania regulacji związków osobistych 57
1. Zarys uwarunkowań społecznych regulacji związków osobistych 57
1.1. Rozwój alternatywnych form życia rodzinnego 57
1.2. Upowszechnienie się kohabitacji (związków nieformalnych) 59
1.3. Wzrost akceptacji społecznej związków osób tej samej płci oraz reakcja prawa na to zjawisko 61
1.4. Zmiana charakteru relacji między małżonkami 65
2. Zarys uwarunkowań teoretyczno-prawnych regulacji związków osobistych 68
2.1. Indywidualizm oraz autonomia jednostki w prawie rodzinnym 68
2.2. Funkcjonalne podejście prawa do związków osobistych 70
2.3. Równościowe ("antydyskryminacyjne") podejście prawa do związków osobistych 73
2.4. Tradycyjne (konserwatywne) podejście prawa do związków osobistych 75
Rozdział III Charakter prawny zarejestrowanego związku partnerskiego 79
1. Pojęcie oraz rozwój regulacji zarejestrowanego związku partnerskiego 79
1.1. Pojęcie zarejestrowanego związku partnerskiego 79
1.2. Zarejestrowany związek partnerski w ujęciu prawnoporównawczym 81
2. Charakterystyka zarejestrowanego związku partnerskiego 82
2.1. Definicje oraz cechy konstrukcyjne zarejestrowanego związku partnerskiego 82
2.2. Zarejestrowany związek partnerski jako instytucja prawna 83
2.3. Zarejestrowany związek partnerski jako związek formalny 86
2.4. Zarejestrowany związek partnerski jako związek "niemałżeński", aczkolwiek oparty na modelu normatywnym charakterystycznym dla małżeństwa 87
2.5. Zarejestrowany związek partnerski jako związek cywilny (instytucja prawa prywatnego) 88
2.6. Zarejestrowany związek partnerski jako związek dwóch osób (monogamiczny) 90
3. Typy zarejestrowanego związku partnerskiego 91
3.1. Trzy typy zarejestrowanego związku partnerskiego 91
3.2. Zarejestrowane związki partnerskie typu "kontraktowego" 92
3.3. Zarejestrowane związki partnerskie typu "małżeństwo-minus" 92
3.4. Zarejestrowane związki partnerskie typu "quasi-małżeństwo" 94
4. Klasyfikacje związków osobistych 94
4.1. Prawo związków (osobistych) 94
4.2. Doktrynalne klasyfikacje związków osobistych 95
4.3. Proponowana klasyfikacja związków osobistych 99
Rozdział IV Zarejestrowane związki partnerskie typu "kontraktowego" 102
1. Francuski cywilny pakt solidarności a małżeństwo 102
1.1. Geneza oraz regulacja cywilnego paktu solidarności we Francji 102
1.2. Cywilny pakt solidarności a małżeństwo w prawie francuskim 104
1.2.1. Zawarcie (rejestracja) związku 104
1.2.2. Stosunki osobiste oraz majątkowe między stronami 108
1.2.3. Wymiar rodzicielski związku 118
1.2.4. Ustanie związku 119
1.3. Charakterystyka francuskiego cywilnego paktu solidarności 120
2. Belgijska ustawowa kohabitacja a małżeństwo 125
2.1. Geneza oraz regulacja ustawowej kohabitacji w Belgii 125
2.2. Ustawowa kohabitacja a małżeństwo w prawie belgijskim 126
2.2.1. Zawarcie (rejestracja) związku 126
2.2.2. Stosunki osobiste oraz majątkowe między stronami 129
2.2.3. Wymiar rodzicielski związku 135
2.2.4. Ustanie związku 137
2.3. Charakterystyka belgijskiej ustawowej kohabitacji 138
Rozdział V Zarejestrowane związki partnerskie typu "małżeństwo-minus" 140
1. Niemieckie zarejestrowane partnerstwo życiowe a małżeństwo 140
1.1. Geneza oraz regulacja zarejestrowanego partnerstwa życiowego w Niemczech 140
1.2. Zarejestrowane partnerstwo życiowe a małżeństwo w prawie niemieckim 142
1.2.1. Zawarcie (rejestracja) związku 142
1.2.2. Stosunki osobiste oraz majątkowe między stronami 145
1.2.3. Wymiar rodzicielski związku 150
1.2.4. Ustanie związku 153
1.3. Charakterystyka niemieckiego zarejestrowanego partnerstwa życiowego 155
2. Szwajcarskie zarejestrowane partnerstwo a małżeństwo 157
2.1. Geneza oraz regulacja zarejestrowanego partnerstwa w Szwajcarii 157
2.2. Zarejestrowane partnerstwo a małżeństwo w prawie szwajcarskim 159
2.2.1. Zawarcie (rejestracja) związku 159
2.2.2. Stosunki osobiste oraz majątkowe między stronami 162
2.2.3. Wymiar rodzicielski związku 167
2.2.4. Ustanie związku 169
2.3. Charakterystyka szwajcarskiego zarejestrowanego partnerstwa 170
3. Irlandzkie partnerstwo cywilne a małżeństwo 171
3.1. Geneza oraz regulacja partnerstwa cywilnego w Irlandii 171
3.2. Partnerstwo cywilne a małżeństwo w prawie irlandzkim 174
3.2.1. Zawarcie (rejestracja) związku 174
3.2.2. Stosunki osobiste oraz majątkowe między stronami 176
3.2.3. Wymiar rodzicielski związku 179
3.2.4. Ustanie związku 180
3.3. Charakterystyka irlandzkiego partnerstwa cywilnego 182
Rozdział VI Zarejestrowane związki partnerskie typu "quasi-małżeństwo" 183
1. Nordyckie zarejestrowane partnerstwa a małżeństwo 183
1.1. Geneza oraz regulacja zarejestrowanych partnerstw w państwach nordyckich 183
1.2.2. Zarejestrowane partnerstwo a małżeństwo w ujęciu nordyckim 185
1.2.1. Zawarcie (rejestracja) związku 185
1.2.2. Stosunki osobiste oraz majątkowe między stronami 186
1.2.3. Wymiar rodzicielski związku 187
1.2.4. Ustanie związku 189
1.3. Charakterystyka nordyckiego modelu zarejestrowanego partnerstwa 189
2. Holenderskie zarejestrowane partnerstwo a małżeństwo 191
2.1. Geneza oraz regulacja zarejestrowanego partnerstwa w Holandii 191
2.2. Zarejestrowane partnerstwo a małżeństwo w prawie holenderskim 193
2.2.1. Zawarcie (rejestracja) związku 193
2.2.2. Stosunki osobiste oraz majątkowe między stronami 195
2.2.3. Wymiar rodzicielski związku 197
2.2.4. Ustanie związku 200
2.3. Charakterystyka holenderskiego zarejestrowanego partnerstwa 203
3. Brytyjskie partnerstwo cywilne a małżeństwo 203
3.1. Geneza oraz regulacja partnerstwa cywilnego w Wielkiej Brytanii 203
3.2. Partnerstwo cywilne a małżeństwo w prawie brytyjskim 206
3.2.1. Zawarcie (rejestracja) związku 206
3.2.2. Stosunki osobiste oraz majątkowe między stronami 211
3.2.3. Wymiar rodzicielski związku 214
3.2.4. Ustanie związku 216
3.3. Charakterystyka brytyjskiego partnerstwa cywilnego 218
Rozdział VII Zarejestrowany związek partnerski a małżeństwo w polskich projektach ustaw 221
1. Uwagi wprowadzające 221
2. Projekt ustawy o rejestrowanych związkach partnerskich z dnia 10 grudnia 2003 r. 222
2.1. Geneza, założenia oraz kształt normatywny projektu 222
2.2. Projektowany rejestrowany związek partnerski a małżeństwo 223
2.2.1. Zawarcie (rejestracja) związku 223
2.2.2. Stosunki osobiste oraz majątkowe między stronami 224
2.2.3. Wymiar rodzicielski związku 226
2.2.4. Ustanie związku 226
2.3. Charakterystyka projektu ustawy o rejestrowanych związkach partnerskich z dnia 10 grudnia 2003 r. 228
3. Senacki projekt ustawy o rejestrowanych związkach między osobami tej samej płci z dnia 22 grudnia 2004 r. 228
3.1. Geneza, założenia oraz kształt normatywny projektu 228
3.2. Projektowany rejestrowany związek między osobami tej samej płci a małżeństwo 230
3.2.1. Zawarcie (rejestracja) związku 230
3.2.2. Stosunki osobiste oraz majątkowe między stronami 231
3.2.3. Wymiar rodzicielski związku 233
3.2.4. Ustanie związku 233
3.3. Charakterystyka projektu ustawy o rejestrowanych związkach między osobami tej samej płci z dnia 22 grudnia 2004 r. 234
4. Poselski projekt ustawy o umowie związku partnerskiego z dnia 19 maja 2011 r. 234
4.1. Geneza, założenia oraz kształt normatywny projektu 234
4.2. Projektowana umowa związku partnerskiego a małżeństwo 236
4.2.1. Zawarcie (rejestracja) związku 236
4.2.2. Stosunki osobiste oraz majątkowe między stronami 237
4.2.3. Wymiar rodzicielski związku 239
4.2.4. Ustanie związku 239
4.3. Charakterystyka projektu ustawy o umowie związku partnerskiego z dnia 19 maja 2011 r. 240
5. Poselski projekt ustawy o związkach partnerskich z dnia 16 lutego 2012 r. (złożony ponownie dnia 1 lipca 2013 r.) 241
5.1. Geneza, założenia oraz kształt normatywny projektu 241
5.2. Projektowany związek partnerski a małżeństwo 242
5.2.1. Zawarcie (rejestracja) związku 242
5.2.2. Stosunki osobiste oraz majątkowe między stronami 244
5.2.3. Wymiar rodzicielski związku 246
5.2.4. Ustanie związku 247
5.3. Charakterystyka projektu ustawy o związkach partnerskich z dnia 16 lutego 2012 r. (złożonego ponownie dnia 1 lipca 2013 r.) 248
6. Poselski projekt ustawy o związkach partnerskich z dnia 22 maja 2012 r. (złożony ponownie dnia 29 stycznia 2013 r.) 249
6.1. Geneza, założenia oraz kształt normatywny projektu 249
6.2. Projektowany związek partnerski a małżeństwo 250
6.2.1. Zawarcie (rejestracja) związku 250
6.2.2. Stosunki osobiste oraz majątkowe między stronami 251
6.2.3. Wymiar rodzicielski związku 253
6.2.4. Ustanie związku 253
6.3. Charakterystyka projektu ustawy o związkach partnerskich z dnia 22 maja 2012 r. (złożonego ponownie dnia 29 stycznia 2013 r.) 254
7. Poselski projekt ustawy o umowie związku partnerskiego z dnia 29 sierpnia 2012 r. 255
7.1. Geneza, założenia oraz kształt normatywny projektu 255
7.2. Projektowana umowa związku partnerskiego a małżeństwo 256
7.2.1. Zawarcie (rejestracja) związku 256
7.2.2. Stosunki osobiste oraz majątkowe między stronami 258
7.2.3. Wymiar rodzicielski związku 262
7.2.4. Ustanie związku 263
7.3. Charakterystyka projektu ustawy o umowie związku partnerskiego z dnia 29 sierpnia 2012 r. 263
Rozdział VIII Małżeństwo zawarte przez osoby tej samej oraz różnej płci 265
1. Małżeństwo zawarte przez osoby tej samej płci 265
2. Regulacja "małżeństw osób tej samej płci" 267
3. Podobieństwa i różnice między małżeństwem zawartym przez osoby tej samej oraz odmiennej płci 273
3.1. Uwagi ogólne 273
3.2. Zawarcie małżeństwa 274
3.3. Wymiar rodzicielski małżeństwa 277
4. Charakterystyka małżeństwa zawartego przez osoby tej samej płci 281
Rozdział IX Podobieństwa i różnice między zarejestrowanym związkiem partnerskim a małżeństwem w prawie cywilnym 285
1. Uwagi wprowadzające 285
2. Miejsce i metoda regulacji związku 285
2.1. Usytuowanie przepisów regulujących związek formalny a jego charakter prawny 285
2.2. Stosowanie przepisów odsyłających 287
3. Nazwa związku formalnego a jego charakter prawny 290
4. Przesłanki oraz przeszkody zawarcia związku 294
4.1. Przesłanka dotycząca płci stron związku 294
4.2. Przeszkody zawarcia związku 295
4.3. Brak przesłanki faktycznego wspólnego życia stron 298
5. Sposób zawarcia (rejestracji) związku oraz zmiana stanu cywilnego 299
5.1. Sposób zawarcia (rejestracji) związku 299
5.2. Zmiana stanu cywilnego stron związku 301
6. Stosunki osobiste między stronami 302
7. Stosunki majątkowe między stronami 304
8. Sytuacja stron związku w prawie spadkowym 307
9. Wymiar rodzicielski związku 308
9.1. Prawa i obowiązki względem dziecka drugiej strony związku 308
9.2. Ustalenie pochodzenia dziecka oraz dostęp do medycznie wspomaganej prokreacji 310
9.3. Prawo do przysposobienia 312
10. Ustanie związku 315
11. Zarejestrowany związek partnerski a małżeństwo w prawie cywilnym - uwagi podsumowujące 316
Rozdział X Zakres swobody regulacyjnej ustawodawcy zwykłego w instytucjonalizacji związków partnerskich oraz postulaty de lege ferenda 320
1. Uwagi wprowadzające 320
2. Cywilnoprawne uwarunkowania instytucjonalizacji związków partnerskich 322
2.1. Instytucjonalizacja związków partnerskich w świetle funkcji prawa cywilnego (rodzinnego) 322
2.2. Zbliżanie zarejestrowanych związków partnerskich do małżeństwa jako skutek ich cywilnoprawnej natury 325
3. Prawnomiędzynarodowe uwarunkowania instytucjonalizacji związków partnerskich 327
3.1. Wpływ Europejskiej Konwencji Praw Człowieka oraz orzecznictwa Trybunału w Strasburgu 327
3.2. Wpływ prawa europejskiego oraz orzecznictwa Trybunału w Luksemburgu 334
4. Konstytucyjne uwarunkowania instytucjonalizacji związków partnerskich 337
4.1. Znaczenie norm konstytucyjnych 337
4.2. Art. 18 Konstytucji RP jako gwarancja instytucjonalna małżeństwa 338
4.3. Art. 18 Konstytucji RP jako norma programowa formułująca obowiązek prawodawczy w zakresie opieki i ochrony małżeństwa 343
4.4. Konstytucyjna dopuszczalność instytucjonalizacji związków partnerskich osób różnej płci 346
4.5. Konstytucyjna dopuszczalność instytucjonalizacji związków partnerskich osób tej samej płci 350
4.6. Konstytucyjna dopuszczalność różnicowania praw i obowiązków zarejestrowanych partnerów oraz małżonków - zarys problematyki 357
5. Model zarejestrowanego związku partnerskiego dla Polski - postulaty de lege ferenda 361
Zakończenie 367
Bibliografia 371
Orzecznictwo 395