Wyrok sądu polubownego w postępowaniu cywilnym / Łukasz Błaszczak

Rozprawa jest pierwszym na polskim rynku wydawniczym tak obszernym opracowaniem odnoszącym się do wyroku sądu polubownego ujmowanego jako instytucja postępowania cywilnego. Zagadnienie wyroku arbitrażowego wpisuje się w rozległą i wielowątkową problematykę działalności sądownictwa polubownego, stanowiąc przy tym ważny element tej instytucji.
W pracy poddano analizie zagadnienia, które z punktu widzenia wyroku arbitrażowego mają największe znaczenie, czyli charakter prawny wyroku, jego strukturę i elementy składowe, podstawy wyrokowania, kontrolę, czy wreszcie skutki (procesowe i pozaprocesowe), jakie wywołuje orzeczenie sądu polubownego. Oddzielnym przedmiotem rozważań jest problematyka anarodowych wyroków arbitrażowych, rozpatrywana także w kontekście polskich przepisów kodeksu postępowania cywilnego. Punkt odniesienia dla niektórych uwag zawartych w pracy stanowią nie tylko poglądy doktryny obcej, ale i regulacje normatywne wybranych obcych systemów prawnych. Na tej podstawie budowane są wnioski de lege lata i de lege ferenda. I uwagi na teoretyczne i praktyczne znaczenie instytucji wyroku sądu polubownego rozprawa adresowana jest do przedstawicieli nauki oraz do osób, które w swojej praktyce stykają się z problematyką sądownictwa arbitrażowego.

Przedmowa 11
Wykaz ważniejszych skrótów 15
Rozdział I Wprowadzenie. Zagadnienia ogólne 21
1. Problematyka wyroku sądu polubownego jako przedmiot pracy 21
2. Źródła prawa w zakresie wyroku sądu polubownego. Znaczenie regulaminów arbitrażowych dla przedmiotowego zagadnienia 24
3. Regulacje prawne dotyczące wyroku sądu polubownego w wybranych państwach 36 3.1. Prawo niemieckie 36 3.2. Prawo austriackie 39 3.3. Prawo włoskie 39 3.4. Prawo francuskie 42 3.5. Prawo belgijskie 47 3.6. Prawo szwajcarskie 49 3.7. Prawo hiszpańskie 51 3.8. Federalne i stanowe prawo arbitrażowe w USA 53 3.9. Prawo angielskie 57 3.10. Podsumowanie uwag prawnoporównawczych 59
4. Wyrok a postanowienie sądu polubownego. Kwalifikowana postać orzeczenia arbitrażowego 60
5. Funkcje sądownictwa polubownego w kontekście wyroku arbitrażowego 64 5.1. Termin "funkcja" i jego znaczenie 64 5.2. Funkcja ochronna. Wyrok arbitrażowy jako rezultat udzielonej ochrony 67 5.3. Funkcja rozstrzygania sporów 69 5.4. Odciążenie sądowego wymiaru sprawiedliwości 70
6. Wyrok sądu polubownego a zagadnienie sądowego wymiaru sprawiedliwości, zasady prawa do sądu 70 6.1. Uwagi ogólne w zakresie pojęcia wymiaru sprawiedliwości w kontekście problematyki wyroku sądu polubownego 70 6.2. Prawo do sądu a wyrok sądu polubownego 75
Rozdział II Charakter prawny wyroku sądu polubownego 80
1. Konceptualizacja problemu badawczego 80
2. Natura prawna wyroku sądu polubownego w poglądach doktryny obcej na wybranych przykładach. Główne koncepcje i założenia 81 2.1. Uwagi wprowadzające 81 2.3. Teoria umowna oraz teoria pośrednia i ich zwolennicy 82 2.3. Teoria procesowa i jej zwolennicy 86
3. Natura prawna wyroku sądu polubownego w poglądach polskiej doktryny (z uwzględnieniem okresu przedwojennego, międzywojennego, powojennego i współczesnego) 92
4. Przegląd poszczególnych teorii dotyczących charakteru prawnego arbitrażu z uwzględnieniem jego najważniejszych elementów 101 4.1. Uwagi ogólne (wprowadzające) w przedmiocie natury prawnej arbitrażu 101 4.2. Charakter prawny zapisu na sąd polubowny i postępowania arbitrażowego jako elementy istotne z punktu widzenia natury prawnej arbitrażu 103 4.2.1. Charakter zapisu na sąd polubowny w ujęciu teoretycznym (stanowisko własne 104 4.2.2. Charakter postępowania arbitrażowego. Ustalenie statutu postępowania polubownego w aspekcie międzynarodowym 114 4.3. Charakter prawny receptum arbitrii 123 4.4. Stanowiska własne w przedmiocie natury prawnej arbitrażu 126
5. Model teoretyczny natury prawnej wyroku sądu polubownego w postępowaniu cywilnym 130 5.1. Wyrok sądu polubownego jako czynność materialnoprawna 133 5.2. Wyrok sądu polubownego jako szczególna postać działań prawnych 140 5.3. Wyrok sądu polubownego jako czynność postępowania arbitrażowego w systemie prawa procesowego cywilnego 141 5.3.1. Zjawisko judycjalizacji postępowania przed sądem polubownym (przejawy i elementy judycjalizacji, kwalifikacja postępowania, kwalifikacja czynności postępowania 141 5.3.2. Problem kwalifikacji wyroku sądu polubownego do kategorii czynności procesowych. Próba podsumowania i zajęcia własnego stanowiska w przedmiotowej kwestii 159
Rozdział III Procesowe aspekty wydania i istnienia wyroku sądu polubownego 169
1. Wydanie wyroku sądu polubownego 169
2. Nadanie ugodzie formy wyroku arbitrażowego 176
3. Istnienie wyroku sądu polubownego w znaczeniu procesowym 183 3.1. Wprowadzenie 183 3.2. Koncepcja elementów konstytutywnych decydujących o istnieniu wyroku sądu polubownego 188 3.3. Inne czynniki warunkujące istnienie wyroku sądu polubownego 196 3.3.1. Brak przymiotu arbitra 196 3.3.2. Wydanie wyroku w faktycznie istniejącym postępowaniu arbitrażowym 200
Rozdział IV Podstawy wyroku sądu polubownego 203
1. Pojęcie podstawy prawnej wyroku w założeniu ogólnym 203
2. Podstawa materialnoprawna wyrokowania przez sąd arbitrażowy (ustalenie właściwego prawa materialnego) 205 2.1. Problematyka wyboru prawa właściwego do merytorycznego rozstrzygnięcia sporu 207 2.1.1. Ustalenie prawa właściwego przy uwzględnieniu reguł prawa kolizyjnego 207 2.1.2. Teoria lex arbitrii i jej zastosowanie z punktu widzenia arbitrażu międzynarodowego 213 2.1.3. Potencjalny konflikt celów w prawie kolizyjnym arbitrażu międzynarodowego 221 2.1.4. Inne zagadnienie związane z kolizyjnoprawnym wyborem prawa 224 2.2. Zastosowalność wybranego przez arbitrów prawa przy rozpatrywaniu sporu 232
3. Pozostałe podstawy wyrokowania przez sąd arbitrażowy 235 3.1. Wprowadzenie 235 3.2. Lex mercatoria jako podstawa wyrokowania 236 3.2.1. Pojęcie i źródła lex mercatoria 236 3.2.2. "Negatywny wybór prawa" jako konkludentny wybór lex mercatoria. 245 3.2.3. Lex mercatoria z punktu widzenia obcych sądów państwowych 246 3.2.4. Lex mercatoria jako podstawa wyroku sądu polubownego w świetle art. 1194 k.p.c. (dopuszczalność czy negacja) 250 3.3. Orzekanie na podstawie zasad prawa 250 3.4. Orzekanie na zasadach słuszności 256 3.4.1. Uwagi wprowadzające 256 3.4.2. Orzekanie na podstawie zasad słuszności a obowiązek uwzględniania zwyczajów i postanowień umowy 260
Rozdział V Anarodowy wyrok sądu polubownego 263
1. Teoretyczne założenia istnienia anarodowych wyroków sądu polubownego 263 1.1. Wprowadzenie 263 1.2. Teoria delokalizacji arbitrażu 266 1.2.1. Zjawisko delokalizacji arbitrażu 266 1.2.2. Różne aspekty zjawiska delokalizacji. Przypadek tzw. dryfujących orzeczeń (floating awards 271 1.2.3. Delokalizacja a immunitet państwa 273 1.2.3.1. Uwagi wprowadzające. Postawienie problemu 273 1.2.3.2. Kwestie szczegółowe: pojęcie i rodzaje immunitetu państwa, immunitet a postępowanie arbitrażowe, immunitet a praktyka arbitrażowa 274 1.2.3.3. Zajęcie stanowiska w kwestii: immunitet a postępowanie arbitrażowe, immunitet a delokalizacja 283 1.3. Koncepcje anarodowych wyroków sądu polubownego 285 1.3.1. Wyrok sądu polubownego zakorzeniony w woli stron i nie związany z porządkiem prawnym 285 1.3.1.1. Zarys problematyki 285 1.3.1.2. Praktyka arbitrażowa na przykładzie wybranych wyroków 287 1.3.1.3. Zastrzeżenia teoretyczne 290 1.3.2. Wyrok sądu polubownego zakorzeniony w ponadpaństwowym (transnarodowym) porządku prawnym 291 1.3.2.1. Wprowadzenie. Pytanie o zasadność wyróżniania ponadpaństwowego porządku prawnego 291 1.3.2.2. Źródła transnarodowego porządku prawnego z perspektywy skuteczności wyroków arbitrażowych 293 1.3.2.2.1. Lex mercatoria jako źródło 293 1.3.2.2.2. Prawo międzynarodowe jako źródło 298
2. Zagadnienie anarodowego wyroku sądu polubownego w postępowaniu cywilnym.Teoretyczne ujęcie problemu 305
Rozdział VI Kontrola wyroku sądu polubownego 308
1. Pytanie o zasadność kontroli wyroku sądu polubownego 308
2. Kontrola wyroku sądu polubownego z punktu widzenia państwa pochodzenia 312 2.1. Uwagi wprowadzające 312 2.2. Kontrola wyroku sądu polubownego w państwie pochodzenia w świetle art. IX konwencji europejskiej 312 2.3. Integracja wyroku sądu polubownego z porządkiem prawnym państwa pochodzenia. Problematyka eksterytorialnego skutku kontroli wyroku sądu polubownego 317 2.4. Eksterytorialny skutek orzeczenia sądowego uchylającego wyrok sądu polubownego a przepis art. 1215 § 2 pkt 5 k.p.c 337 2.5. Wyłączenie orzeczeń sądu państwowego o uznaniu wyroku arbitrażowego spod oddziaływania skutku eksterytorialnego 340 2.6. Modele optymalnej kontroli wyroku sądu polubownego. Propozycje ewentualnych rozwiązań 342
3. System sądowej kontroli wyroków sądu polubownego w postępowaniu cywilnym 345 3.1. Uwagi wprowadzające 345 3.2. Charakter prawny skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego jako środka służącego wzruszeniu wyroku arbitrażowego (stanowisko własne) 349 3.3. Charakter prawny postępowania o uznanie i stwierdzenie wykonalności 357 3.4. Pytanie o dopuszczalny zakres i metodę badania wyroku sądu polubownego w ramach kontroli prowadzonej przez sąd państwowy 362
Rozdział VII Skutki wyroku sądu polubownego 374
1. Moc wiążąca wyroku sądu polubownego w świetle konwencji nowojorskiej 374 1.1. Pojęcie i podstawa (źródło) mocy wiążącej wyroku arbitrażowego 374 1.2. Przepis art. V ust. 1 lit. e KN jako punkt wyjścia dla określenia mocy wiążącej wyroku arbitrażowego 380 1.2.1. Uwagi wprowadzające 380 1.2.2. Moc wiążąca a skuteczność wyroku arbitrażowego 383 1.2.3. Środki prawne od wyroku arbitrażowego a jego moc wiążąca w świetle art. V ust. 1 lit. e KN 389 1.2.4. Rozważania w przedmiocie mocy wiążącej w znaczeniu materialnym i formalnym w świetle art. V ust. 1 lit. e KN 393 1.3. Moc wiążąca a skuteczność materialnoprawna umowy o arbitraż 397 1.3.1. Wpływ umowy o arbitraż na moc wiążącą wyroku arbitrażowego 397 1.3.2. Moc wiążąca a powództwo o świadczenie 400 1.4. Podsumowanie (stanowisko własne) 401
2. Skutki wyroku sądu polubownego w postępowaniu cywilnym 402 2.1. Koncepcja aktu złożonego jako podstawa do przypisania wyrokowi arbitrażowemu skutków procesowych 402 2.2. Koncepcja mocy prawnej wyroku sądu polubownego. Teoretycznoprawne ujęcie zagadnienia w kontekście skutków procesowych w postępowaniu cywilnym 406 2.3. Prawomocność wyroku sądu polubownego w postępowaniu cywilnym 410 2.3.1. Uwagi wprowadzające. Formalna i materialna koncepcja prawomocności wyroku sądu polubownego 410 2.3.2. Pytanie o istnienie rozszerzonej prawomocności w płaszczyźnie wyroku arbitrażowego a model rozszerzonego zapisu na sąd polubowny 419 2.3.2.1. Uwagi wprowadzające 419 2.3.2.2. Kwestie szczegółowe oraz rozstrzygnięcie problemu istnienia rozszerzonej prawomocności w kontekście wyroku sądu polubownego (stanowisko własne 422 2.4. Wykonalność wyroku sądu polubownego w postępowaniu cywilnym 426 2.4.1. Uwagi wprowadzające 426 2.4.2. Zjawisko exequatur shopping 429 2.4.3. Konkurencja wyroków sądu polubownego w przedmiocie uzyskania mocy wykonawczej. Problem uchylenia w państwie pochodzenia a wykonalności w państwie trzecim 432 2.4.3. Zasada exequatur sur exequatur ne vaut a wykonalność wyroków sądu polubownego 437 2.5. Skuteczność wyroku sądu polubownego w postępowaniu cywilnym 439 2.6. Wpływ wniesienia skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego na prawomocność i wykonalność wyroku arbitrażowego 443
3. Problem skutków wyroku sądu polubownego przed jego uznaniem lub stwierdzeniem wykonalności albo w razie odmowy uznania lub stwierdzenia wykonalności (stanowisko własne) 444
Podsumowanie (wnioski końcowe) 450
Wykaz literatury 457