Wykładnia i stosowanie prawa w procesie opartym na Konstytucji / Maciej Gutowski, Piotr Kardas

Wykładnia i stosowanie prawa w procesie opartym na Konstytucji to książka, której celem jest pokazanie, że proces rozpoznania sprawy indywidualnej przez sąd, a nawet organ administracji podlega podobnym mechanizmom oraz ukazanie znaczenia Konstytucji i jej bezpośredniego stosowania w konkretnym procesie.

Podstawowym celem opracowania jest przybliżenie każdej z faz procesu:

1. ustaleń faktycznych, pod kątem gromadzenia i oceny dowodów,
2. wykładni w oparciu o reguły zbudowane na podstawie zintegrowanych założeń koncepcji wykładni
3. aplikacji normy w orzeczeniu sądowym zgodnym z Konstytucją i ustawami, prawem Unii Europejskiej i umowami międzynarodowymi.

W książce zostały omówione: zarys modelu wykładni i stosowania prawa w procesie; ustalenia faktyczne jako podstawa decyzji sądowej a sformalizowane sposoby dowodzenia (ciężar dowodu, ciężar dowodzenia, ciężar argumentacji i standard udowodnienia); wykładnia prawa; faza aplikacyjna; wykładnia Konstytucji; mieszany model kontroli konstytucyjności; bezpośrednie stosowanie Konstytucji w orzecznictwie sądowym.

Rozdział I Zarys modelu wykładni i stosowania prawa w procesie prezentuje następujące zagadnienia: znaczenie Konstytucji dla procesu sądowego stosowania prawa (Konstytucja a proces sądowy, uzasadnienie bezpośredniego stosowania norm konstytucyjnych, model procesu sądowego w procesie opartym na bezpośrednim stosowaniu Konstytucji, stosowanie Konstytucji jako element modelu indywidualnego stosowania prawa); model procesu indywidualnego stosowania prawa (model ogólny procesu sądowego, specyfika postępowania sądowego, specyfika kontroli konstytucyjnej, elementy wspólne i odmienności stosowania sądowego i abstrakcyjnej kontroli konstytucyjności, specyfika stosowania prawa Unii Europejskiej, znaczenie ram rozpoznania sprawy i postępowania dowodowego, znaczenie kierunku rozstrzygnięcia, postępowania dotyczące kontroli instancyjnej, konstrukcje modelowe).

W rozdziale II Faza ustaleń faktycznych. Ustalenia faktyczne jako podstawa decyzji sądowej a sformalizowane sposoby dowodzenia (ciężar dowodu, ciężar dowodzenia, ciężar argumentacji i standard udowodnienia) Autorzy omówili: model ustaleń faktycznych w ramach sądowego stosowania prawa, fazę ustaleń faktycznych w procesie karnym, cywilnym, administracyjnym, błędy dotyczące ustaleń faktycznych.

Rozdział III Wykładnia prawa poświęcony został modelowi wykładni wypracowanemu przy wykorzystaniu dorobku teorii derywacyjnej i klaryfikacyjnej, podstawom wykładni i zależnościom między wykładnią a dokonywaniem ustaleń faktycznych, mechanizmom wykładniczym (regułom, rodzajom wykładni, wykładni prawa unijnego, regułom procedury), cywilistycznej wykładni oświadczeń woli oraz wykładniczemu naruszeniu prawa materialnego.

Rozdział IV. Faza aplikacji normy prawnej przedstawia model aplikacyjny, omawia też kwestie związane ze stosowaniem prawa cywilnego (stosowanie prawa cywilnego przez sąd; cywilistyczna sankcja, stosowanie prawa cywilnego przez strony, znaczenie normy indywidualnej i konkretnej w modelu stosowania prawa cywilnego), stosowanie prawa karnego (stosunki karnoprawne, mechanizm rekonstrukcji i aplikacji norm prawa karnego, stosowanie prawa karnego przez sąd, przypisanie odpowiedzialności karnej, stosowanie prawa karnego, sankcja karnoprawna, wymiar kary i środków karnych, specyfika kontroli odwoławczej), stosowanie prawa administracyjnego (stosunki administracyjnoprawne, specyfika stosowania prawa administracyjnego, złożoność oceny, specyfika kontroli sądowoadministracyjnej).

Rozdział V. Wykładnia konstytucji. Uwagi ogólne. Wykładnia konstytucji na tle obowiązku bezpośredniego jej stosowania poświęcony jest koncepcjom wykładni Konstytucji, jej normatywnemu znaczeniu, znaczeniu wykładni Konstytucji w praktyce, modelowi wykładni, wykładni Trybunału Konstytucyjnego i wykładni sądowej, domniemaniom konstytucyjnym i znaczeniu domniemania konstytucyjności.

Rozdział VI. Mieszany model kontroli konstytucyjności omawia znaczenie domniemania konstytucyjności dla bezpośredniego stosowania Konstytucji przez sądy, kwestie związane z odmową zastosowania normy ustawowej, mechanizm reguły kolizyjnej lex superior derogat legi inferiori, konsekwencje jej zastosowania w procesie stosowania prawa.

Rozdział VII. Bezpośrednie stosowanie konstytucji w orzecznictwie sądowym poświęcony jest analizie orzecznictwa odnoszącego się do oceny zarzutów naruszenia norm konstytucyjnych, wykładni prokonstytucyjnej i wykładni w zgodzie z Konstytucją, współstosowaniu Konstytucji i ustaw, stosowaniu Konstytucji wprost, regułom kolizyjnym, potencjalnym obszarom bezpośredniego stosowania Konstytucji, w tym również dokonywanych przy pomocy reguły walidacyjnej lex superior derogat lege inferiori.

Książka przedstawia model wykładni i stosowania Konstytucji wraz z wyjątkowymi regułami odmowy zastosowania przepisów ustaw sprzecznych z Konstytucją, z ratyfikowaną umową międzynarodową oraz z prawem Unii Europejskiej. Model bezpośredniego stosowania Konstytucji w procesie wzbogaca obszerna analiza wykształconego a nieopracowanego dotąd orzecznictwa sądowego. Szczególny akcent książka kładzie na wskazanie sposobów realizacji w postępowaniu sądowym zasad słuszności prawa i sprawiedliwości rozstrzygnięcia, uwzględniającego aksjologiczne fundamenty systemu prawnego.

Wykładnia i stosowanie prawa w procesie opartym na Konstytucji to interdyscyplinarna pozycja, uwzględniająca prawo i postępowanie cywilne, karne, administracyjne i sądowoadministracyjne, prawo konstytucyjne, teorię prawa oraz praktykę sądową i pozasądową stosowania prawa.

Książka adresowana jest głównie do sędziów i pełnomocników procesowych, ale też do szerszego kręgu prawników praktyków i teoretyków prawa.