Uzasadnione oczekiwania w perspektywie prawa krajowego i regulacji europejskich / Joanna Lemańska

Książka, stanowiąca studium z zakresu prawa administracyjnego, jest kompleksowym opracowaniem zagadnienia uzasadnionych oczekiwań i powiązanej z nimi zasady ich ochrony. Zawiedzenie uzasadnionych oczekiwań obywateli poprzez niedotrzymanie obietnicy lub wprowadzenie zaskakujących, nieprzewidywalnych zmian przez organy państwa często prowadzi do oczywistego pokrzywdzenia jednostki. Przedstawione przez autorkę instytucje stanowią ważne narzędzia zapewniające ochronę jednostki w takich sytuacjach. Rozważania zostały przeprowadzone z uwzględnieniem bogatego orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.
W publikacji zaprezentowano m.in. ideę uzasadnionych oczekiwań w aspekcie aksjologii prawa administracyjnego, wyróżniono możliwe ich źródła, a także zdefiniowano zasadę ich ochrony, szczegółowo analizując przesłanki stosowania tej zasady.
Monografia jest przeznaczona dla pracowników naukowych zajmujących się omawianą tematyką. Powinna również zainteresować praktyków, w tym adwokatów, radców prawnych, sędziów oraz pracowników organów administracji publicznej.


Wykaz skrótów 13
Wstęp 17
Rozdział 1 Geneza idei uzasadnionych oczekiwań i ich ochrony 35 1.1. Niemiecka doktryna Vertrauensschutz i jej reminiscencje 35 1.2. Zasada ochrony uzasadnionych oczekiwań na gruncie prawa Unii Europejskiej 41 1.2.1. Zasada ochrony uzasadnionych oczekiwań w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej 41 1.2.2. Europejski Kodeks Dobrej Administracji a uzasadnione oczekiwania 47 1.2.3. Postępowanie administracyjne Unii Europejskiej a uzasadnione oczekiwania 49
Rozdział 2 Uzasadnione oczekiwania a aksjologia prawa administracyjnego 57 2.1. Wartości a dobra chronione w prawie administracyjnym 59 2.2. Wartości chronione przez prawo administracyjne 61 2.2.1. Interes 63 2.2.1.1. Interes faktyczny 66 2.2.1.2. Interes prawny 66 2.2.1.3. Prawo podmiotowe 67 2.2.1.4. Prawa refleksowe 69 2.2.1.5. Uzasadnione oczekiwania (kwalifikowany interes faktyczny) 72 2.2.2.Uzasadnione oczekiwania jako słuszny interes jednostki 75 2.3. Wartości zewnętrzne prawa administracyjnego 80 2.3.1. Sprawiedliwość 81 2.3.2. Pewność 84 2.4. Wartości wewnętrzne prawa administracyjnego 88 2.4.1. Dobra administracja 89 2.4.1.1. Pojęcie dobrej administracji 89 2.4.1.2. Dobra administracja w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej 93 2.4.1.3. Dobra administracja a Rada Europy 95 2.4.1.4. Dobra administracja w Unii Europejskiej 98 2.4.2. Zasada ochrony uzasadnionych oczekiwań jako komponent prawa do dobrej administracji 101
Rozdział 3 Źródła uzasadnionych oczekiwań 106 3.1. Prawo stanowione jako źródło uzasadnionych oczekiwań 111 3.1.1. Prawa nabyte z ustawy a zmiana przepisów 112 3.1.2. Przepisy przejściowe a uzasadnione oczekiwania 121 3.1.3. Zakaz retroakcji 127 3.2. Decyzja administracyjna jako źródło uzasadnionych oczekiwań 130 3.2.1. Stosunki realne a stosunki potencjalne. Ekspektatywa jako źródło uzasadnionych oczekiwań 131 3.2.2. Zasada trwałości decyzji administracyjnych a uzasadnione oczekiwania 138 3.3. Zwyczaj (utrwalona praktyka) jako źródło uzasadnionych oczekiwań 141 3.4. Akty informacji jako źródło uzasadnionych oczekiwań 146 3.4.1. Przyrzeczenie administracyjne jako źródło uzasadnionych oczekiwań 152 3.4.1.1. Promesy w działalności gospodarczej jako źródło uzasadnionych oczekiwań 155 3.4.2. Akty wykładni jako źródło uzasadnionych oczekiwań 156 3.4.2.1. Interpretacje podatkowe jako źródło uzasadnionych oczekiwań 158 3.4.2.2. Interpretacje w zakresie obowiązku świadczenia przez przedsiębiorcę daniny publicznej oraz składek na ubezpieczenia społeczne lub zdrowotne 161 3.4.2.3. Abstrakcyjne interpretacje przepisów 163 3.4.3. Polityka administracyjna jako źródło uzasadnionych oczekiwań 164 3.4.3.1. Zmiana polityki a uzasadnione oczekiwania 168 3.5. Milczenie jako źródło uzasadnionych oczekiwań 171 3.6. Orzecznictwo sądowe (prawo sędziowskie) jako źródło uzasadnionych oczekiwań 175 3.6.1. Tak zwane prawo sędziowskie 178 3.6.2. Problem jednolitości orzecznictwa sądowoadministracyjnego w Polsce 179
Rozdział 4 Zasada ochrony uzasadnionych oczekiwań i jej przesłanki 186 4.1. Przesłanki zasady ochrony uzasadnionych oczekiwań związane z organami państwa 188 4.1.1. Pochodzenie od organów państwa 188 4.1.2. Pochodzenie od uprawnionych i wiarygodnych podmiotów 190 4.1.3. Uzewnętrznienie 192 4.1.4. Zindywidualizowany charakter 193 4.1.5. Jasny i jednoznaczny charakter 194 4.1.6. Bezwarunkowy charakter 197 4.1.7. Zgodność z prawem 198 4.1.8. Niedopuszczalność dezinformacji i manipulacji 200 4.1.9. Powtarzalny charakter 201 4.2. Przesłanki zasady ochrony uzasadnionych oczekiwań związane z jednostką 202 4.2.1. Wywołanie oczekiwań 202 4.2.2. Uzasadniony charakter oczekiwań 203 4.3. Wyważanie interesów w procesie stosowania zasady ochrony uzasadnionych oczekiwań 209 4.3.1. Nakaz wyważenia uzasadnionych oczekiwań z interesem publicznym 209 4.3.1.1. Interes publiczny 210 4.3.1.2. Interes prywatny (indywidualny) 213 4.3.1.3. Kolizja interesu indywidualnego z interesem publicznym w aspekcie stosowania zasady ochrony uzasadnionych oczekiwań 214 4.3.2. Zakaz naruszania praw osób trzecich 222
Rozdział 5 Zasada ochrony uzasadnionych oczekiwań wśród zasad ogólnych prawa administracyjnego 224 5.1. Zasada ochrony uzasadnionych oczekiwań a zasada praworządności 231 5.2. Zasada ochrony uzasadnionych oczekiwań a zasada pewności 237 5.3. Zasada ochrony uzasadnionych oczekiwań a zasada zaufania obywateli do organów państwa 240 5.4. Zasada ochrony uzasadnionych oczekiwań a zasada równości wobec prawa 249 5.5. Zasada ochrony uzasadnionych oczekiwań a zasada proporcjonalności 251 5.6. Zasada ochrony uzasadnionych oczekiwań a moralność administracji 254 5.7. Zasada ochrony uzasadnionych oczekiwań a zasady współżycia społecznego 255 5.8. Zasada ochrony uzasadnionych oczekiwań jako zasada ogólna prawa administracyjnego - dalsze perspektywy 256 5.8.1. Zasada ochrony uzasadnionych oczekiwań a projekt rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie postępowania administracyjnego instytucji, organów i jednostek organizacyjnych Unii Europejskiej 256 5.8.2. Zasada ochrony uzasadnionych oczekiwań a projekt ustawy - Przepisy ogólne prawa administracyjnego 262
Rozdział 6 Ochrona jednostki wobec naruszenia uzasadnionych oczekiwań 268 6.1. Odpowiedzialność w związku ze stanowieniem prawa 276 6.2. Odpowiedzialność w związku ze stosowaniem prawa 280 6.3. Ochrona w przypadku legalnych działań administracji 284
Zakończenie 287
Bibliografia 299
Źródła prawa 317
Orzecznictwo 321