Uwarunkowania dyfuzji innowacji w polskiej gospodarce / Dariusz Firszt

Dyfuzja innowacji jest procesem o fundamentalnym znaczeniu dla wzrostu gospodarczego. Wdrożenie oryginalnego, innowacyjnego rozwiązania będzie miało niewielki wpływ na przebieg procesów gospodarczych, jeżeli nie zostanie ono upowszechnione w kolejnych podmiotach i krajach oraz nie znajdzie kolejnych zastosowań. Dynamika postępu technicznego, a w konsekwencji zmian produktywności oraz przeobrażeń struktural­nych jest wypadkową aktywności innowacyjnej pionierów oraz tempa asymilacji innowacji w gospodarce i społeczeństwie. W perspektywie mię­dzynarodowej dyfuzja innowacji urasta do rangi jednego z najistotniejszych czynników konwergencji ekonomicznej, równoważących skutki olbrzy­mich dysproporcji, jakie istnieją pomiędzy krajami pod względem potencjału naukowo-badawczego.

W książce przedstawiono jeden z najistotniejszych, a zarazem najbardziej złożonych problemów związanych z dyfuzją innowacji, jakim są uwarun­kowania jej przebiegu. Autor przybliżył teoretyczne interpretacje istoty i mechanizmów dyfuzji innowacji, zidentyfikował kluczowe determinanty te­go procesu, dokonał ich klasyfikacji oraz sporządził syntetyczną analizę zachodzącym między nimi zależności przyczynowo-skutkowych. Następ­nie sporządził diagnozę przebiegu dyfuzji innowacji w polskiej gospodarce w latach 1990-2009 oraz jej roli w modernizacji gospodarki. Wykorzy­stując różnorodne narzędzia analizy wielu zmiennych (od regresji wielorakiej, poprzez analizę czynnikową aż po metodę sieci neuronowych) pod­jął również próbę empirycznego oszacowania wpływu poszczególnych czynników na przebieg dyfuzji innowacji w polskiej gospodarce, zmierzają­cą do identyfikacji najważniejszych sił napędowych i barier w tym procesie.

Publikacja jest przeznaczona przede wszystkim dla studentów i wykładowców kierunków ekonomicznych szkół wyższych. Być może zainteresuje również badaczy zajmujących się naukową analizą innowacji i wzrostu gospodarczego.

Wstęp 7

Rozdział 1
Pojęcie i mechanizmy dyfuzji innowacji w teorii ekonomii 13
1.1. Definiowanie innowacji w naukach ekonomicznych 13
1.2. Dyfuzja jako element procesu innowacyjnego 20
1.3. Płaszczyzny przebiegu procesów dyfuzji innowacji 24
1.4. Kanały dyfuzji innowacji w gospodarce światowej 27
1.5. Pomiar procesów dyfuzji innowacji 30
1.5.1. Źródła trudności z kwantyfikacją procesów innowacyjnych 30
1.5.2. Cząstkowe mierniki dyfuzji innowacji 33
1.5.3. Syntetyczne mierniki dyfuzji innowacji 34

Rozdział 2
Dyfuzja innowacji w stymulowaniu przemian społeczno-ekonomicznych 37
2.1. Efekty dyfuzji innowacji z perspektywy mikroekonomicznej 37
2.1.1. Innowacje a imitacje w kształtowaniu przewag konkurencyjnych 37
2.1.2. Dyfuzja jako narzędzie poprawy wewnętrznych zdolności innowacyjnych 42
2.2. Efekty dyfuzji innowacji z perspektywy makroekonomicznej 45
2.2.1. Mechanizmy oddziaływania dyfuzji na rozwój gospodarczy 45
2.2.2. Teoretyczne interpretacje dyfuzji innowacji w modelach wzrostu gospodarczego 46
2.2.3. Dyfuzja innowacji a wymiana międzynarodowa 51
2.3. Pozaekonomiczne skutki dyfuzji innowacji 56
2.3.1. Dyfuzja innowacji a sfera ducha 57
2.3.2. Dyfuzja innowacji a sfera społeczna 60
2.3.3. Dyfuzja innowacji a sfera polityki 62
2.3.4. Dyfuzja innowacji a sfera konsumpcji 63
2.3.5. Dyfuzja innowacji a sfera ciała 65

Rozdział 3
Uwarunkowania dyfuzji innowacji 67
3.1. Typologia uwarunkowań dyfuzji innowacji 67
3.2. Realne uwarunkowania dyfuzji innowacji 70
3.2.1. Uwarunkowania technologiczne 70
3.2.2. Wymiana międzynarodowa 74
3.2.3. Poziom i akumulacja kapitału fizycznego 77
3.2.4. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne 80
3.2.5. Uwarunkowania finansowe 85
3.2.6. Kapitał ludzki 87
3.2.7. Uwarunkowania popytowe i koniunkturalne 92
3.3. Regulacyjne uwarunkowania dyfuzji innowacji 96
3.3.1. Ład instytucjonalny gospodarki rynkowej 96
3.3.2. Polityka państwa 101
3.3.3. Międzynarodowa integracja gospodarcza i globalizacja 104
3.4. Formalne ujęcia uwarunkowań dyfuzji innowacji 105

Rozdział 4
Metodologia badania uwarunkowań dyfuzji innowacji 109
4.1. Czasowo-przestrzenne ramy analizy empirycznej 109
4.2. Metody szacowania dynamiki dyfuzji innowacji 111
4.2.1. Kalkulacja łącznej produktywności czynników produkcji (TFP) 111
4.2.2. Konstrukcja wskaźników pomocniczych 114
4.2.3. Metodyka konstrukcji zmiennej syntetycznej 115
4.2.4. Metodyka szacowania luki technologicznej między krajami 116
4.3. Metody porządkowania zmiennych ilustrujących uwarunkowania dyfuzji innowacji 117
4.3.1. Dobór zmiennych objaśniających 117
4.3.2. Analiza czynnikowa (głównych składowych) 119
4.3.3. Selekcja zmiennych na podstawie macierzy korelacji 121
4.3.4. Grupowanie zmiennych metodą analizy skupień 121
4.4. Metody analizy znaczenia determinant dyfuzji innowacji 122
4.4.1. Dobór postaci funkcyjnej 122
4.4.2. Estymacja współczynników regresji wielorakiej metodą krokową wsteczną 123
4.4.3. Analiza alternatywną metodą sieci neuronowych 124

Rozdział 5
Przebieg dyfuzji innowacji w gospodarce Polski w latach 1996-2009 127
5.1. Dynamika dyfuzji innowacji w polskiej gospodarce 127
5.1.1. Dynamika TFP w Polsce na tle wybranych krajów 127
5.1.2. Zmiany wskaźników pomocniczych - wydajności pracy, struktury technologicznej eksportu, energochłonności PKB 132
5.1.3. Obliczenie wartości syntetycznego miernika postępu techniczno-organizacyjnego 137
5.2. Domykanie luki technologicznej Polski względem krajów rozwiniętych 140
5.3. Kalkulacja wskaźnika dyfuzji innowacji 143
5.4. Dyfuzja innowacji a przemiany strukturalne 144

Rozdział 6
Znaczenie kluczowych uwarunkowań dyfuzji innowacji w polskiej gospodarce 151
6.1. Porządkowanie i selekcja determinant dyfuzji innowacji 151
6.1.1. Próba grupowania zmiennych metodą składowych głównych 151
6.1.2. Macierz korelacji i eliminacja zmiennych nieistotnych 155
6.1.3. Porządkowanie zmiennych metodą analizy skupień 158
6.2. Szacowanie wpływu poszczególnych czynników na dyfuzję innowacji w gospodarce Polski 159
6.2.1. Wyniki regresji dla gospodarki Polski 159
6.2.2. Wyniki regresji dla krajów UE10 162
6.2.3. Wyniki analizy metodą sieci neuronowych 164
6.3. Bariery i siły napędowe dyfuzji innowacji - Polska na tle wybranych krajów 168

Wnioski 177
Literatura 187
Indeks nazwisk 195
Spis tabel 197
Spis rysunków i wykresów 198